تناوتی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تَناوُتی، عنوان برخی
رجال اباضی منسوب به
قبیله تَناوُت در قرن پنجم و ششم می‌باشد.
این
قبیله بربر در نَفْزاوِه واقع در جنوب تونس و وَرْقَلَه (یا وَرْجَلان) سکونت داشته اند.
مشهورترین عالم اباضی با این عنوان،
ابوعمار عبدالکافی بن یوسف بن اسماعیل بن یوسف بن محمد تناوتی است.
وی در روستای تایغلا، نزدیک ورجلان، به
دنیا آمد.
در
زادگاه خود به تحصیل
کلام نزد
ابوزکریا ورجلانی، عالم متبحر اباضی و مؤلف السیرة واخبارالائمة، پرداخت و پس از درگذشت ابوزکریا، برای تکمیل معلومات خود به تونس سفر کرد و سپس به ورجلان بازگشت. از تاریخ دقیق فوت او اطلاعی در دست نیست، تنها می‌دانیم که قبل از ۵۷۰ درگذشته است. تبحر ابوعمار در
علم کلام او را قادر کرد تا علاوه بر تجدیدنظر در برخی آرای
اباضیه، شکل منسجمی به آموزه های آنان بدهد.
وی همچنین در تعدیلِ نظر اباضیه نسبت به
حضرت علی علیه‌السلام نقش مهمی داشته است. بر اساس نظر وی، زمانی که بین دو گروه
مسلمان نبرد در گیرد، بهتر است که بین آن‌ها
صلح بر قرار شود، اما اگر چنین نشد، نباید پیروزی گروهی بر دیگری را آرزو کرد، زیرا در این صورت خود فرد نیز داخلِ
فتنه می‌گردد.
علاوه بر این، از نظر ابوعمار، علی علیه‌السلام در نبردهای خود محقّ بوده است. با آن‌که برخی از رجال اباضی نظر او را رد کردند، ابویعقوب ورجلانی،
فقیه و
محدّث مشهور اباضی (متوفی ۵۷۰)، آن را پذیرفت و از آن دفاع کرد.
مهمترین اثر کلامی موجود ابوعمار، الموجز فی تحصیل السؤال و تخلیص الضلال است.
این کتاب در اندک زمانی پس از تألیف، به عنوان کتاب درسیِ «
عَزابه» ها و «
حلقه» ها (عنوان یک گروه از
طلاب اباضی که مراحل مقدماتی علم آموزی را گذرانده‌اند و در مدارج عالی علمی قرار دارند و همه وقت خود را به آموختن تعالیم اباضی اختصاص می‌دهند؛ متداول گردید.
ظاهراً ابوعمار در تألیف کتاب خود از منابع اباضی و غیراباضی استفاده کرده، با این حال تنها به دو منبع خود اشاره صریح کرده است: کتاب المقالات نوشته ابوعیسی وراق، عالم امامی
و کتاب التوحیدالکبیر نوشته عیسی بن عَلْقَمه مصری، عالم اباضی قرن دوم.
ابوعمار بر الجهالات، کتابی در
علم کلام نوشته فقیه اباضی،
تَبغورین بن عیسی ملشوطی شرحی نوشته و نیز رساله‌ای در باره استطاعت نگاشته است.
بخش‌هایی از رساله هایی نیز که حاوی سؤالات کلامی و پاسخهای وی به آن‌ها و برخی گفتگوهای وی با معاصران خویش است، بر جا مانده است.
از این رساله ها، علاوه بر فهم مسائل مطرح در جامعه اباضی قرن پنجم، می توان برخی آرای ابوعمار را نیز شناخت.
ابویعقوب ورجلانی نیز رساله‌ای حاوی برخی پرسشهای کلامی از او نقل کرده است، اگرچه ابوعمار قبل از آن‌که بتواند پاسخی به آن پرسش‌ها بدهد، درگذشت. در این رساله، از او در باره
رؤیت باری، خلق
قرآن و وعد و وعید پرسش شده بود
که نشان می‌دهد ابوعمار مسائلی از کلام
اشعری و
[۱] را بررسی می‌کرده است.
از ابوعمار رساله کوتاه فقهی در مبحث
ارث به چاپ رسیده است.
همچنین از وی به عنوان راویِ دعائم، اثر منظوم فقهی نوشته احمد بن نظر، نیز نام برده شده است.
وی کتابی دارد با عنوان السِیَر یا مختصرطبقات المشایخ
که در آن تقسیم بندی خاصی از طبقات رجال اباضی ارائه کرده، و درجینی در تألیف طبقات الشمایخ بالمغرب از این تقسیم بندی استفاده کرده است.
ابوعمار همچنین رساله‌ای کوتاه در باره
عزابه نگاشته که با عنوان السیره به چاپ رسیده است.
افراد چندی نزد ابوعمار تلمّذ کرده اند.
برجسته ترین شاگرد وی
ابویعقوب یوسف بن محمد تناوتی است. او از ابوعمار و جدّش، یوسف بن محمد، حدیث نقل کرده
و کتاب سؤالات را بر شاگردان خود املا کرده است. این کتاب که حاوی پرسش و پاسخهای کلامی و شرح حال رجال اباضی است، نوشته
سلیمان بن یخلف مَزّاتی بوده و شاگردش،
ابوعمرو عثمان بن خلیفه السوفی، تکمله‌ای بر آن افزوده است.
از دیگر رجال تناوتی،
ابوربیع سلیمان بن ایوب بن محمد بن ابی عمرو و برادرش یحیی،
عدل بن لؤلؤ و برادرش حَمّو، از عالمان اباضی ساکن در جَرْبَه بوده اند.
عمده شهرت این افراد به سبب
زهد و
تقوای آنان بوده است. زهد و تقوای امّال مؤمن، دختر عدل بن لؤلؤ، نیز نزد اباضیان مشهور است.
منابع :
(۱) عبدالکافی بن یوسف تناوتی، الموجز، چاپ عبدالرحمان عمیره، بیروت ۱۴۱۰/ ۱۹۹۰.
(۲) فرحات جعبیری، نظام العزابة عندالاباضیة الوهبیة فی جربة، تونس ۱۹۷۵.
(۳) احمد بن سعید درجینی، طبقات المشایخ بالمغرب، چاپ ابراهیم طلای، بیروت: دارالفکر.
(۴) احمد بن سعید شماخی، کتاب السیر، چاپ احمد بن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
(۵) معجم اعلام الاباضیّة من القرن الاوّل الهجری الی العصر الحاضر: قسم المغرب الاسلامی، تألیف محمد بن موسی باباعمی و دیگران، چاپ محمدصالح ناصر، بیروت: دارالغرب الاسلامی، ۱۴۲۱/ ۲۰۰۰.
(۶) یوسف بن ابراهیم ورجلانی، الدلیل و البرهان، چاپ سالم بن حمد حارثی، (مسقط) ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
(۷) یاقوت حموی.
(۸) اس.
(۹) د اسلام.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تناوتی»، شماره۳۹۱۱.
