تُمْسُونَ (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تُمْسُونَ:
(حِينَ تُمْسُونَ) تُمْسُونَ: فعل مضارع از باب افعال
(امساء) به معنى «در شب داخل شدن و به شب رسيدن» است (در مقابل اصباح) و «مساء» نقيض «صباح» است.
به موردی از کاربرد
تُمْسُونَ در
قرآن، اشاره می‌شود:
(فَسُبْحَانَ اللَّهِ حِينَ تُمْسُونَ وَ حِينَ تُصْبِحُونَ) (منزّه است
خداوند به هنگامى كه شام مى‌كنيد و آنگاه كه صبح مى‌كنيد.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: بعد از آنكه بيان داشت كه خدا خلقت را آغاز كرده و سپس ايشان را براى لقاى خود مبعوث مى‌كند و سپس به دو طايفه بهشتى و دوزخى، متنعم و معذب متفرق مى‌كند،
مؤمنین را كه اعمال
صالح مى‌كنند به سوى
بهشت و كفار را كه آيات خدا را تكذيب مى‌كنند به
دوزخ مى‌برد و نيز بعد از آنكه خاطرنشان ساخت كه تكذيب‌كنندگان آيات خدا در
دنیا نيرومند و مرفه و توانگر هستند و ليكن
آخرت را فراموش كرده و در نتيجه
آیات خداى را تكذيب نموده و بدان استهزاء كردند
و سرانجام كارشان منتهى به عذاب استيصال شد و اين
عذاب كيفر ظلمى بود كه خودشان به خود كردند و خدا به آنان ظلم نكرد. و چون از بيان مزبور، اين معنا به دست آمد كه در دار خلقت تدبيرى الهى و متقن در كار هست، تدبيرى كه بهتر از آن و زيباتر از آن تصور ندارد و نيز به دست آمد كه
انسان‌ها در سير تاريخى خود
گناهان و خطاهايى در عقيده داشته و درباره پروردگار خود مرتكب بدی‌ها و اسائه ادب‌ها شدند، شريک‌هايى برايش تراشيده و ديدارش را منكر شدند و گناهانى ديگر كردند.
لذا دنبالش خداى را در هر زمان متجدد تسبيح و بر صنع و تدبيرش در آسمان‌ها و زمين يعنى در سراسر عالم مشهود تحميد كرده، پس خدا از آن عقايد باطل و اعمال زشت منزه است و در تمامى آنچه در
آسمان و
زمین آفريده محمود و ستايش شده است. از اين حمد و تسبيح چند نكته به دست مى‌آيد. اول اينكه: تسبيح و تحميد در آيه شريفه انشايى و از ناحيه خود خداى تعالى است، نه اينكه براى ديگران انشاء كرده باشد، تا معنايش قولوا سبحان اللَّه و قولوا الحمد للَّه- خدا را تسبيح و تحميد كنيد باشد.
در آيه مورد بحث، دو وقت براى تسبيح پروردگار بيان شده، يكى آغاز شب
(حِينَ تُمْسُونَ) و ديگرى طلوع صبح
(وَ حِينَ تُصْبِحُونَ) و در آيه بعد آمده است:
(وَ لَهُ اَلْحَمْدُ فِي اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ عَشِيًّا وَ حِينَ تُظْهِرُونَ)«و حمد و ستايش مخصوص اوست در آسمان‌ها و زمين و تسبيح و تنزيه براى اوست به هنگام عصر و هنگامى كه ظهر مى‌كنيد»
در اين آيه نيز دو وقت ديگر براى تسبيح پروردگار بيان شده است:
يكى عصرگاهان
(وَ عَشِيًّا) و ديگرى هنگام زوال ظهر
(وَ حِينَ تُظْهِرُونَ).
ذكر اين چهار وقت در آيات مورد بحث، ممكن است كنايه از دوام و هميشگى تسبيح باشد، چنان‌كه در فارسى مى‌گوييم هر صبح و شام از فلان كس مراقبت كن (يعنى هميشه و در هر زمان).
اين احتمال نيز از سوى بعضى از مفسران اظهار شده كه اوقات چهارگانه فوق اشاره به وقت‌هاى نماز است، ولى اين سؤال را پاسخ نگفته‌اند كه چرا به جاى پنج وقت تنها از چهار وقت سخن گفته است (و از وقت عشا سخنى به ميان نيامده).
ولى ممكن است پاسخ داده شود كه چون وقت نماز مغرب و عشا نسبة به هم نزديک است و فاصله ميان آن‌دو در حدود يک الى يک ساعت و نيم مى‌باشد هردو يكجا آمده است، در حالى كه فاصله وقت فضيلت ظهر و عصر نسبة زياد و چند ساعت است.
امّا اگر تسبيح و حمد را به معنى وسيع كلمه در آيات فوق بگيريم محدود به نمازهاى پنجگانه نخواهد شد، هرچند اين نمازها از مصداق‌هاى روشن آن است.
در حديثى از
پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) چنين آمده است:
«هركس دو آيه فوق و آيه مابعد آن را صبحگاهان بخواند آنچه در روز از او فوت مى‌شود جبران مى‌شود و هركس آن را در آغاز شب بخواند آنچه در شب از او فوت شود جبران خواهد شد.»
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «تُمْسُونَ»، ج۴، ص۳۰۲.
