• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

خاستگاه تفسیر موضوعی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


عنوان تفسیر موضوعی از مصطلحات نوپدید دوره معاصر و عصر بازگشت به قرآن و بیش از هر چیز وامدار تحولات فکری و فرهنگی بنیادین در قرن چهاردهم است
[۱] صلاح عبدالفلاح خالدی، التفسیر الموضوعی بین النظریه و التطبیق، ج۱، ص۲۹، اردن، دارالنفائس، ۱۴۱۸ق.
که برخی مفسران و مصلحان دینی بر ضرورت آن تأکید ورزیده‌اند. این شیوه تفسیر هنوز گام‌های آغازین خود را برمی‌دارد و تا رسیدن به بلوغ و پختگی فاصله زیادی دارد.


علل گرایش به تفسیر موضوعی در دوره معاصر را در عوامل ذیل می‌توان جست و جو کرد:
۱. مشاهده انحطاط و عقب ماندگی مسلمانان و جوامع اسلامی و در مقابل، رشد تمدنی غرب. مصلحان دینی راز این انحطاط را در جدایی از آموزه‌های قرآن نهفته دیدند و این، ضرورت بازگشت به قرآن را ایجاب می‌کرد.
[۲] سید هدایت جلیلی، تفسیر موضوعی، ج۱، ص۳۰، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۷ش.
از سوی دیگر ناکارآمدی تفسیر ترتیبی به شیوه سنتی در استنباطات روشمند و تفسیر صحیح‌تر قرآن کریم
[۳] دائرة المعارف الاسلامیه، ج۵، ص۳۶۷_۳۶۸، ترجمه: شنتاوی و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، ۱۹۳۳م.
و نیز پاسخگویی به نیازهای فکری و گرایشی مسلمانان روش دیگری در تفسیر را اقتضا می‌کرد تا مفسر بتواند پاسخگوی مسائل و معضلات جهان اسلام باشد.
[۴] سید هدایت جلیلی، تفسیر موضوعی، ج۱، ص۳۰_۳۱، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۷ش.
[۵] عبدالستار فتح الله سعید، المدخل الی التفسیر الموضوعی، ج۱، ص۳۶، قاهره، دارالتوزیع والنشر الاسلامیه، ۱۴۱۱ق.

۲. پیدایش مکاتب فکری و گرایش‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی در غرب و طرح پرسش‌های جدید در عرصه زندگی انسان متجدد و هجوم شبهات به حریم و ساحت قرآن و مسائل مختلف اسلامی به ویژه در حوزه‌های اجتماعی، حقوق بشر ، زن، حکومت و سیاست و جز این‌ها ضرورت رویکردی جدید را برای عرضه پرسش‌های فکری و گره‌های موجود در زندگی بر قرآن و دریافت پاسخ قرآن در قالب نظریه و نظام و مکتب و به صورت مجموعه‌ای منسجم ایجاب می‌کرد؛ از کیان آن دفاع کنند.
[۶] سید هدایت جلیلی، تفسیر موضوعی، ج۱، ص۳۱_۳۵، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۷ش.
[۷] قرآن شناخت، ش۴، ص۱۱۹_۱۲۱، قم، مؤسسه امام خمینی.

۳. غنی‌ترین قالب برای شناساندن پیام‌های قرآن و آموزه‌های اسلام به جهان در نظر دانشمندان مسلمان استفاده از شیوه تفسیر موضوعی می‌نمود.
۴. برخی گرایش‌های انحرافی در تفسیر مانند افراط در گرایش تفسیر علمی و تأویل و باطنگرایی در تفسیر قرآن موجب شد بعضی دانشمندان تفسیر موضوعی را به ویژه در حوزه مفهوم شناسی واژه‌های قرآن راهی مطمئن برای دستیابی به دلالت‌های صحیح و دریافت مفاهیم عصر نزولی الفاظ دانسته، بر آن تأکید کنند.
[۸] دائرة المعارف الاسلامیه، ج۵، ص۳۶۷، ترجمه: شنتاوی و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، ۱۹۳۳م.
[۹] بنت الشاطی، التفسیر البیانی، ج۱، ص۱۰_۱۱، قاهره، دارالمعارف.
بدین ترتیب در حدود نیمه قرن چهاردهم موج گسترده‌ای از رویکرد به تفسیر موضوعی برخاست و به سرعت روبه گسترش نهاد.
[۱۰] مصطفی مسلم، مباحث فی التفسیر الموضوعی، ج۱، ص۱۷، دمشق، دارالقلم، ۱۴۱۰ق.


(۱) سید هدایت جلیلی، تفسیر موضوعی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۷ش.
(۲) صلاح عبدالفلاح خالدی، التفسیر الموضوعی بین النظریه و التطبیق، اردن، دارالنفائس، ۱۴۱۸ق.
(۳) بنت الشاطی، التفسیر البیانی، قاهره، دارالمعارف.
(۴) عبدالستار فتح الله سعید، المدخل الی التفسیر الموضوعی، قاهره، دارالتوزیع والنشر الاسلامیه، ۱۴۱۱ق.
(۵) قرآن شناخت، قم، مؤسسه امام خمینی.
(۶) مصطفی مسلم، مباحث فی التفسیر الموضوعی، دمشق، دارالقلم، ۱۴۱۰ق.
(۷) دائرة المعارف الاسلامیه، ترجمه: شنتاوی و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، ۱۹۳۳م.

۱. ↑ صلاح عبدالفلاح خالدی، التفسیر الموضوعی بین النظریه و التطبیق، ج۱، ص۲۹، اردن، دارالنفائس، ۱۴۱۸ق.
۲. ↑ سید هدایت جلیلی، تفسیر موضوعی، ج۱، ص۳۰، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۷ش.
۳. ↑ دائرة المعارف الاسلامیه، ج۵، ص۳۶۷_۳۶۸، ترجمه: شنتاوی و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، ۱۹۳۳م.
۴. ↑ سید هدایت جلیلی، تفسیر موضوعی، ج۱، ص۳۰_۳۱، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۷ش.
۵. ↑ عبدالستار فتح الله سعید، المدخل الی التفسیر الموضوعی، ج۱، ص۳۶، قاهره، دارالتوزیع والنشر الاسلامیه، ۱۴۱۱ق.
۶. ↑ سید هدایت جلیلی، تفسیر موضوعی، ج۱، ص۳۱_۳۵، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۷ش.
۷. ↑ قرآن شناخت، ش۴، ص۱۱۹_۱۲۱، قم، مؤسسه امام خمینی.
۸. ↑ دائرة المعارف الاسلامیه، ج۵، ص۳۶۷، ترجمه: شنتاوی و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، ۱۹۳۳م.
۹. ↑ بنت الشاطی، التفسیر البیانی، ج۱، ص۱۰_۱۱، قاهره، دارالمعارف.
۱۰. ↑ مصطفی مسلم، مباحث فی التفسیر الموضوعی، ج۱، ص۱۷، دمشق، دارالقلم، ۱۴۱۰ق.


دائرةالمعارف قرآن کریم جلد ششم، برگرفته از مقاله «»، شماره۳۵.    



جعبه ابزار