تواتر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تواتر عبارت است از اخبار جمعی که- به لحاظ
امتناع توافق آنان به‌طور عادت بر
کذب- موجب اطمینان به درستی
خبر گردد. از این عنوان در
اصول فقه،
مباحث حجّت سخن رفته است.
تواتر عبارت است از اخبار جمعی که- به لحاظ امتناع توافق آنان به‌طور عادت بر کذب- موجب اطمینان به درستی خبر گردد.
از جمله اقسام
روایات نقل شده از
معصومین علیهم‌السّلام
خبر متواتر است که
حجّیت آن به لحاظ علم‌آور بودنش قطعی است. البتّه در خبری که دارای واسطه‌های متعدّد می‌باشد- همچون اخباری که در این دوران به دست ما می‌رسد و از آغاز صدور آنها از معصومین علیهم‌السّلام زمان زیادی می‌گذرد-
شرط است که در هر طبقه و عصری
ناقلان آن در حدّ تواتر باشند.
خبر متواتر، به
متواتر لفظی،
معنوی و
اجمالی تقسیم می‌شود.
به خبری متواتر لفظی گفته می‌شود که
لفظ یا الفاظ معیّن آن به حدّ تواتر نقل شده باشد، مانند
حدیث ثقلین و
حدیث غدیر.
در متواتر معنوی، خبر با الفاظی مختلف نقل شده لیکن
مضمون و معنای همۀ آنها یکی است؛ اعم از آنکه آن معنای واحد،
معنای مطابقی الفاظ باشد یا
معنای التزامی.
متواتر اجمالی (
قدر متیقّن) به خبری اطلاق می‌شود که با الفاظ و مضامینی گوناگون- برحسب
سعه و
ضیق دلالت- نقل شده باشد؛ به‌گونه‌ای که از مجموع نقلها
علم اجمالی به صدور بعض آن الفاظ از
معصوم علیه‌السّلام حاصل شود، مانند آنکه مضمون یک
روایت حجّیت خبر
مؤمن، مضمون روایتی دیگر، حجّیت
خبر ثقه و مضمون روایت سوم حجّیت
خبر عادل باشد. از مجموع این سه مضمون، علم به
حجیت خبر عادل- به جهت قدر متیقن بودن آن- به دست می‌آید.
به‌طور کلی در مواردی که
علم معتبر است، تواتر از آن جهت که مفید علم می‌باشد یکی از راههای ثبوت
موضوع دارای
اثر شرعی شمرده شده است، مانند اوّل
ماه رمضان یا
شوّال که با وجود
خبر متواتر بر
رؤیت هلال، ثابت می‌شود
و یا
امضا و
تنفیذ حکم
قاضی اوّل توسط قاضی دوم به سبب ثبوت صدور
حکم نزد وی به خبر متواتر.
برخی فقها بر تواتر قرائتهای قرّاء هفتگانه (
نافع،
ابن کثیر،
ابو عمرو،
ابن عامر،
عاصم،
حمزه و
کسائی) بلکه
قرّاء دهگانه (افراد یاد شده به اضافۀ
ابو جعفر،
یعقوب و
خلف) از
رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله ادعای
اجماع و اتفاق کرده‌اند؛ بلکه نقل شده است که یکی از محققین از قرّاء، کتابی نوشته است و در آن اسامی همۀ کسانی را که این
قرائات را در هر زمان نقل کرده‌اند ثبت نموده است که براساس آن، رقم آنان از عدد معتبر در تواتر فزون‌تر است. البتّه بسیاری از فقها این ادعای تواتر را نپذیرفته‌اند، هرچند
تلاوت قرآن را به قرائت هریک از قرّاء یاد شده
جایز دانسته‌اند.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۲، ص۶۴۸-۶۴۹.
