• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حاجب (فقه سیاسی)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





حاجب، به معنی دربان یا مسئول تشریفات دربار بود که زمان ملاقات با سلطان را تنظیم می‌کرد.
این مقام از دوره معاویه مرسوم شد.
در اصطلاح حقوقی نیز حاجب مانعی در ارث است که به دلیل وجود وارث دیگر، سهم فردی کم یا قطع شود.
در فقه، گماردن دربان برای قاضی اگر مانع دسترسی مردم باشد، مکروه یا حرام شمرده شده است.



حاجب در لغت به معنای نگهبان یا دربان و رييس تشريفات دربار آمده است.
او اوقات و رود و خروج دربار و رجوع به حضور سلطان را معين مى‌كرد و در اسلام از زمان معاويه مقرر شد.


در حكومت اتراك امراى بزرگ به سمت حاجبى نصب مى‌شدند.
او را پرده‌دار، اميربار، اميربار بيگ، هم خوانده‌اند.
اعراب پرده‌دار را معرب كرده‌اند و پرده‌دار (به فتح اول و ثالث) گفته‌اند:
چو پرده‌دار به شمشير مى‌زند همه را كسى مقيم حريم حرم نخواهد ماند.

شغل حاجب را حجابت مى‌گفتند و گاه پروانگى مى‌خواندند، چنانكه معین‌الدین پروانه، حاجب سلطان ارسلان چهارم (حکومت: ۶۵۸ تا ۶۶۴ قمری) و معاصر مولانا جلال‌الدین بلخی بود.


در اصطلاحات حقوق مدنى حاجب نوعى از موانع ارث است و ممنوع را محجوب گويند.
حجب حالت وارثى است كه به جهت بودن وارث ديگر ارث را تمام يا بخشی نبرد.
[۱] جعفری لنگرودی، محمد جعفر، مبسوط در ترمينولوژى، ج۳، ص۱۶۰۴.



حاجب به مناسبت در باب قضاء به كار رفته است.
بر قاضى هنگام نشستن بر مسند قضاوت، قرار دادن دربان براى خود مکروه است، بلكه مستحب است محل قضاوت به گونه‌اى باشد كه ارباب رجوع به راحتى به قاضى دسترسى داشته باشند.
بنا بر تصريح برخى اگر گماردن حاجب مانع دسترسى ارباب رجوع به قاضى شود و از اين باب متضرر گردند، حرام خواهد بود.
[۷] عمید زنجانی، عباس‌علی، فقه سياسى، ج۷، ص۵۲۱.



۱. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، مبسوط در ترمينولوژى، ج۳، ص۱۶۰۴.
۲. طوسی، محمد بن حسن، المبسوط، ج۸، ص۸۷.    
۳. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۴۰، ص۷۹.    
۴. العلامه، إیضاح الفوائد، ج۴، ص۳۱۰.    
۵. تبریزی، میرزا جواد، أسس القضاء و الشهادة، ص۶۹.    
۶. موسسه دائره المعارف الفقه الاسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ج۳، ص۵۹۴.    
۷. عمید زنجانی، عباس‌علی، فقه سياسى، ج۷، ص۵۲۱.



عمید زنجانی، عباس‌علی، فقه سیاسی، برگرفته از مقاله حاجب، ج۱، ص۶۶۳-۶۶۴.    


رده‌های این صفحه : اصطلاحات فقهی | فقه سیاسی




جعبه ابزار