• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حسن خلق محمد (قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


اخلاقی که عقل در آن حیران است لطف و محبتی بی نظیر، صفا و صمیمیتی بی مانند، صبر و استقامت و تحمل و حوصله‌ای توصیف ناپذیر. اگر مردم را به بندگی خدا دعوت می‌کنی تو خود بیش از همه عبادت می‌نمائی، و اگر از کار بد بازمی داری تو قبل از همه خودداری می‌کنی آزارت می‌کنند و تو اندرز می‌دهی، ناسزایت می‌گویند و برای آنها دعا می‌کنی، بر بدنت سنگ می‌زنند و خاکستر داغ بر سرت می‌ریزند و تو برای هدایت آنها دست به درگاه خدا برمی داری. آری تو کانون محبت و عواطف و سرچشمه رحمتی.


قرآن کریم در مورد برخورداری پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از حسن خلق و خوی والا می فرماید: «فبما رحمة من الله لنت لهم ولو کنت فظا غلیظ القلب...» به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنها (مردم) نرم (و مهربان شدی)! و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو، پراکنده می‌شدند... . (کلمه «لنت» از مصدر «لین» ضد خشونت به معنای مهربانی و خوش خویی است.
[۱] مفردات، راغب اصفهانی، ج۱، ص۴۵۷.    
)
[۲] آل عمران/سوره۳، آیه۱۵۹.    
در آیه فوق، نخست اشاره به یکی از مزایای فوق العاده اخلاقی پیامبر صلی الله علیه و آله شده و می‌فرماید: در پرتو رحمت و لطف پروردگار، تو با مردم مهربان شدی در حالی که اگر خشن و تندخو و سنگدل بودی از اطراف تو پراکنده می‌شدند.

۱.۱ - معنای فظ

فظ در لغت به معنی کسی است که سخنانش تند و خشن است، و غلیظ القلب به کسی می‌گویند که سنگدل می‌باشد و عملا انعطاف و محبتی نشان نمی‌دهد بنابراین، این دو کلمه گرچه هر دو بمعنی خشونت است اما یکی غالبا در مورد خشونت در سخن و دیگری در مورد خشونت در عمل به کار می‌رود و به این ترتیب خداوند اشاره به نرمش کامل پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و انعطاف او در برابر افراد نادان و گنهکار می‌کند.
[۳] تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج۳، ص۱۶۵.    
[۴] ترجمه تفسیر المیزان، علامه طباطبائی، ج۴، ص۸۶.    
[۵] تفسیر صافی، فیض کاشانی، ج۱، ص۳۹۵.    
[۶] مجمع البیان، شیخ طبرسی، ج۲، ص۴۲۶.    
[۷] نور الثقلین، شیخ حویزی، ج۱، ص۴۰۴.    
[۸] الدر المنثور، سیوطی، ج۲، ص۳۵۸.    


۱.۲ - روایت حضرت امام صادق

«وانک لعلی خلق عظیم» و تو اخلاق عظیم و برجسته‌ای داری.(از امام صادق علیه‌السّلام روایت شده است که مقصود از «خلق عظیم» در آیه شریفه، سخاوت و حسن خلق است.
[۹] نورالثقلین، شیخ حویزی، ج۵، ص۳۹۱، ح ۲۳.    
)
[۱۰] قلم/سوره۶۸، آیه۴.    


کلمه خلق به معنای ملکه نفسانی است، که افعال بدنی مطابق اقتضای آن ملکه به آسانی از آدمی سر می‌زند، حال چه اینکه آن ملکه از فضائل باشد، مانند عفت و شجاعت و امثال آن، و چه از رذائل مانند حرص و جبن و امثال آن، ولی اگر مطلق ذکر شود، فضیلت وخلق نیکو از آن فهمیده می‌شود.
راغب می‌گوید:
[۱۱] مفردات، راغب اصفهانی، ج۱، ص۱۵۸.    
کلمه خلق چه با فتحه خاء خوانده شود، و چه با ضمه آن، در اصل به یک معنا بوده، و لیکن در اثر استعمال بیشتر فعلا چنین شده که اگر به فتحه خاء استعمال شود معنای صورت ظاهر و قیافه و هیئت را که با بصر دیده می‌شود می‌رساند، و اگر به ضمه خاء استعمال شود معنای قوا و سجایای اخلاقی را که با بصیرت احساس می‌شود افاده می‌کند، پس اینکه قرآن کریم فرموده : «انک لعلی خلق عظیم»، معنایش این است که تو -‌ای پیامبر - سجایای اخلاقی عظیمی داری.

و این آیه شریفه هر چند فی نفسها و به خودی خود حسن خلق رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم را می‌ستاید، و آن را بزرگ می‌شمارد، لیکن با در نظر گرفتن خصوص سیاق، به خصوص اخلاق پسندیده اجتماعیش نظر دارد، اخلاقی که مربوط به معاشرت است، از قبیل استواری بر حق، صبر در مقابل آزار مردم و خطاکاریهای اراذل و عفو و اغماض از آنان، سخاوت، مدارا، تواضع و امثال اینها.
[۱۲] ترجمه تفسیر المیزان، علامه طباطبائی، ج۱۹، ص۶۱۸.    

اخلاقی که عقل در آن حیران است لطف و محبتی بی نظیر، صفا و صمیمیتی بی مانند، صبر و استقامت و تحمل و حوصله‌ای توصیف ناپذیر. اگر مردم را به بندگی خدا دعوت می‌کنی تو خود بیش از همه عبادت می‌نمائی، و اگر از کار بد بازمی داری تو قبل از همه خودداری می‌کنی آزارت می‌کنند و تو اندرز می‌دهی، ناسزایت می‌گویند و برای آنها دعا می‌کنی، بر بدنت سنگ می‌زنند و خاکستر داغ بر سرت می‌ریزند و تو برای هدایت آنها دست به درگاه خدا برمی داری. آری تو کانون محبت و عواطف و سرچشمه رحمتی.

بعضی از مفسران خلق عظیم پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را به صبر در راه حق، و گستردگی بذل و بخشش، و تدبیر امور، و رفق و مدارا، و تحمل سختیها در مسیر دعوت به سوی خدا، و عفو و گذشت، و جهاد در راه پروردگار، و ترک حسد و حرص تفسیر کرده‌اند، ولی گرچه همه این صفات در پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بود، ولی خلق عظیم او منحصر به اینها نبود.
در بعضی از تفاسیر نیز خلق عظیم به قرآن یا آئین اسلام تفسیر شده است که می‌تواند از مصادیق مفهوم وسیع فوق باشد، و به هر حال وجود این خلق عظیم در پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم دلیل بارزی بر عقل و درایت آن حضرت و نفی نسبتهای دشمنان بود.
[۱۳] تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج۲۴، ص۳۷۱.    
[۱۴] تفسیر صافی، فیض کاشانی، ج۵، ص۲۰۸.    
[۱۵] مجمع البیان، شیخ طبرسی، ج۱۰، ص۶۸.    
[۱۶] الدر المنثور، سیوطی، ج۸، ص۲۴۳.    


رحمت الهی، تنها سرچشمه و منشا نرمخویی و حسن خلق پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم با مردم می باشد: «فبما رحمة من الله لنت لهم...» به ( برکت ) رحمت الهی، در برابر آنها (مردم) نرم (و مهربان شدی)!... .
[۱۷] آل عمران/سوره۳، آیه۱۵۹.    


۱. ↑ مفردات، راغب اصفهانی، ج۱، ص۴۵۷.    
۲. ↑ آل عمران/سوره۳، آیه۱۵۹.    
۳. ↑ تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج۳، ص۱۶۵.    
۴. ↑ ترجمه تفسیر المیزان، علامه طباطبائی، ج۴، ص۸۶.    
۵. ↑ تفسیر صافی، فیض کاشانی، ج۱، ص۳۹۵.    
۶. ↑ مجمع البیان، شیخ طبرسی، ج۲، ص۴۲۶.    
۷. ↑ نور الثقلین، شیخ حویزی، ج۱، ص۴۰۴.    
۸. ↑ الدر المنثور، سیوطی، ج۲، ص۳۵۸.    
۹. ↑ نورالثقلین، شیخ حویزی، ج۵، ص۳۹۱، ح ۲۳.    
۱۰. ↑ قلم/سوره۶۸، آیه۴.    
۱۱. ↑ مفردات، راغب اصفهانی، ج۱، ص۱۵۸.    
۱۲. ↑ ترجمه تفسیر المیزان، علامه طباطبائی، ج۱۹، ص۶۱۸.    
۱۳. ↑ تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج۲۴، ص۳۷۱.    
۱۴. ↑ تفسیر صافی، فیض کاشانی، ج۵، ص۲۰۸.    
۱۵. ↑ مجمع البیان، شیخ طبرسی، ج۱۰، ص۶۸.    
۱۶. ↑ الدر المنثور، سیوطی، ج۸، ص۲۴۳.    
۱۷. ↑ آل عمران/سوره۳، آیه۱۵۹.    


فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «حسن خلق محمد».    



جعبه ابزار