• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حسین بن ابراهیم همدانی‌جورقانی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



جُورَقانی‌، ابوعبداللّه‌حسین‌بن‌ ابراهیم‌ همدانی‌، عالم‌ و محدّث‌ قرن ‌ ششم‌ می باشد.

فهرست مندرجات

۱ - ضبط صحیح نام جوزقانی
۲ - منبع اصلی برای شناخت جوزقانی
۳ - پدر جوزقانی
۴ - محل زندگی جوزقانی
۵ - مهم‌ترین شیخ روایت جوزقانی
۶ - مشایخ روایت جوزقانی
۷ - شاگردان جوزقانی
۸ - مذهب جوزقانی
۹ - تاریخ وفات جوزقانی
۱۰ - مهم‌ترین کتاب جوزقانی
۱۱ - نام های دیگر الاباطیل جوزقانی
۱۲ - قسمت های مختلف الاباطیل
۱۳ - روش جوزقانی در نقل احادیث
۱۴ - تقسیم بندی کتاب الاباطیل از حیث محتوا
       ۱۴.۱ - بخش نخست کتاب‌ الاباطیل‌ جوزقانی
       ۱۴.۲ - بخش دوم‌ کتاب‌ الاباطیل‌ جوزقانی
۱۵ - اطلاعات جوزقانی در باره کرامیه‌ و فرقه‌های‌ آن‌
۱۶ - مبنای‌ جورقانی‌ در رد یا تضعیف‌ احادیث
۱۷ - اعتماد جوزقانی به صحیحین
۱۸ - تاثیر پذیری جوزقانی از ابن حبان
۱۹ - کتاب الاباطیل محل توجه علما
۲۰ - استفاده ابن جوزی از کتاب جوزقانی
۲۱ - جرح ابن عراق از جوزقانی
۲۲ - نظر ابن حجر عسقلانی در مورد جوزقانی
۲۳ - نظر سیوطی در مورد جوزقانی
۲۴ - بهره جستن ابن ملقن از کتا اباطیل
۲۵ - مصحح کتاب الاباطیل
۲۶ - تلخیص کتاب الاباطیل جوزقانی
۲۷ - نسبت کتاب التکلیف به جوزقانی
۲۸ - فهرست منابع
۲۹ - پانویس
۳۰ - منبع


در بعضی‌ منابع‌ نام‌ او جوزَقانی‌،
[۱] محمدبن‌ عبدالرحمان‌ سخاوی‌، فتح‌ المغیث‌ شرح‌ الفیه الحدیث‌، ج‌ ۱، ص‌ ۲۷۸، چاپ‌ صلاح‌ محمد محمد عویضه‌، بیروت‌ ۱۴۱۷/ ۱۹۹۶.
[۲] ابن‌عماد، ج‌ ۴، ص‌ ۱۳۶.
جوزَقی‌
[۳] محمدبن‌ جعفر کتانی‌، الرساله المستطرفه لبیان‌ مشهور کتب‌ السنه المشرفه‌، ج۱، ص‌ ۱۲۲، کراچی‌ ۱۳۷۹/۱۹۶۰.
و جوزجانی‌ ضبط‌ شده‌
[۴] حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه فریوائی‌، ص‌ ۶۶ـ۷۰، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
که‌ جملگی‌ تصحیف‌ جُوْرَقان‌ است‌.
[۵] سمعانی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۱۱۴.



بیشتر آگاهی‌ ما در باره وی‌، بر اساس‌ مطالبی‌ است‌ که‌ خود او در کتاب‌ الْاَباطیل‌ و الْمَناکیر آورده‌ است‌.


پدر او، ابراهیم‌بن‌ حسین‌، از علما و محدّثان‌ بوده‌ و جورقانی‌ در الاباطیل‌ چهارده‌ بار از او حدیث‌ نقل‌ شده‌ است‌.
[۶] حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه فریوائی‌، ص‌۳۰، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.



از اشاراتی‌ در الاباطیل‌ می‌توان‌ نتیجه‌ گرفت‌ که‌ جورقانی‌ بیشتر عمر خود را در همدان‌ به‌سر برده‌ است‌.
[۷] حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه فریوائی‌، ص‌ ۳۲، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
صفدی‌
[۸] صفدی‌، ج‌ ۱۲، ص‌ ۳۱۶.
از ورود او به‌ بغداد و حدیث‌ نقل‌ کردنش‌ در این‌ شهر سخن‌ گفته‌ است‌.


دونی‌، بر اساس‌ نقل‌قولهای‌ متعدد جورقانی‌ از وی‌، مهم‌ترین‌ شیخ‌روایت‌ جورقانی‌ بوده‌ است‌.
[۹] حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه فریوائی‌، ص‌ ۴۵، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.



به‌جز دونی‌، سایر شیوخ‌ جورقانی‌ ابوالفضل‌ محمدبن‌ طاهر مَقْدِسی ‌ (متوفی‌ ۵۰۷)، عبدالملک‌بن‌ علی‌ بصری ‌ و حمدبن‌ نصر اَعْمَش‌ بوده‌اند.
[۱۰] ابن‌نقطه‌، تکمله الاکمال، ج‌ ۲، ص‌ ۱۸۵، چاپ‌ عبدالقیوم‌ عبدرب‌النبی‌، مکه‌ ۱۴۰۸ـ ۱۴۱۸.
[۱۱] ذهبی‌، ج‌۲۰، ص‌ ۱۷۸.
[۱۲] جورقانی‌، ج‌ ۱، ج‌ ۱، مقدمه فریوائی‌، ص‌ ۳۵، مقدمه فریوائی‌، ص‌ ۳۹، جورقانی‌، ج‌ ۱، مقدمه فریوائی‌، ص‌ ۴۱، حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.

فریوائی‌
[۱۳] حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه فریوائی‌، ص‌۳۲ـ۴۵، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
فهرست‌ کامل‌ شیوخ‌ جورقانی‌ را از کتاب‌ الاباطیل‌ استخراج‌ کرده‌ است‌.


از شاگردان‌ جورقانی‌، نام‌ خواهرزاده‌اش‌ نجیب‌بن‌ غانِم‌ (راوی‌ کتاب‌ الاباطیل‌)، [[|عبدالرزاق‌ جیلی‌]] ،
[۱۴] ذهبی‌، ج‌۲۰، ص‌ ۱۷۸.
ابوالقاسم‌ ابراهیم‌بن‌ محمد طَیبی‌/ ضَبّی‌ و ابن‌شافع‌ جیلی‌ در منابع‌ آمده‌ است‌.
[۱۵] حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه فریوائی‌، ص‌ ۴۶، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.



در باره مذهب‌ او اختلاف‌نظر وجود دارد؛ بغدادی‌
[۱۶] اسماعیل‌ بغدادی‌، هدیه العارفین‌، ج‌ ۱،ستون‌ ۳۱۳، در حاجی‌خلیفه‌، ج‌ ۵.
او را حنفی‌ دانسته‌، اما باتوجه‌ به‌ ذکر روایاتی‌ در ذمّ قیاس‌ و رأی‌ در کتاب‌ الاباطیل
[۱۷] حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، ص‌ ۱۰۵ـ ۱۱۴، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
و جرح‌ ابوحنیفه‌
[۱۸] جورقانی، ج‌ ۲، ج‌ ۲، ص‌ ۱۱۱، ۱۷۱، حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
و نقل‌ روایاتی‌ در ستایش‌ از شافعی‌ ،
[۱۹] حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، ص‌ ۲۸۳ـ۲۹۰، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
می‌توان‌ او را محدّثی‌ شافعی‌ با گرایش‌ به‌ اهل‌ حدیث‌ دانست‌.


او در ۱۶ رجب‌ ۵۴۳ درگذشته‌ است‌.
[۲۰] ابن‌نقطه‌، تکمله الاکمال، ج‌ ۲، ص‌ ۱۸۵، چاپ‌ عبدالقیوم‌ عبدرب‌النبی‌، مکه‌ ۱۴۰۸ـ ۱۴۱۸.
[۲۱] ذهبی‌، ج‌ ۲۰، ص‌ ۱۷۸.



کتاب‌ مهم‌ و موجود جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر است‌.


این‌ کتاب‌ را الموضوعات‌
[۲۲] صفدی‌، ج‌ ۱۲، ص‌ ۳۱۵.
[۲۳] ابن‌عماد، ج‌ ۴، ص‌ ۱۳۶.
و الموضوعات‌ من‌ الاحادیث‌ المرفوعات‌
[۲۴] محمدبن‌ جعفر کتانی‌، الرساله المستطرفه لبیان‌ مشهور کتب‌ السنه المشرفه‌، ج۱، ص‌ ۱۲۲، کراچی‌ ۱۳۷۹/۱۹۶۰.
نیز خوانده‌اند.


الاباطیل‌ مشتمل‌ است‌ بر مقدمه‌، هفده‌ کتاب‌ (قسمت‌)، ۱۴۰ باب‌ و بیش‌ از هفتصد حدیث‌ مسند.
[۲۵] حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه فریوائی‌، ص‌ ۷۷ـ ۷۸، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.



روش‌ جورقانی‌، بنابر مقدمه وی‌ در کتاب‌،
[۲۶] حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه فریوائی‌، ص‌ ۱، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
نخست‌ ذکر احادیث‌ ضعیف‌ و موضوع‌، شامل‌ احادیث‌ باطل‌ و منکر و بیان‌ عیوب‌ خفی‌ آنها و سپس‌ نقل‌ احادیث‌ صحیح‌ و مشهور در تأیید نادرستی‌ احادیث‌ دسته نخست‌ است‌.


از حیث‌ محتوا کتاب‌ الاباطیل‌ را می‌توان‌ به‌ دو بخش‌ تقسیم‌ کرد:

۱۴.۱ - بخش نخست کتاب‌ الاباطیل‌ جوزقانی

بخش‌ نخست‌ بیانگر آرا و دیدگاههای‌ کلامی‌ جورقانی‌ است‌ و به‌ نقل‌ احادیثی‌ در باره ماهیت‌ ایمان‌ ، قیاس‌، قِدَم‌ کلام‌ خدا ، امامت‌ و موضوعات‌ دیگر اختصاص‌ دارد. فریوائی‌
[۲۷] حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه فریوائی، ص‌ ۴۷ـ۵۷، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
به‌ برخی‌ آرای‌ کلامی‌ جورقانی‌ بر اساس‌ همین‌ بخش‌ اشاره‌ کرده‌ است‌. در این‌ بخش‌، ابوابی‌ نیز به‌ ذکر فضائل‌ برخی‌ از عالمان‌ مشهور اهل‌ سنّت‌ ، چون‌ محمدبن‌ ادریس‌ شافعی‌ (متوفی‌ ۲۰۴) و محمدبن‌ کرّام‌ سجزی‌ (متوفی‌ ۲۵۵)، اختصاص‌ داده‌ شده‌ است‌.

۱۴.۲ - بخش دوم‌ کتاب‌ الاباطیل‌ جوزقانی

بخش‌ دوم‌ شامل‌ ابواب‌ فقهی‌ است‌ و از باب‌ طهارت‌ تا فضائل‌القرآن‌ را در بر می‌گیرد.


اطلاعاتی‌ که‌ جورقانی‌ در باره کرامیه‌ و فرقه‌های‌ آن‌ داده‌ بسیار مهم‌ و احتمالاً برگرفته‌ از متون‌ کرامیه‌ است‌.
[۲۸] حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، ص‌ ۲۹۲ـ۲۹۵، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.




مبنای‌ جورقانی‌ در رد یا تضعیف‌ احادیث‌، صرفِ وجود مخالفی‌ از سنّت‌ صحیحه‌، حتی‌ با وجود امکان‌ جمع‌ بین‌ احادیث‌، است‌ که‌ از این‌ نظرِ وی‌ انتقاد شده‌ است‌.
[۲۹] ابن‌حجر عسقلانی‌، لسان‌المیزان‌، ج‌ ۳، ص‌ ۱۴۵، چاپ‌ عبدالفتاح‌ ابوغده‌، بیروت‌ ۱۴۲۳/ ۲۰۰۲.
[۳۰] محمدبن‌ عبدالرحمان‌ سخاوی‌، فتح‌ المغیث‌ شرح‌ الفیه الحدیث‌، ج‌ ۱، ص‌ ۲۷۸، چاپ‌ صلاح‌ محمد محمد عویضه‌، بیروت‌ ۱۴۱۷/ ۱۹۹۶.
[۳۱] حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، همان‌ مقدمه‌، ص‌ ۷۸ـ۸۰، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.

همچنین‌ به‌ نوشته فریوائی‌،
[۳۲] حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه‌، ص‌ ۷۸، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
از جورقانی‌ در تضعیف‌ یا تصحیح‌ ۳۸ حدیث‌ انتقاد کرده‌اند.


جورقانی‌ به‌ صحیحین ‌، به‌ خصوص‌ صحیح‌ بخاری‌ ، اعتماد ویژه‌ای‌ داشته‌، به‌ نحوی‌ که‌ در ۲۴۵ مورد تصریح‌ کرده‌ که‌ حدیث‌ را از صحیحین‌ استخراج‌ کرده‌ است‌ و حتی‌ به‌ نظر می‌رسد که‌ در صحت‌ حدیث‌، به‌ وجود آن‌ در این‌ دو کتاب‌ نظر داشته‌ است‌.
[۳۳] حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه‌، ص‌ ۸۱، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.



جورقانی‌ در نقد و بررسی‌ احادیث‌، متأثر از ابن‌حِبّان‌ بُسْتی‌ (متوفی‌ ۳۵۴)، مؤلف‌ کتاب‌ الثِقات‌، بوده‌ و در مواردی‌ از او نام‌ برده‌ است‌.
[۳۴] حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه، ص‌ ۸۲، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.



کتاب‌ الاباطیل‌ مورد توجه‌ عالمان‌ بوده‌ است‌ و در نگارش‌ آثاری‌ در باب‌ موضوعات‌ ( احادیث‌ جعلی‌ ) از آن‌ بهره‌ گرفته‌اند.


ابن‌جوزی‌ (متوفی‌ ۵۹۷) گرچه‌ از جورقانی‌ و کتاب‌ او در اغلب‌ موارد با نام‌ یاد نکرده‌، بخش‌ اعظمی‌ از کتاب‌ الموضوعات‌ و العلل‌ خود را از کتاب‌ جورقانی‌ گرفته‌ است‌.
[۳۵] ابن‌نقطه‌، تکمله الاکمال، ج‌ ۲، ص‌ ۱۸۶، چاپ‌ عبدالقیوم‌ عبدرب‌النبی‌، مکه‌ ۱۴۰۸ـ ۱۴۱۸.
[۳۶] ابن‌حجر عسقلانی‌، لسان‌المیزان‌، ج‌ ۳، ص‌ ۱۴۳ـ ۱۴۴، چاپ‌ عبدالفتاح‌ ابوغده‌، بیروت‌ ۱۴۲۳/ ۲۰۰۲.
فریوائی‌
[۳۷] حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه‌، ص‌ ۹۶ـ۹۷، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
فهرست‌ کامل‌ مواردی‌ را که‌ ابن‌جوزی‌ در الموضوعات‌ از کتاب‌ الاباطیل‌ نقل‌قول‌ کرده‌، آورده‌ است‌.
همچنین‌ ابن‌جوزی‌ به‌ همان‌ روش‌ جورقانی‌ به‌ نقد احادیث‌ پرداخته‌ و حتی‌ با بررسی‌ برخی‌ احادیث‌ جورقانی‌ بر او نیز انتقاد کرده‌ است‌.
[۳۸] جورقانی‌، ج‌ ۱، ج‌ ۱، مقدمه‌، ص‌ ۷۹، مقدمه‌، ص ۸۴ـ۸۶، حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
[۳۹] ابن‌جوزی‌، کتاب‌ الموضوعات‌ من‌ الاحادیث‌ المرفوعات‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۲۴ـ۴۲۷، چاپ‌ نورالدین‌ بویاجیلار، ریاض‌ ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
[۴۰] ابن‌جوزی‌، ج‌ ۲، ج‌ ۲، ص‌ ۴۳۳ـ۴۳۴، ص‌ ۴۳۸ـ۴۳۹، ابن‌جوزی‌، کتاب‌ الموضوعات‌ من‌ الاحادیث‌ المرفوعات‌، چاپ‌ نورالدین‌ بویاجیلار، ریاض‌ ۱۴۱۸/۱۹۹۷.



ابن‌عراق‌ متوفی‌ ۹۶۳
[۴۱] ابن‌عراق‌، تنزیه‌ الشریعه المرفوعه عن‌ الاخبار الشنیعه الموضوعه، ج‌ ۱، ص‌ ۵۱ـ۵۲، چاپ‌ عبدالوهاب‌ عبداللطیف‌ و عبداللّه‌ محمدصدیق‌، بیروت‌ ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
نیز، ظاهراً به‌ تبع‌ ابن‌جوزی‌، نام‌ جورقانی‌ را در زمره کذابین‌ و وضاعین‌ آورده‌ است‌،


اما ابن‌حجر عسقلانی‌ ،
[۴۲] ابن‌حجر عسقلانی‌، لسان‌المیزان‌، ج‌ ۳، ص‌ ۱۴۴ـ ۱۴۵، چاپ‌ عبدالفتاح‌ ابوغده‌، بیروت‌ ۱۴۲۳/ ۲۰۰۲.
ضمن‌ بهره‌ بردن‌ از الاباطیل‌، اتهام‌ وضع‌ به‌ جورقانی‌ را ناروا دانسته‌ است‌.


سیوطی‌
[۴۳] عبدالرحمان‌بن‌ ابی‌بکر سیوطی‌، اللّآلی‌ء المصنوعه فی‌ الاحادیث‌ الموضوعه، ج‌ ۲، ص‌ ۵۱، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
نیز احتمالاً رأی‌ ابن‌حجر را ترجیح‌ داده‌ است‌.
[۴۴] حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه‌، ص‌ ۵۷ ـ۶۱، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.



از دیگر کسانی‌ که‌ از کتاب‌ الاباطیل‌ بهره‌ برده‌، ابن‌مُلَقَّن‌ بوده‌ است‌.
[۴۵] حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه، ص‌ ۹۷ـ۱۰۱، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.



عبدالرحمان‌ فریوائی ‌،مصحح‌ الاباطیل، فهرست‌ تقریباً کاملی‌ از منابع‌ جورقانی‌ در تألیف‌ کتاب‌ الاباطیل آورده‌ است‌.


ذهبی‌ کتاب الاباطیل‌ را با عنوان‌ تلخیص‌ الاباطیل‌ خلاصه‌ کرده‌ است‌.
[۴۶] حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، ص‌ ۸۷ ـ۹۲، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
[۴۷] محمدناصرالدین‌ البانی‌، ج۱، ص‌ ۲۴۹ ،که‌ نسخه‌ای‌ از این‌ کتاب‌ را اشتباهی به‌ ابواسحاق‌ ابراهیم‌بن‌ یعقوب‌ سعدی‌ نسبت‌ داده‌ است‌، فهرس‌ مخطوطات‌ دارالکتب‌ الظاهریه: المنتخب‌ من‌ مخطوطات‌ الحدیث، دمشق‌ ۱۳۹۰/۱۹۷۰.
[۴۸] بشار عواد معروف‌، الذهبی‌ و منهجه‌ فی‌ کتابه‌ تاریخ‌ الاسلام‌، ج۱، ص‌ ۲۱۶، قاهره‌ ۱۹۷۶.



بغدادی‌
[۴۹] اسماعیل‌ بغدادی‌، هدیه العارفین‌، ج‌ ۱، درحاجی‌خلیفه‌، ج‌ ۵.
کتابی‌ به‌ نام‌ التکلیف‌ فی‌ الفروع‌ را تألیف‌ جورقانی ‌دانسته‌ است‌.
________________________________________


(۱) ابن‌جوزی‌، کتاب‌ الموضوعات‌ من‌ الاحادیث‌ المرفوعات‌، چاپ‌ نورالدین‌ بویاجیلار، ریاض‌ ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
(۲) ابن‌حجر عسقلانی‌، لسان‌المیزان‌، چاپ‌ عبدالفتاح‌ ابوغده‌، بیروت‌ ۱۴۲۳/ ۲۰۰۲.
(۳) ابن‌عراق‌، تنزیه‌ الشریعه المرفوعه عن‌ الاخبار الشنیعه الموضوعه، چاپ‌ عبدالوهاب‌ عبداللطیف‌ و عبداللّه‌ محمدصدیق‌، بیروت‌ ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
(۴) ابن‌عماد.
(۵) ابن‌نقطه‌، تکمله الاکمال، چاپ‌ عبدالقیوم‌ عبدرب‌النبی‌، مکه‌ ۱۴۰۸ـ ۱۴۱۸.
(۶) محمدناصرالدین‌ البانی‌، فهرس‌ مخطوطات‌ دارالکتب‌ الظاهریه: المنتخب‌ من‌ مخطوطات‌ الحدیث، دمشق‌ ۱۳۹۰/۱۹۷۰.
(۷) بشار عواد معروف‌، الذهبی‌ و منهجه‌ فی‌ کتابه‌ تاریخ‌ الاسلام‌، قاهره‌ ۱۹۷۶.
(۸) اسماعیل‌ بغدادی‌، هدیه العارفین‌، ج‌ ۱، در حاجی‌خلیفه‌، ج‌ ۵.
(۹) حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
(۱۰) ذهبی‌.
(۱۱) محمدبن‌ عبدالرحمان‌ سخاوی‌، فتح‌ المغیث‌ شرح‌ الفیه الحدیث‌، چاپ‌ صلاح‌ محمد محمد عویضه‌، بیروت‌ ۱۴۱۷/ ۱۹۹۶.
(۱۲) سمعانی‌.
(۱۳) عبدالرحمان‌بن‌ ابی‌بکر سیوطی‌، اللّآلی‌ء المصنوعه فی‌ الاحادیث‌ الموضوعه، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۱۴) صفدی‌.
(۱۵) محمدبن‌ جعفر کتانی‌، الرساله المستطرفه لبیان‌ مشهور کتب‌ السنه المشرفه‌، کراچی‌ ۱۳۷۹/۱۹۶۰؛


۱. محمدبن‌ عبدالرحمان‌ سخاوی‌، فتح‌ المغیث‌ شرح‌ الفیه الحدیث‌، ج‌ ۱، ص‌ ۲۷۸، چاپ‌ صلاح‌ محمد محمد عویضه‌، بیروت‌ ۱۴۱۷/ ۱۹۹۶.
۲. ابن‌عماد، ج‌ ۴، ص‌ ۱۳۶.
۳. محمدبن‌ جعفر کتانی‌، الرساله المستطرفه لبیان‌ مشهور کتب‌ السنه المشرفه‌، ج۱، ص‌ ۱۲۲، کراچی‌ ۱۳۷۹/۱۹۶۰.
۴. حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه فریوائی‌، ص‌ ۶۶ـ۷۰، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
۵. سمعانی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۱۱۴.
۶. حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه فریوائی‌، ص‌۳۰، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
۷. حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه فریوائی‌، ص‌ ۳۲، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
۸. صفدی‌، ج‌ ۱۲، ص‌ ۳۱۶.
۹. حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه فریوائی‌، ص‌ ۴۵، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
۱۰. ابن‌نقطه‌، تکمله الاکمال، ج‌ ۲، ص‌ ۱۸۵، چاپ‌ عبدالقیوم‌ عبدرب‌النبی‌، مکه‌ ۱۴۰۸ـ ۱۴۱۸.
۱۱. ذهبی‌، ج‌۲۰، ص‌ ۱۷۸.
۱۲. جورقانی‌، ج‌ ۱، ج‌ ۱، مقدمه فریوائی‌، ص‌ ۳۵، مقدمه فریوائی‌، ص‌ ۳۹، جورقانی‌، ج‌ ۱، مقدمه فریوائی‌، ص‌ ۴۱، حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
۱۳. حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه فریوائی‌، ص‌۳۲ـ۴۵، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
۱۴. ذهبی‌، ج‌۲۰، ص‌ ۱۷۸.
۱۵. حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه فریوائی‌، ص‌ ۴۶، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
۱۶. اسماعیل‌ بغدادی‌، هدیه العارفین‌، ج‌ ۱،ستون‌ ۳۱۳، در حاجی‌خلیفه‌، ج‌ ۵.
۱۷. حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، ص‌ ۱۰۵ـ ۱۱۴، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
۱۸. جورقانی، ج‌ ۲، ج‌ ۲، ص‌ ۱۱۱، ۱۷۱، حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
۱۹. حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، ص‌ ۲۸۳ـ۲۹۰، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
۲۰. ابن‌نقطه‌، تکمله الاکمال، ج‌ ۲، ص‌ ۱۸۵، چاپ‌ عبدالقیوم‌ عبدرب‌النبی‌، مکه‌ ۱۴۰۸ـ ۱۴۱۸.
۲۱. ذهبی‌، ج‌ ۲۰، ص‌ ۱۷۸.
۲۲. صفدی‌، ج‌ ۱۲، ص‌ ۳۱۵.
۲۳. ابن‌عماد، ج‌ ۴، ص‌ ۱۳۶.
۲۴. محمدبن‌ جعفر کتانی‌، الرساله المستطرفه لبیان‌ مشهور کتب‌ السنه المشرفه‌، ج۱، ص‌ ۱۲۲، کراچی‌ ۱۳۷۹/۱۹۶۰.
۲۵. حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه فریوائی‌، ص‌ ۷۷ـ ۷۸، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
۲۶. حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه فریوائی‌، ص‌ ۱، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
۲۷. حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه فریوائی، ص‌ ۴۷ـ۵۷، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
۲۸. حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، ص‌ ۲۹۲ـ۲۹۵، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
۲۹. ابن‌حجر عسقلانی‌، لسان‌المیزان‌، ج‌ ۳، ص‌ ۱۴۵، چاپ‌ عبدالفتاح‌ ابوغده‌، بیروت‌ ۱۴۲۳/ ۲۰۰۲.
۳۰. محمدبن‌ عبدالرحمان‌ سخاوی‌، فتح‌ المغیث‌ شرح‌ الفیه الحدیث‌، ج‌ ۱، ص‌ ۲۷۸، چاپ‌ صلاح‌ محمد محمد عویضه‌، بیروت‌ ۱۴۱۷/ ۱۹۹۶.
۳۱. حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، همان‌ مقدمه‌، ص‌ ۷۸ـ۸۰، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
۳۲. حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه‌، ص‌ ۷۸، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
۳۳. حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه‌، ص‌ ۸۱، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
۳۴. حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه، ص‌ ۸۲، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
۳۵. ابن‌نقطه‌، تکمله الاکمال، ج‌ ۲، ص‌ ۱۸۶، چاپ‌ عبدالقیوم‌ عبدرب‌النبی‌، مکه‌ ۱۴۰۸ـ ۱۴۱۸.
۳۶. ابن‌حجر عسقلانی‌، لسان‌المیزان‌، ج‌ ۳، ص‌ ۱۴۳ـ ۱۴۴، چاپ‌ عبدالفتاح‌ ابوغده‌، بیروت‌ ۱۴۲۳/ ۲۰۰۲.
۳۷. حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه‌، ص‌ ۹۶ـ۹۷، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
۳۸. جورقانی‌، ج‌ ۱، ج‌ ۱، مقدمه‌، ص‌ ۷۹، مقدمه‌، ص ۸۴ـ۸۶، حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
۳۹. ابن‌جوزی‌، کتاب‌ الموضوعات‌ من‌ الاحادیث‌ المرفوعات‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۲۴ـ۴۲۷، چاپ‌ نورالدین‌ بویاجیلار، ریاض‌ ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
۴۰. ابن‌جوزی‌، ج‌ ۲، ج‌ ۲، ص‌ ۴۳۳ـ۴۳۴، ص‌ ۴۳۸ـ۴۳۹، ابن‌جوزی‌، کتاب‌ الموضوعات‌ من‌ الاحادیث‌ المرفوعات‌، چاپ‌ نورالدین‌ بویاجیلار، ریاض‌ ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
۴۱. ابن‌عراق‌، تنزیه‌ الشریعه المرفوعه عن‌ الاخبار الشنیعه الموضوعه، ج‌ ۱، ص‌ ۵۱ـ۵۲، چاپ‌ عبدالوهاب‌ عبداللطیف‌ و عبداللّه‌ محمدصدیق‌، بیروت‌ ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۴۲. ابن‌حجر عسقلانی‌، لسان‌المیزان‌، ج‌ ۳، ص‌ ۱۴۴ـ ۱۴۵، چاپ‌ عبدالفتاح‌ ابوغده‌، بیروت‌ ۱۴۲۳/ ۲۰۰۲.
۴۳. عبدالرحمان‌بن‌ ابی‌بکر سیوطی‌، اللّآلی‌ء المصنوعه فی‌ الاحادیث‌ الموضوعه، ج‌ ۲، ص‌ ۵۱، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۴۴. حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه‌، ص‌ ۵۷ ـ۶۱، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
۴۵. حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، مقدمه، ص‌ ۹۷ـ۱۰۱، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
۴۶. حسین‌بن‌ ابراهیم‌ جورقانی‌، الاباطیل‌ و المناکیر و الصحاح‌ و المشاهیر، ج‌ ۱، ص‌ ۸۷ ـ۹۲، چاپ‌ عبدالرحمان‌ فریوائی‌، ریاض‌ ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
۴۷. محمدناصرالدین‌ البانی‌، ج۱، ص‌ ۲۴۹ ،که‌ نسخه‌ای‌ از این‌ کتاب‌ را اشتباهی به‌ ابواسحاق‌ ابراهیم‌بن‌ یعقوب‌ سعدی‌ نسبت‌ داده‌ است‌، فهرس‌ مخطوطات‌ دارالکتب‌ الظاهریه: المنتخب‌ من‌ مخطوطات‌ الحدیث، دمشق‌ ۱۳۹۰/۱۹۷۰.
۴۸. بشار عواد معروف‌، الذهبی‌ و منهجه‌ فی‌ کتابه‌ تاریخ‌ الاسلام‌، ج۱، ص‌ ۲۱۶، قاهره‌ ۱۹۷۶.
۴۹. اسماعیل‌ بغدادی‌، هدیه العارفین‌، ج‌ ۱، درحاجی‌خلیفه‌، ج‌ ۵.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «»، شماره.    



جعبه ابزار