جویریه بنت حارث
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جویریه
دختر حارث بن ضرار خزاعی، دو سال قبل از
بعثت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پانزده سال قبل از
هجرت به
دنیا آمد. جویریه از همسران پیامبر بود. و عالمۀ
محدثه و از
راویان حدیث شیعه بوده است. و در سال ۵۶، در زمان
خلافت معاویه در
مدینه درگذشت و
مروان بن حکم، والی آنجا، بر
جنازه او
نماز خواند. و در
بقیع به
خاک سپرده شد.
نام اصلی جویریه
دختر حارث بن ضرار خزاعی(به‌معنای حلقه در
بینی، و درباره
زن، کنایه از زن زیبایی است که
همسر خود را در بند خود می‌آورد.) از همسران
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بود. که پیامبر اکرم بعد از
ازدواج با او، به‌سبب ناخوشایند داشتن این نام، آن را به جویریه (مصغر جاریه) تغییر دادند.
او نیز همچون دیگر همسران پیامبر ملقب به
ام المؤمنین بود و چون به قبیله
بنی مُصْطَلَق، از منطقه
خُزاعَه، تعلق داشت نسبت‌های مصطلقیه و خزاعیه را برای وی ذکر کرده‌اند.
حارث که ریاست قبیله بنی‌مصطلق یهود را بر عهده داشت، پیش از اسلام آوردن، حدود دو هزار نفر گرد آورده تا با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بجنگند. چون دو گروه با هم روبرو شدند، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آن‌ها را به
اسلام دعوت نمود، اما نپذیرفتند.
جنگ درگرفت و
مسلمین غالب شدند.
اموال دشمن مصادره گشته و زنان و مردان به
اسارت درآمدند. از جمله اسیران
بُرّه، دختر حارث، بود که در همین جنگ همسرش،
نافع بن صفوان کشته شده بود.
آن‌چه به عنوان
غنائم از اموال و اسرا به دست آمده بود بین مسلمانان تقسیم شد. بره سهم
ثابت بن
قیس بن شماس انصاری شد از آنجا که اسرا می‌توانستند با پرداخت
فدیه، خود را از اسارت آزاد کنند ثابت برای بره فدیه‌ای چند برابر معمول تعیین کرد او که توان پرداخت چنین مبلغی را نداشت برای پرداخت فدیه خویش به واسطه
حضرت علی (علیه‌السّلام) نزد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رفت و بعد از اسلام آوردن مشکل پرداخت فدیه‌اش را مطرح کرد. حضرت فدیه او را پرداخت و آزادش کرد. و طبق برخی از گزارش‌ها سپس از او خواستگاری کرده و با مهریه‌ای ۴۰۰ درهمی به
عقد خویش درآورد و نام او را از برّه به جویریه تغییر داد.
برخی دیگر از مورخین می‌گویند: حارث،
پدر جویریه، شترانی به عنوان فدیه برای آزادی دخترش نزد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آورد. اما در بین راه دو تا از شتران را در منطقه‌ای به نام
عقیق، نزدیک مدینه مخفی می‌کنند. اما چون خدمت آن حضرت رسید، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مورد آن دو
شتر سوال نمود. وقتی حارث در مورد عملش که مخفیانه انجام داده بود از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شنید به پیامبری آن حضرت
شهادت داده و اسلام را پذیرا شد بعد از اسلام آوردن، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از حارث خواست دخترش را بین ماندن و رفتن مخیر سازد بدین سان جویریه ماندن را ترجیح داد و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) او را از پدرش خواستگاری کرد و به عقد خویش درآورد.
بنا بر گزارش
واقدی‌و
ابن سعد، جویریه دختر حارث بن ابی ضرار، رئیس قبیله بنی مصطلق، بود و در غزوه بنی مصطلق که همسرش کشته شد و خودش به اسارت در آمد، از رسول‌اکرم درخواست کمک کرد، پیامبر وی را خرید و آزاد کرد، اما جویریه پس از آزادی، به پیشنهاد پیامبر، به عقد حضرت در آمد.
بعد از خویشاوندی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با قوم بنی مصطلق، پیامبر صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم به عنوان
مهریه او، چهل تن را آزاد کردند، در واقع ازدواج جویریه با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) باعث آزادی بیش از صد خانواده (صد نفر) از اسرای بنی‌مصطلق شد. و به روایتی، |مسلمانان در تأسی به پیامبر، همگی اسیران این جنگ را آزاد کردند.
عایشه می‌گوید: هیچ زنی سراغ ندارم به‌اندازۀ جویریة برای قوم خود
خیر و
برکت داشته باشد.
با توجه به این گفته جویریه، که وی هنگام ازدواج با پیامبر بیست ساله بوده
، تاریخ
تولد او دو سال قبل از
بعثت پیامبر (پانزده سال قبل از
هجرت) بوده است.
این زن، عالمۀ
محدثه و از راویان
حدیث شیعه بوده است. نام جویریه در سلسله سند برخی روایات آمده است.
از جمله راویان او،
عبد اللّه بن عباس (متوفی ح ۷۰) و
مجاهد بن جَبر مکی (متوفی ۱۰۴) بودند.
در برخی اخبار در سبب نزول
آیه ۵۱
سوره احزاب، که پیامبر را در
طلاق همسرانش مخیر کرده، جویریه یکی از آن همسران پیامبر ذکر شده است که پس از نزول این آیه، پیامبر از آنان کناره‌گیری نمود.
جویریه حدود ۶ سال همسر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بودند. متاسفانه در چگونگی این مدت منابع سکوت کرده‌اند و حتی بعد از
رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تا زمان
وفات جویریه مطلب بسیار اندکی انتقال می‌دهند. جویریه ۳۹ سال بعد از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)
حیات داشتند. جویریه طبق نقلی در سال ۵۰ ه.ق، و یا در سال ۵۶، در زمان خلافت
معاویه (حک: ۴۱ـ۶۰)، در مدینه درگذشت و
مروان بن حکم، والی آنجا، بر
جنازه او
نماز خواند. و در
بقیع به
خاک سپرده شد.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جویریه بنت حارث»، شماره۵۲۴۱. سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «جویریه بنت حارث»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۱۶.
