• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تقسیم چهارگانه حدیث

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



قدماء به استناد قرائن همراه خبر، روایات را به دو دسته صحیح و ضعیف ، يا مقبول و مردود تقسيم مى كردند، اما نخستين بار علامه حسن بن مطهر حلی (م ۶۷۷)، يا سیدبن طاووس (م ۶۷۳) - كه در حقيقت ناظر به دوره متاءخرين است - احادیث را به چهار دسته صحیح، حسن، موثق و ضعف تقسيم كردند.
[۱] مقباس الهدايه ، ج ۱، ص ۱۳۷- ۱۳۸.






شيخ بهاءالدين عاملى در اين باره مى گويد:
اين اصطلاح تقسيم رباعى احادیث ميان قدماء - چنان كه با بررسى گفتار آنان هويد است - شناخته شده نبوده و ميان آنان چنين متعارف بود كه صحیح را بر هر حدیثی اطلاق مى كردند، كه از نظر آنان اقتضاء اعتماد داشت ، يا همراه با قرائنى بود كه باعث اطمينان و اعتماد به آن مى شد.
[۲] مشرق الشمسين ، ص ۳.
توجه قدماء بيشتر به متن روایات بوده و بر اساس موافقت آنها با کتاب، سنت، عقل و... روایت را صحیح مى دانستد، حتى اگر در سند روایات ضعف وجود داشته باشد. و در صورتى كه روایتی فاقد اين قرائن مى بود ضعیف و مردود تلقى مى شد.اما چون در دوران متاءخرين ، همه يا بخشى از اين قرائن از دست رفت ، آنان به جاى توجه به متن ، به سند روایات روى آوردند و با توجه به برخوردارى راویان از صفت عدالت ، وثاقت ، و امامی بودن ، روایات را به چهار دسته تقسيم كردند.





از آنجا كه اساسى ترين تقسيم روایات و نيز پركاربردترين اصطلاح همين تقسيم چهارگانه روایات است ، لذا به تعريف آنها مى پردازيم :




صحیح ، روایتی است كه سند آن توسط راویان عادل و امامی در تمام طبقات به معصوم متعصل باشد
[۳] البدايه فى علم الدريه ، ص ۱۹
؛
[۴] الوجيزه فى علم الدرايه ، ص ۵
؛
[۵] مقباس الهدايه ، ج ۱، ص ۱۴۵- ۱۴
..





از اين تعريف كه مورد پذيرش محدثان شیعه است مى توان استفاده كرد كه در تحقق روایت صحیح شرائط ذيل شرط است :
۱- نقل از معصوم ، بنابراين روایتی كه بر غم برخوردارى از اتصال سند و نيز برخوردارى راويان از عدالت و امامی بودن از غير معصوم ؛ هم چون صحابه نقل شده باشد، اصطلاحا صحیح نخواهد بود.
۲- برخوردارى راویان در تمام طبقات از دو صفت عدالت و امامی بودن .





محدثان اهل سنت صحیح را روایتی مى دانند كه سند آن توسط راویان عادل و ضابط متصل بوده و فاقد شذوذ و علت باشد.
[۶] نخبه الفكر، ص ۱۲
؛
[۷] فتح المغيث ، ج ۱، ص ۱۸؛
[۸] تدريب الراوى ، ج ۱، ص ۴۳.





در تعريف صحیح از نگاه اهل سنت سه شرط وجودى و دو شرط عدمى لحاظ شده است :
سه شرط عدمى عبارتند از: ۱- اتصال سند؛ ۲- عدالت راویان ؛ ۳- ضابط بودن راويان .
و دو شرط عدمى عبارتند از: ۱- شاذ نبودن روایت ؛ ۲- فقدان علت در روایت .





مقصود از شذوذ آن است كه روایت تنها از يك عادل نقل شده و فاقد شهرت باشد كه به اين روایت شاذ ميگويند، چون در برابر مشهور است . و مقصود از علت ، آفتى است ؛ هم چون ارسال ، يا و هم كه معمولا پيچيده و پنهان است و تنها حدیث شناسان مى توانند آن را بشناسند ؛ زيرا ظاهر چنين خبر صحیح به نظر مى رسد.





حسن ، روایتی است كه واجد تمام شرائط روایت صحیح است به اسثتناى آن كه در ميان سلسله راویان نسبت به يك ، يا چند راوى در منابع رجالى تصريح به عدالت نشده و تنها به مدح و ستايش او اكتفا شده باشد.
[۹] الوجيزه فى علم الدرايه ، ص ۵؛
[۱۰] الدردايه فى علم الدرايه ، ص ۲۱
؛
[۱۱] مقباس الهدايه ، ج ۱، ص ۱۶۰- ۱
.





محدثان اهل سنت تا پيش از ترمزی (م ۲۷۹) اءحادیث را به دو دسته صحیح و ضعیف تقسيم مى كردند، اما ترمزی پيشنهاد كرد، اصطلاح حسن به عنوان واسطه اى ميان صحیح و ضعیف مد نظر قرارگير. اين پيشنهاد عملا مورد پذيرش محدثان اهل سنت قرار گرفت و از آن روز تاكنون احادیث در تقسيم بندى كلى از نگاه اهل سنت به سه دسته صحیح، حسن و ضعیف تقسيم شدند.
[۱۲] علوم الحديث و مصطلحه ، ص ۱۵۸.
مقصود از حسن روایتی است كه سند آن از طريق عادل خفيف الضبط متصل بوده و عارى از شذوذ و علت باشد. مراد از خفيف الضبط - در برابر تمام الضبط - كسى است كه در ضبط او اندكى خلل راه يافته باشد، اما نه اين كه به طور كلى ضابط نباشد.
[۱۳] مقدمه ابن صلاح (علوم الحديث )، ص ۳۱- ۳۲
؛
[۱۴] تدريب الراوى ، ج ۱، ص ۱۲۶- ۱۲۹
.





موثق ، روایتی است كه به رغم برخوردارى از اتصال سند به معصوم و نيز عدالت يا وثاقت راویان در تمام طبقات ، يك يا چند راوی آن ، غير امامی باشند
[۱۵] البدايه فى علم الدرايه ، ص ۲۳
؛
[۱۶] مقباس الهدايه ، ج ۱، ص ۱۶۸
..
در حقيقت راویان چنين حدیثی در حوزه اخلاق عارى از عيب و نقص اند، اما در حوزه عقیده دچار فساداند. بر اساس اين اصطلاح ، كليه روایاتی كه راویان اهل سنت ، يا شیعیان غير امامی نقل كرده باشند موثق خواهند بود.





با توجه به تعاريف پيش گفته براى حدیث صحیح، حسن و موثق، ضعیف حدیثی خواهد بود كه هيچ كدام از اين تعاريف بر او صادق نباشد.
[۱۷] مقباس الهدايه ، ج ۱، ص ۱۷۷- ۱۷۸.
. به عبارت ديگر حدیثی كه فاقد اتصال سند، يا راویان آن فاقد صفت عدالت ، يا وثاقت باشند، ضعیف خواهد بود. مفهوم ضعیف از نگاه اهل سنت نيز روشن است ؛ زيرا هر حدیثی كه تعريف صحیح و حسن بر آن منطبق نباشد ضعیف است . بنابراين روایاتی كه فاقد اتصال ، يا فاقد صفت عدالت در راویان باشند، يا در متن دچار شذوذ، يا علت باشند از نگاه محدثان اهل سنت ضعیف خواهندبود.
[۱۸] مقدمه ابن صلاح ، ص ۴۱
؛
[۱۹] تدريب الراوى ، ج ۱، ص ۱۴۴- ۱۴۵.



 
۱. مقباس الهدايه ، ج ۱، ص ۱۳۷- ۱۳۸.
۲. مشرق الشمسين ، ص ۳.
۳. البدايه فى علم الدريه ، ص ۱۹
۴. الوجيزه فى علم الدرايه ، ص ۵
۵. مقباس الهدايه ، ج ۱، ص ۱۴۵- ۱۴
۶. نخبه الفكر، ص ۱۲
۷. فتح المغيث ، ج ۱، ص ۱۸؛
۸. تدريب الراوى ، ج ۱، ص ۴۳.
۹. الوجيزه فى علم الدرايه ، ص ۵؛
۱۰. الدردايه فى علم الدرايه ، ص ۲۱
۱۱. مقباس الهدايه ، ج ۱، ص ۱۶۰- ۱
۱۲. علوم الحديث و مصطلحه ، ص ۱۵۸.
۱۳. مقدمه ابن صلاح (علوم الحديث )، ص ۳۱- ۳۲
۱۴. تدريب الراوى ، ج ۱، ص ۱۲۶- ۱۲۹
۱۵. البدايه فى علم الدرايه ، ص ۲۳
۱۶. مقباس الهدايه ، ج ۱، ص ۱۶۸
۱۷. مقباس الهدايه ، ج ۱، ص ۱۷۷- ۱۷۸.
۱۸. مقدمه ابن صلاح ، ص ۴۱
۱۹. تدريب الراوى ، ج ۱، ص ۱۴۴- ۱۴۵.
[۱]    





مرکزتعلیمات اسلامی    










جعبه ابزار