• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ثابت بن قیس

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ثابت بن قیس، از صحابه و معروف به خطیب رسول الله- صلی الله علیه و آله- و خطیب انصار بود.


ابومحمد (ابوعبدالرحمن) ثابت بن قیس بن شماس از تیره بنی مالک بن ثعلبه
[۱] الطبقات، خلیفه، ص۱۶۳.    
[۲] جمهرة انساب العرب، ص۳۶۳-۳۶۴.    
خزرج است.
[۳] الثقات، ج۳، ص۴۳.    
[۴] الاستیعاب، ج۱، ص۲۰۰.    
برخی وی را از بنی حارث بن خزرج
[۵] النسب، ص۲۸۱.
[۶] السیرة النبویه، ج۲، ص۵۶۲.
[۷] تاریخ المدینه، ج۱، ص۳۴۴.
یا از بنی سالم بن عوف
[۸] الثقات، ج۳، ص۴۳.    
(از دیگر تیره‌های خزرج) شمرده و او را از خطیبان عرب دانسته‌اند.
[۹] جمهرة انساب العرب، ص۳۶۳-۳۶۴.    
[۱۰] المفصل، ج۸، ص۷۸۸.
مادرش هند بنت رهم از قبیله طی
[۱۱] الطبقات، خلیفه، ص۱۶۳.    
[۱۲] الاستیعاب، ج۱، ص۲۰۰.    
یا کبشه بنت واقد
[۱۳] سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۳۰۹.
از تیره بنی حارث بن خزرج
[۱۴] الطبقات، ابن سعد، ج۸، ص۲۷۰.    
از زنانی دانسته شده که با پیامبر -صلی الله علیه وآله- بیعت کرد.
[۱۵] الطبقات، ابن سعد، ج۸، ص۲۷۰.    
[۱۶] الاصابه، ج۸، ص۲۹۵.    
اما بر پایه سخنی از خود وی، مادرش بر آیین مسیح درگذشت و ثابت برای حضور در تشییع جنازه اش از پیامبر-صلی الله علیه وآله- اجازه گرفت.
[۱۷] تاریخ بغداد، ج۹، ص۱۱۶.    
[۱۸] الطرائف، ص۵۵.


۱.۱ - زیاده روی در بخشش

ثابت فردی ثروتمند و دارای نخل‌های فراوان بود
[۱۹] تفسیر ثعلبی، ج۴، ص۱۹۸.    

[۲۰] تفسیر قرطبی، ج۷، ص۱۱۰.    
[۲۱] التفسیر الکبیر، ج۱۳، ص۱۶۵.    
و به زیبایی و آراستگی خود اهمیت می‌داد
[۲۲] بحار الانوار، ج۷۰، ص۲۰۷.
و جامه‌های فاخر می‌پوشید. در منابع، از زره گرانبها و نفیس او که در نبرد یمامه (۱۱ق.) هنگام شهادت به تن داشت، یاد شده است.
[۲۳] سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۳۱۱-۳۱۳.
[۲۴] الاصابه، ج۱، ص۵۱۱.    
وی بسیار سخاوتمند بود
[۲۵] جامع البیان، ج۵، ص۴۵.
[۲۶] مجمع البیان، ج۴، ص۵۷۸.
[۲۷] الدر المنثور، ج۳، ص۴۹.
و یک بار همه محصول نخلستانش را به دیگران بخشید و برای خانواده اش چیزی باقی ننهاد. به روایتی، آیه ۶ انعام
[۲۸] انعام/سوره۶، آیه۶.    
که به نقل ابن عباس و قتاده، از آیات مدنی سوره انعام است،
[۲۹] تفسیر قرطبی، ج۷، ص۳۲۲.
ثابت و دیگر مسلمانان را از زیاده روی در بخشش نهی کرد.
[۳۰] جامع البیان، ج۵، ص۴۵.
[۳۱] مجمع البیان، ج۴، ص۵۷۸.
[۳۲] تفسیر قرطبی، ج۶، ص۳۸۲.
[۳۳] تفسیر قرطبی، ج۷، ص۱۱۰.    


۱.۲ - خطبه خوان پیامبر

ثابت بن قیس صدایی بلند و سخنی بلیغ داشت
[۳۴] المغازی، ج۳، ص۹۷۹.    
[۳۵] سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۳۰۹.
و در جای‌های گوناگون سخنگوی انصار بود. هرگاه که پیامبر دستور می‌داد، او خطبه می‌خواند. از این رو، ثابت با لقب «خطیب النبی» و «خطیب الانصار» شهرت یافت.
[۳۶] المعجم الکبیر، ج۲، ص۶۵-۶۶.
[۳۷] فتح الباری، ج۶، ص۴۵۶.    
وی خواندن و نوشتن را نیز می‌دانست. او را از کاتبان پیامبر- صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم - شمرده‌اند.
[۳۸] صبح الاعشی، ج۱، ص۱۲۶.    
[۳۹] المفصل، ج۸، ص۱۲۲.
شماری از نامه‌های پیامبر به سران قبایلی چون بنی کلب و هم پیمانانشان
[۴۰] العقد الفرید، ج۱، ص۲۹۷.    
و جز آن
[۴۱] الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۲۱۸-۲۱۹.    
[۴۲] البدایة و النهایه، ج۵، ص۳۴۱.
[۴۳] سبل الهدی، ج۶، ص۳۰۳.    
به دست ثابت نگاشته شده بود.

۱.۳ - نبرد بعاث

ثابت در نبرد بعاث، واپسین نبرد اوس و خزرج، حضور داشت و اسیر اوسیان شد. اما زبیر بن ایاس بن باطا، از سران یهودیان بنی قریظه، با پرداخت فدیه به اوسی‌ها او را آزاد کرد.
[۴۴] الکامل، ج۱، ص۶۸۰-۶۸۱.
ثابت برای جبران این محبت زبیر، به سال پنجم ق. که بنو قریظه از مسلمانان شکست خوردند و زبیر بن ایاس اسیر شد، از پیامبر خواست که او را ببخشد و مال و فرزندانش را برگرداند. رسول خدا- صلی الله علیه وآله- این درخواست را پذیرفت.
[۴۵] المغازی، ج۲، ص۵۱۸-۵۱۹.    
[۴۶] السیرة النبویه، ج۲، ص۲۴۲-۲۴۳.


۱.۴ - اسلام آوردن ثابت

از هنگام دقیق اسلام آوردن ثابت، گزارشی در دست نیست. با توجه به این که ثابت در آغاز ورود پیامبر به یثرب در خطابه‌ای به ایشان خوشامد گفت، به نظر می‌آید که اسلام آوردن او در فاصله بیعت عقبه دوم (۱۳ بعثت) تا هجرت پیامبر - صلی الله علیه وآله- به آن شهر رخ داده است. ثابت در یک سخنرانی، به پیامبر وعده داد که همچون جان و فرزندان خود و همراهانش از ایشان دفاع خواهند کرد. پیامبر- صلی الله علیه وآله- نیز به ثابت و همراهانش بشارت بهشت داد.
[۴۷] سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۳۰۹-۳۱۰.
[۴۸] الاصابه، ج۱، ص۵۱۱.    


۱.۵ - پیمان برادری

رسول خدا- صلی الله علیه وآله- به سال دوم ق. میان او و عمار یاسر
[۴۹] السیرة النبویه، ج۱، ص۵۰۶.
[۵۰] تاریخ ابن خلدون، ج۲، ص۴۲۳.    
[۵۱] سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۳۰۹.
یا عامر بن ابی بکیر از تیره بنی لیث قبیله کنانه
[۵۲] الطبقات، ابن سعد، ج۳، ص۲۹۸.    
[۵۳] المحبر، ص۷۴.    
پیمان برادری بست. منابع از حضور وی در غزوه احد و جنگ‌های پس از آن گزارش داده‌اند
[۵۴] المغازی، ج۱، ص۳۷۹.    
[۵۵] الاستیعاب، ج۱، ص۲۰۰.    
[۵۶] سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۳۰۹.
؛ اما در باره حضورش در نبرد بدر اختلاف است. بیشتر منابع از حضور او در نبرد بدر سخنی به میان نیاورده‌اند. ابن حجر بر خلاف آن چه در الاصابه آورده،
[۵۷] الاصابه، ج۱، ص۵۱۱-۵۱۲.    
در کتاب دیگرش او را بدری دانسته است.
[۵۸] تهذیب التهذیب، ج۲، ص۱۲.    
طبرسی نیز در گزارشی به بدری بودن او اشاره کرده است.
[۵۹] مجمع البیان، ج۹، ص۳۷۸.


۱.۶ - همسران

ثابت بن قیس به سال چهارم ق. پس از شهادت حنظلة بن ابی عامر، با همسر وی جمیله دختر عبدالله بن ابی از تیره بنی عوف خزرج ازدواج کرد.
[۶۰] المغازی، ج۱، ص۲۷۳.    
[۶۱] الطبقات، ابن سعد، ج۸، ص۲۸۴.
[۶۲] سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۳۰۹.
از حبیبه دختر سهل
[۶۳] الطبقات، ابن سعد، ج۸، ص۳۲۷.
[۶۴] اسد الغابه، ج۶، ص۶۱.    
[۶۵] الاصابه، ج۸، ص۸۱.    
و زینب دختر عبدالله بن ابی
[۶۶] سنن الدارقطنی، ج۳، ص۱۷۸.
[۶۷] تفسیر قرطبی، ج۳، ص۱۴۱.
[۶۸] الاصابه، ج۸، ص۱۶۱.    
به عنوان دیگر همسران ثابت نیز یاد شده است. بی تردید، ازدواج ثابت با وی در پی جدا شدن از خواهرش جمیله/ حبیبه انجام شده است.
[۶۹] اسد الغابه ج۶، ص۵۴.    
[۷۰] الاصابه، ج۸، ص۷۱.    


۱.۷ - فرزندان

برای ثابت بن قیس، چهار فرزند نام برده‌اند: محمد، یحیی، عبدالله و زینب.
[۷۱] تاریخ خلیفه، ص۱۵۳-۱۵۴.
[۷۲] الاستیعاب، ج۱، ص۲۰۰.    
[۷۳] الاصابه، ج۸، ص۱۵۳.    
مادر محمد، جمیله است؛ اما این که دیگر فرزندان ثابت از کدام همسرانش بوده‌اند، روشن نیست. هر سه پسر ثابت در رخداد حره مدینه (۶۳ق.) به دست سپاهیان یزید کشته شدند.
[۷۴] جمهرة انساب العرب، ص۳۶۴.    
[۷۵] الاستیعاب، ج۱، ص۲۰۰.    
[۷۶] سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۳۱۳.


۱.۸ - طلاق جمیله

ثابت در زندگی با همسرش جمیله سازگاری نداشت. جمیله به دلایلی چون بدخلقی یا زشتی چهره ثابت، بر او ناشزه شد.
[۷۷] جامع البیان، ج۲، ص۲۸۰.
[۷۸] الاستیعاب، ج۴، ص۱۸۰۲.    
[۷۹] اسد الغابه، ج۶، ص۵۴.    
نزول آیه ۳۴ نساء
[۸۰] نساء/سوره۴، آیه۳۴.    
را در این زمینه دانسته‌اند:
[۸۱] مجمع البیان، ج۳، ص۶۸.
[۸۲] تفسیر قرطبی، ج۲، ص۲۸۶.
(الرجال قوامون علی النساء...) با ادامه اختلاف و ناسازگاری میان ثابت و طبق آیه ۲۲۹ بقره
[۸۳] بقره/سوره۲، آیه۲۲۹.    
همسر وی که وی را جمیله،
[۸۴] المغازی، ج۱، ص۲۷۳.    
حبیبه
[۸۵] الطبقات، ابن سعد، ج۸، ص۳۲۷-۳۲۸.
[۸۶] جامع البیان، ج۳، ص۲۸۰.
[۸۷] اسد الغابه، ج۶، ص۶۱.    
یا زینب
[۸۸] سنن الدارقطنی، ج۳، ص۱۷۸.
[۸۹] تفسیر قرطبی، ج۳، ص۱۴۱.    
یاد کرده‌اند، با طلاق خلع از وی جدا شد.
[۹۰] جامع البیان، ج۲، ص۲۸۰-۲۸۱.
[۹۱] مجمع البیان، ج۱، ص۵۷۷.
[۹۲] تفسیر قرطبی، ج۳، ص۱۴۱.    
این را نخستین طلاق خلع در اسلام می‌دانند.
[۹۳] جامع البیان، ج۲، ص۲۸۰.
[۹۴] مجمع البیان، ج۱، ص۵۷۷.


۱.۹ - آزادی جویریه

در نبرد بنی مصطلق (۶ق.) جویریه دختر حارث بن ابی ضرار، رئیس بنی مصطلق، در سهم ثابت که در آن نبرد حضور داشت، قرارگرفت. به پیشنهاد جویریه، ثابت پذیرفت تا او را در ازای پرداخت مقدار فراوانی طلا آزاد کند.
[۹۵] انساب الاشراف، ج۲، ص۷۶-۷۷.
[۹۶] تاریخ طبری، ج۱۱، ص۶۰۹.    
[۹۷] امتاع الاسماع، ج۶، ص۸۴.    
جویریه نیز که برای یاری خواستن در پرداخت این هزینه به پیامبر - صلی الله علیه وآله- مراجعه کرده بود، همسری ایشان را در ازای پرداخت آن مبلغ به ثابت، پذیرفت.
[۹۸] سیره ابن اسحق، ص۲۶۳.    
[۹۹] المغازی، ج۱، ص۴۱۱.    
[۱۰۰] المحبر، ص۸۹.    
ثابت در این سال، در بیعت رضوان حضور داشت و وفاداری خود به پیامبر - صلی الله علیه وآله- را تجدید کرد.
[۱۰۱] سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۳۰۹.
[۱۰۲] المنتظم، ج۴، ص۸۹.    


۱.۱۰ - خطبه ثابت در برابر بنی تمیم

در سال نهم ق. که سران بنی تمیم همراه شاعران و سخنوران خود برای فخرفروشی نزد پیامبر آمده بودند، به فرمان پیامبر- صلی الله علیه وآله- و در پاسخ به خطیب بنی تمیم، ثابت خطبه‌ای رسا خواند. سخنان وی در این رویداد که ضمن ستایش خداوند، شامل بیان فضیلت‌های پیامبر و انصار و مهاجران بود و بر مبارزه و جهاد همیشگی در راه ایمان تاکید ورزید،
[۱۰۳] المغازی، ج۳، ص۹۷۵-۹۷۷.    
[۱۰۴] تاریخ طبری، ج۲، ص۱۱۶.
پیامبر- صلی الله علیه وآله- و مسلمانان را شادمان ساخت
[۱۰۵] المغازی، ج۳، ص۹۷۹.    
[۱۰۶] اسد الغابه، ج۱، ص۱۲۸-۱۲۹.    
و اعجاب سران بنی تمیم را برانگیخت.

۱.۱۱ - ثابت در شأن نزول

مفسران از ثابت بن قیس در شان نزول برخی آیات یاد کرده‌اند. از جمله، در شان نزول آیات ۶۶ نساء
[۱۰۷] نساء/سوره۴، آیه۶۶.    
[۱۰۸] جامع البیان، ج۵، ص۱۰۲.
[۱۰۹] الدر المنثور، ج۲، ص۱۸۱-۱۸۲.
و۲
[۱۱۰] حجرات/سوره۴۹، آیه۲.    
[۱۱۱] جامع البیان، ج۲۶، ص۷۵.
[۱۱۲] تفسیر قرطبی، ج۱۶، ص۳۰۴.    
[۱۱۳] الدر المنثور، ج۶، ص۸۴-۸۶.
و ۱۱
[۱۱۴] حجرات/سوره۴۹، آیه۱۱.    
[۱۱۵] اسباب النزول، ص۴۰۹.    
[۱۱۶] مجمع البیان، ج۹، ص۲۰۲-۲۰۳.
و ۱۳
[۱۱۷] حجرات/سوره۴۹، آیه۱۳.    
حجرات
[۱۱۸] حجرات/سوره۴۹، آیه۱۳.    
[۱۱۹] اسباب النزول، ص۴۱۰.    
[۱۲۰] مجمع البیان، ج۹، ص۲۰۳-۲۰۴.
و آیه ۱۱ مجادله
[۱۲۱] مجادله/سوره۵۸، آیه۱۱.    
[۱۲۲] التفسیر الکبیر، ج۲۹، ص۴۹۳.    
که در باره اصلاح رفتار اجتماعی مسلمانان است، از ثابت یاد کرده‌اند.

۱.۱۲ - پاسخ ثابت به مسیلمه کذاب

ثابت بن قیس در سال دهم ق. به عنوان خطیب پیامبر- صلی الله علیه وآله- در مناظره ایشان با مسیلمه کذاب، از مدعیان دروغین پیامبری، همراه ایشان بود. ایشان پس از پاسخ گفتن به مسیلمه، با روی گرداندن از او به ثابت دستور داد تا جواب مسیلمه را بدهد.
[۱۲۳] صحیح البخاری، ج۵، ص۱۱۹-۱۲۰.
[۱۲۴] تاریخ المدینه، ج۲، ص۵۷۳-۵۷۴.    
از پاسخ ثابت به مسیلمه، گزارشی در دست نیست.
ƒ
ثابت را از سخنگویان انصار در سقیفه دانسته‌اند.
[۱۲۵] تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۲۳.
موضع گیری وی در رویدادهای پس از آن متناقض گزارش شده است. بر پایه گزارش شیخ مفید، ثابت پس از آن که ماجرای تهاجم به خانه حضرت فاطمه -سلام الله علیها- و قصد مهاجمان برای به آتش کشیدن آن را از زبان حضرت علی -علیه السلام -شنید، به او گفت: «دستم را از دستت جدا نمی‌کنم تا در پیشگاهت کشته شوم.»
[۱۲۶] الامالی، ص۴۹-۵۰.
اما در گزارش علامه مجلسی، ثابت از همراهان در حمله به خانه علی برای بیعت ستاندن از او شمرده شده است.
[۱۲۷] بحار الانوار، ج۲۸، ص۳۱۵.
اگر این گزارش درست باشد، ثابت را باید از حامیان خلافت ابوبکر دانست.
ثابت به شیوه انتخاب فرماندهان جنگ‌های رده از میان مهاجران و بی اعتنایی به انصار اعتراض کرد و موجب شد که ابوبکر فرماندهی انصار را در نبرد با طلیحه (۱۱ ق.)
[۱۲۸] تاریخ خلیفه، ص۵۱.
[۱۲۹] تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۲۹.
[۱۳۰] تاریخ طبری، ج۳، ص۲۵۴.    
و نیز نبرد با مسیلمه کذاب به سال ۱۱ ق. به او وانهد.
[۱۳۱] النسب، ص۲۸۱.
[۱۳۲] تاریخ طبری، ج۳، ص۲۸۱-۲۸۸.    
[۱۳۳] البدایة و النهایه، ج۶، ص۳۳۴-۳۳۵.
وی در این نبرد، دلیری کم نظیری نشان داد و به گریختن بعضی از مسلمانان اعتراض کرد و در همین نبرد به شهادت سید.
[۱۳۴] الاستیعاب، ج۱، ص۲۰۰.    
[۱۳۵] تاریخ طبری، ج۳، ص۲۹۷.    

یعقوبی بر خلاف سخن مشهور، از زندگانی ثابت در سال ۳۵ق. گزارش داده و در بخش آغاز خلافت امیرالمؤمنی ن -علیه السلام - (۳۵ ق.) ثابت را نخستین کسی از انصار دانسته که در سخنرانی خود، با ستایش حضرت علی- علیه‌السّلام -و شمارش برتری‌های ایشان، حمایت و بیعتش را از وی اعلام کرد.
[۱۳۶] تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۷۸-۱۷۹.
[۱۳۷] شرح اصول الکافی، ج۷، ص۲۰۳.
محسن امین به پشتوانه همین گزارش، ثابت را از بزرگان شیعه می‌داند.
[۱۳۸] اعیان الشیعه، ج۴، ص۱۷.    
این احتمال در میان است که میان وی و ثابت بن قیس بن خطیم
[۱۳۹] الاستیعاب، ج۱، ص۲۰۶.    
[۱۴۰] اسد الغابه، ج۱، ص۲۷۴.    
اشتباه رخ داده باشد.


(۱) اسباب النزول، الواحدی (م. ۴۶۸ق.)، به کوشش کمال بسیونی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۱ق.
(۲) الاستیعاب، ابن عبدالبر (م. ۴۶۳ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
(۳) اسد الغابه، ابن اثیر (م. ۶۳۰ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
(۴) الاصابه، ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
(۵) اعیان الشیعه، سید محسن الامین (م. ۱۳۷۱ق.)، به کوشش حسن الامین، بیروت، دار التعارف.
(۶) الامالی، المفید (م. ۴۱۳ق.)، به کوشش غفاری و استاد ولی، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق.
(۷) امتاع الاسماع، المقریزی (م. ۸۴۵ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق.
(۸) انساب الاشراف، البلاذری (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.
(۹) بحار الانوار، المجلسی (م. ۱۱۱۰ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
(۱۰) البدایة و النهایه، ابن کثیر (م. ۷۷۴ق.)، بیروت، مکتبة المعارف.
(۱۱) تاریخ ابن خلدون، ابن خلدون (م. ۸۰۸ق.)، به کوشش خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۸ق.
(۱۲) تاریخ بغداد، الخطیب البغدادی (م. ۴۶۳ق.)، به کوشش عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
(۱۳) تاریخ خلیفه، خلیفة بن خیاط (م. ۲۴۰ق.)، به کوشش فواز، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
(۱۴) تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)، الطبری (م. ۳۱۰ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
(۱۵) تاریخ المدینة المنوره، ابن شبه (م. ۲۶۲ق.)، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق. تاریخ الیعقوبی، احمد بن یعقوب (م. ۲۹۲ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق.
(۱۶) التفسیر الکبیر، الفخر الرازی (م. ۶۰۶ق.)، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۱۳ق.
(۱۷) تفسیر ثعلبی (الکشف و البیان)، الثعلبی (م. ۴۲۷ق.)، به کوشش ابن عاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ق.
(۱۸) تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)، القرطبی (م. ۶۷۱ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
(۱۹) تهذیب التهذیب، ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۴ق.
(۲۰) الثقات، ابن حبان (م. ۳۵۴ق.)، الکتب الثقافیه، ۱۳۹۳ق.
(۲۱) جامع البیان، الطبری (م. ۳۱۰ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۱۲ق.
(۲۲) جمهرة انساب العرب، ابن حزم (م. ۴۵۶ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
(۲۳) الدر المنثور، السیوطی (م. ۹۱۱ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۳۶۵ق.
(۲۴) سبل الهدی، محمد بن یوسف الصالحی (م. ۹۴۲ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
(۲۵) سنن الدارقطنی، الدارقطنی (م. ۳۸۵ق.)، به کوشش مجدی الشوری، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
(۲۶) سیر اعلام النبلاء، الذهبی (م. ۷۴۸ق.)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق.
(۲۷) السیرة الحلبیه، الحلبی (م. ۱۰۴۴ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۰ق.
(۲۸) السیرة النبویه، ابن هشام (م. ۲۱۳ق./۲۱۸ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، المکتبة العلمیه.
(۲۹) سیره ابن اسحق (السیر و المغازی)، ابن اسحق (م. ۱۵۱ق.)، به کوشش زکار، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، ۱۳۶۸ش.
(۳۰) شرح اصول کافی، محمد صالح مازندرانی (م. ۱۰۸۱ق.)، به کوشش سید علی عاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۱ق.
(۳۱) صبح الاعشی، احمد القلقشندی (م. ۸۲۱ق.)، به کوشش زکار، دمشق، وزارة الثقافه، ۱۹۸۱م.
(۳۲) صحیح البخاری، البخاری (م. ۲۵۶ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق.
(۳۳) الطبقات الکبری، ابن سعد (م. ۲۳۰ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
(۳۴) الطبقات، خلیفة بن خیاط (م. ۲۴۰ق.)، به کوشش زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
(۳۵) الطرائف، ابن طاوس (م. ۶۶۴ق.)، قم، مطبعة الخیام، ۱۳۹۹ق.
(۳۶) العقد الفرید، احمد بن عبدربه (م. ۳۲۸ق.)، به کوشش مفید قمیحه، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۴ق.
(۳۷) فتح الباری، ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.)، بیروت، دار المعرفه.
(۳۸) الکامل فی التاریخ، علی ابن اثیر (م. ۶۳۰ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
(۳۹) مجمع البیان، الطبرسی (م. ۵۴۸ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق.
(۴۰) المحبر، ابن حبیب (م. ۲۴۵ق.)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده.
(۴۱) المعجم الکبیر، الطبرانی (م. ۳۶۰ق.)، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
(۴۲) المغازی: الواقدی (م. ۲۰۷ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق.
(۴۳) المفصل، جواد علی، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۷۶م.
(۴۴) مکاتیب الرسول، احمدی میانجی، تهران، دار الحدیث، ۱۴۱۹ق.
(۴۵) المنتظم، ابن الجوزی (م. ۵۹۷ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق.
(۴۶) النسب، ابن سلام الهروی (م. ۲۲۴ق.)، به کوشش مریم محمد، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۰ق.

۱. ↑ الطبقات، خلیفه، ص۱۶۳.    
۲. ↑ جمهرة انساب العرب، ص۳۶۳-۳۶۴.    
۳. ↑ الثقات، ج۳، ص۴۳.    
۴. ↑ الاستیعاب، ج۱، ص۲۰۰.    
۵. ↑ النسب، ص۲۸۱.
۶. ↑ السیرة النبویه، ج۲، ص۵۶۲.
۷. ↑ تاریخ المدینه، ج۱، ص۳۴۴.
۸. ↑ الثقات، ج۳، ص۴۳.    
۹. ↑ جمهرة انساب العرب، ص۳۶۳-۳۶۴.    
۱۰. ↑ المفصل، ج۸، ص۷۸۸.
۱۱. ↑ الطبقات، خلیفه، ص۱۶۳.    
۱۲. ↑ الاستیعاب، ج۱، ص۲۰۰.    
۱۳. ↑ سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۳۰۹.
۱۴. ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۸، ص۲۷۰.    
۱۵. ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۸، ص۲۷۰.    
۱۶. ↑ الاصابه، ج۸، ص۲۹۵.    
۱۷. ↑ تاریخ بغداد، ج۹، ص۱۱۶.    
۱۸. ↑ الطرائف، ص۵۵.
۱۹. ↑ تفسیر ثعلبی، ج۴، ص۱۹۸.    
۲۰. ↑ تفسیر قرطبی، ج۷، ص۱۱۰.    
۲۱. ↑ التفسیر الکبیر، ج۱۳، ص۱۶۵.    
۲۲. ↑ بحار الانوار، ج۷۰، ص۲۰۷.
۲۳. ↑ سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۳۱۱-۳۱۳.
۲۴. ↑ الاصابه، ج۱، ص۵۱۱.    
۲۵. ↑ جامع البیان، ج۵، ص۴۵.
۲۶. ↑ مجمع البیان، ج۴، ص۵۷۸.
۲۷. ↑ الدر المنثور، ج۳، ص۴۹.
۲۸. ↑ انعام/سوره۶، آیه۶.    
۲۹. ↑ تفسیر قرطبی، ج۷، ص۳۲۲.
۳۰. ↑ جامع البیان، ج۵، ص۴۵.
۳۱. ↑ مجمع البیان، ج۴، ص۵۷۸.
۳۲. ↑ تفسیر قرطبی، ج۶، ص۳۸۲.
۳۳. ↑ تفسیر قرطبی، ج۷، ص۱۱۰.    
۳۴. ↑ المغازی، ج۳، ص۹۷۹.    
۳۵. ↑ سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۳۰۹.
۳۶. ↑ المعجم الکبیر، ج۲، ص۶۵-۶۶.
۳۷. ↑ فتح الباری، ج۶، ص۴۵۶.    
۳۸. ↑ صبح الاعشی، ج۱، ص۱۲۶.    
۳۹. ↑ المفصل، ج۸، ص۱۲۲.
۴۰. ↑ العقد الفرید، ج۱، ص۲۹۷.    
۴۱. ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۱، ص۲۱۸-۲۱۹.    
۴۲. ↑ البدایة و النهایه، ج۵، ص۳۴۱.
۴۳. ↑ سبل الهدی، ج۶، ص۳۰۳.    
۴۴. ↑ الکامل، ج۱، ص۶۸۰-۶۸۱.
۴۵. ↑ المغازی، ج۲، ص۵۱۸-۵۱۹.    
۴۶. ↑ السیرة النبویه، ج۲، ص۲۴۲-۲۴۳.
۴۷. ↑ سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۳۰۹-۳۱۰.
۴۸. ↑ الاصابه، ج۱، ص۵۱۱.    
۴۹. ↑ السیرة النبویه، ج۱، ص۵۰۶.
۵۰. ↑ تاریخ ابن خلدون، ج۲، ص۴۲۳.    
۵۱. ↑ سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۳۰۹.
۵۲. ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۳، ص۲۹۸.    
۵۳. ↑ المحبر، ص۷۴.    
۵۴. ↑ المغازی، ج۱، ص۳۷۹.    
۵۵. ↑ الاستیعاب، ج۱، ص۲۰۰.    
۵۶. ↑ سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۳۰۹.
۵۷. ↑ الاصابه، ج۱، ص۵۱۱-۵۱۲.    
۵۸. ↑ تهذیب التهذیب، ج۲، ص۱۲.    
۵۹. ↑ مجمع البیان، ج۹، ص۳۷۸.
۶۰. ↑ المغازی، ج۱، ص۲۷۳.    
۶۱. ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۸، ص۲۸۴.
۶۲. ↑ سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۳۰۹.
۶۳. ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۸، ص۳۲۷.
۶۴. ↑ اسد الغابه، ج۶، ص۶۱.    
۶۵. ↑ الاصابه، ج۸، ص۸۱.    
۶۶. ↑ سنن الدارقطنی، ج۳، ص۱۷۸.
۶۷. ↑ تفسیر قرطبی، ج۳، ص۱۴۱.
۶۸. ↑ الاصابه، ج۸، ص۱۶۱.    
۶۹. ↑ اسد الغابه ج۶، ص۵۴.    
۷۰. ↑ الاصابه، ج۸، ص۷۱.    
۷۱. ↑ تاریخ خلیفه، ص۱۵۳-۱۵۴.
۷۲. ↑ الاستیعاب، ج۱، ص۲۰۰.    
۷۳. ↑ الاصابه، ج۸، ص۱۵۳.    
۷۴. ↑ جمهرة انساب العرب، ص۳۶۴.    
۷۵. ↑ الاستیعاب، ج۱، ص۲۰۰.    
۷۶. ↑ سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۳۱۳.
۷۷. ↑ جامع البیان، ج۲، ص۲۸۰.
۷۸. ↑ الاستیعاب، ج۴، ص۱۸۰۲.    
۷۹. ↑ اسد الغابه، ج۶، ص۵۴.    
۸۰. ↑ نساء/سوره۴، آیه۳۴.    
۸۱. ↑ مجمع البیان، ج۳، ص۶۸.
۸۲. ↑ تفسیر قرطبی، ج۲، ص۲۸۶.
۸۳. ↑ بقره/سوره۲، آیه۲۲۹.    
۸۴. ↑ المغازی، ج۱، ص۲۷۳.    
۸۵. ↑ الطبقات، ابن سعد، ج۸، ص۳۲۷-۳۲۸.
۸۶. ↑ جامع البیان، ج۳، ص۲۸۰.
۸۷. ↑ اسد الغابه، ج۶، ص۶۱.    
۸۸. ↑ سنن الدارقطنی، ج۳، ص۱۷۸.
۸۹. ↑ تفسیر قرطبی، ج۳، ص۱۴۱.    
۹۰. ↑ جامع البیان، ج۲، ص۲۸۰-۲۸۱.
۹۱. ↑ مجمع البیان، ج۱، ص۵۷۷.
۹۲. ↑ تفسیر قرطبی، ج۳، ص۱۴۱.    
۹۳. ↑ جامع البیان، ج۲، ص۲۸۰.
۹۴. ↑ مجمع البیان، ج۱، ص۵۷۷.
۹۵. ↑ انساب الاشراف، ج۲، ص۷۶-۷۷.
۹۶. ↑ تاریخ طبری، ج۱۱، ص۶۰۹.    
۹۷. ↑ امتاع الاسماع، ج۶، ص۸۴.    
۹۸. ↑ سیره ابن اسحق، ص۲۶۳.    
۹۹. ↑ المغازی، ج۱، ص۴۱۱.    
۱۰۰. ↑ المحبر، ص۸۹.    
۱۰۱. ↑ سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۳۰۹.
۱۰۲. ↑ المنتظم، ج۴، ص۸۹.    
۱۰۳. ↑ المغازی، ج۳، ص۹۷۵-۹۷۷.    
۱۰۴. ↑ تاریخ طبری، ج۲، ص۱۱۶.
۱۰۵. ↑ المغازی، ج۳، ص۹۷۹.    
۱۰۶. ↑ اسد الغابه، ج۱، ص۱۲۸-۱۲۹.    
۱۰۷. ↑ نساء/سوره۴، آیه۶۶.    
۱۰۸. ↑ جامع البیان، ج۵، ص۱۰۲.
۱۰۹. ↑ الدر المنثور، ج۲، ص۱۸۱-۱۸۲.
۱۱۰. ↑ حجرات/سوره۴۹، آیه۲.    
۱۱۱. ↑ جامع البیان، ج۲۶، ص۷۵.
۱۱۲. ↑ تفسیر قرطبی، ج۱۶، ص۳۰۴.    
۱۱۳. ↑ الدر المنثور، ج۶، ص۸۴-۸۶.
۱۱۴. ↑ حجرات/سوره۴۹، آیه۱۱.    
۱۱۵. ↑ اسباب النزول، ص۴۰۹.    
۱۱۶. ↑ مجمع البیان، ج۹، ص۲۰۲-۲۰۳.
۱۱۷. ↑ حجرات/سوره۴۹، آیه۱۳.    
۱۱۸. ↑ حجرات/سوره۴۹، آیه۱۳.    
۱۱۹. ↑ اسباب النزول، ص۴۱۰.    
۱۲۰. ↑ مجمع البیان، ج۹، ص۲۰۳-۲۰۴.
۱۲۱. ↑ مجادله/سوره۵۸، آیه۱۱.    
۱۲۲. ↑ التفسیر الکبیر، ج۲۹، ص۴۹۳.    
۱۲۳. ↑ صحیح البخاری، ج۵، ص۱۱۹-۱۲۰.
۱۲۴. ↑ تاریخ المدینه، ج۲، ص۵۷۳-۵۷۴.    
۱۲۵. ↑ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۲۳.
۱۲۶. ↑ الامالی، ص۴۹-۵۰.
۱۲۷. ↑ بحار الانوار، ج۲۸، ص۳۱۵.
۱۲۸. ↑ تاریخ خلیفه، ص۵۱.
۱۲۹. ↑ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۲۹.
۱۳۰. ↑ تاریخ طبری، ج۳، ص۲۵۴.    
۱۳۱. ↑ النسب، ص۲۸۱.
۱۳۲. ↑ تاریخ طبری، ج۳، ص۲۸۱-۲۸۸.    
۱۳۳. ↑ البدایة و النهایه، ج۶، ص۳۳۴-۳۳۵.
۱۳۴. ↑ الاستیعاب، ج۱، ص۲۰۰.    
۱۳۵. ↑ تاریخ طبری، ج۳، ص۲۹۷.    
۱۳۶. ↑ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۷۸-۱۷۹.
۱۳۷. ↑ شرح اصول الکافی، ج۷، ص۲۰۳.
۱۳۸. ↑ اعیان الشیعه، ج۴، ص۱۷.    
۱۳۹. ↑ الاستیعاب، ج۱، ص۲۰۶.    
۱۴۰. ↑ اسد الغابه، ج۱، ص۲۷۴.    


حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «ثابت بن قیس».    



جعبه ابزار