تنبیه الخواطر و نزهة النواظر (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تنبیه الخواطر و نزهة النواظر»، معروف به «مجموعه ورام» نوشته
ورام بن ابی فراس مالکی اشتری (متوفای ۶۰۵ هجری) در موضوع
اخلاق و
مواعظ است.
کتاب مجموعه ورام توسط عالمی وارسته چون ورام ابن ابی فراس،
جد سید ابن طاووس علیه الرحمة، نوشته شده و چنان نویسنده‌ای از خود مطلبی غیر معتبر و ضعیف به جا نمی‌گذارد چرا که
یقین دارد
انسان در گرو گفته‌ها و نوشته‌های خویش است و این نکته‌ای مهم است در اعتبار آنچه مردان بزرگ می‌نویسند.
اشکالی از ناحیه بعضی بزرگان چون صاحب امل الآمل مطرح شده و در کتب تراجم دائما تکرار شده که: ورام در کتاب خود روایات صحیح و غیر صحیح را مخلوط کرده و کتاب او قابل اعتماد نیست.
در جواب می‌توان گفت اکثر روایات این کتاب در کتب روایی دیگر یافت می‌شود و ورام به خاطر اقتصار، سند آنها را حذف کرده یا تنها یکی دو نفر از سلسله
سند را ذکر کرده است. علت فراوانی روایات مرسله و مقطوعه در این کتاب هم همین است.
البته موارد فراوانی نقل از غیر معصوم (کلمات بزرگان) در کتاب به عنوان مؤید آمده است.
شیخ
آقا بزرگ تهرانی هم وجهی بیان کرده که: به خاطر اینکه
اهل سنت هم کتاب را قبول نموده و به آن توجه نمایند، مقداری از روایات اهل سنت و قول بزرگان آنها به کتاب افزوده شده است.
کتاب تنبیه الخواطر یا مجموعه ورام دو جزء در یک مجلد است.
جزء اول آن فصل بندی شده و حدود ۷۰ عنوان مستقل برای آن مشخص شده است.
عناوین جزء اول کتاب در چند محور کلی عبارتند از:
۱- حکمت‌ها و مواعظ
۲-
آداب معاشرت۳- ابواب متعددی در اخلاق و صفات
حسنه و راه کسب آنها
۴- ابوابی در
صفات رذیله و راه علاج آنها
۵-
بحث حب و
بغض فی الله و محاسبه
نفس که از بحثهای بسیار زیبای کتاب است.
۶- آرزوهای طولانی و ابوابی در
مرگ و
برزخ و
قیامت .
جزء دوم کتاب هم بحثهای متفرقه را جمع کرده است. در این قسمت تنها راه اطلاع از مضمون فهرستی است که در
پایان کتاب آمده است.
در این جلد عناوین فراوانی آمده، از جمله:
۱- مواعظ و وصایای پیامبر و ائمه علیهم‌السّلام و انبیای گذشته
۲- خطبه‌های
پیامبر و ائمه علیهم‌السّلام و مناجات‌های آنان
۳- کلمات قصار
۴- صفات
مؤمن۵- مناظرات
شیعیان خاص مانند
حجر بن عدی با
معاویه و...
۶- کلماتی از بزرگان
دین و اصحاب ائمه مانند
ابوذر و
سلمان و
مقداد و
شیخ مفید و
فضیل بن عیاض و...
نکته زیبایی که در این کتاب رعایت شده آن است که هر
صفت حسنه و
ضد آن که رذیله است به دنبال یکدیگر ذکر شده‌اند و راه علاج
رذیله و کسب حسنه هم بیان شده است. مثلا پس از
کبر ، فضیلت
تواضع ذکر شده و راه علاج کبر به دنبال آن آمده است.
مجموعه ورام توسط
سید صادق توشخانکی ، از علمای
قرن ۱۴ هجری به فارسی ترجمه شده است.
تحقیق کتاب در چاپ حاضر توسط شیخ
علی اصغر حامد صورت گرفته و نسخه کتاب با چند نسخه خطی دیگر مقابله گردیده است.
نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
