• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

خصوصیات اصحاب اعراف

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



درباره هویّت اصحاب اعراف ۱۲ قول وجود دارد که اساس همه آن‌ها به سه قول باز‌می‌گردد، که به آنها میپردازیم.



۱. انسانهای بزرگ و باشخصیت که بر همه آفریدگان اشراف دارند و اوّلین و آخرین را می‌شناسند: «... ‌یَعرِفونَ کُلاًّ بِسیمَهُم‌...»، چنان‌که در دنیا ، اهل خیر و ایمان و اهل شرّ و طغیان را می‌شناختند.
[۲] اسفار، ج‌۹، ص‌۳۱۷.
آنان بر بهشتیان درود می‌فرستند: «... ‌و نَادَوا اَصحبَ الجَنَّةِ اَن سَلمٌ عَلَیکُم...» و در قیامت که بسیاری در وحشت و اضطراب به سر می‌برند، تسلّی دهنده دیگران هستند: «... ‌لا خَوفٌ عَلَیکُم و لاَ اَنتُم تَحزَنون» و روزی که فرمان و قدرت خدا نافذ است اصحاب اعراف هم به اذن خداوند دارای نفوذ و قدرت هستند، ازاین‌رو برای ورود به بهشت فرمان می‌دهند: «... ادخُلوا الجَنَّةَ‌...». آنان دوزخیان را سرزنش می‌کنند: «ونادَی اَصحبُ الاَعرافِ رِجالاً یَعرِفونَهُم بِسیمهُم قالوا ما‌اَغنی عَنکُم جَمعُکُم وما کُنتُم تَستَکبِرون»

۱.۱ - بندگان ویژه الهی‌

این قراین نشان می‌دهد که اصحاب اعراف، بندگان ویژه الهی‌اند که از میان مردم برگزیده شده و از اهوال و مراحل مختلف حسابرسی قیامت مستثنا هستند: «فَاِنَّهُم لَمُحضَرون اِلاّ عِبادَ اللّهِ المُخلَصین» و در گفت‌وگوی آن‌ها هیچ‌گونه ترس و اضطرابی مشاهده نمی‌شود.


تعبیر به « رجال » نیز نشان دهنده آن است که اصحاب اعراف در مراحل کمال انسانیّت به سر می‌برند، زیرا در آیات قرآن، تعبیر «رجال» غالباً درباره افراد با شخصیت آمده است.


اشکال شده است که این نظر، با جمله «... ‌لَم‌یَدخُلوها وهُم یَطمَعون» و «و اِذا صُرِفَت اَبصرُهُم تِلقاءَ اَصحبِ النّارِ قالوا رَبَّنا لا تَجعَلنا مَعَ القَومِ الظّلِمین» سازگاری ندارد، زیرا چگونه کسانی که از همه آفریدگان برترند، وارد بهشت نشده در آرزوی آن به سر می‌برند و زمانی که اهل جهنم را می‌بینند، با تضرّع و دعا از خداوند می‌خواهند که آنان را در زمره ستمکاران قرار ندهد.

۳.۱ - پاسخ

پاسخ این است که اولاً به نظر می‌رسد این دو عبارت مربوط به اهل بهشت باشد و اصحاب اعراف هنگامی بر آنان سلام می‌کنند که هنوز وارد بهشت نشده باشند
[۱۳] تفسیر قرطبی، ج‌۷، ص‌۱۳۷.
و برای نجات خود از آتش دوزخ دعا‌ می‌کنند.

۳.۲ - علم و یقین

ثانیاً اگر این دو جمله مربوط به اصحاب اعراف باشد، بدین معناست که اهل بهشت وارد بهشت شده‌اند؛ ولی اصحاب اعراف با‌اینکه از آنان برترند هنوز وارد نشده‌اند و آنان می‌دانند که سرانجام وارد خواهند شد، زیرا « طمع » در اینجا به معنای علم
[۱۶] تفسیر قرطبی، ج‌۷، ص‌۱۳۷.
و یقین
[۱۷] اسفار، ج‌۹، ص‌۳۱۷.
است و اشکالی ندارد که انسانهای با شرافت و برتر، دیرتر از دیگران وارد بهشت شوند.
[۱۸] اسفار، ج‌۹، ص‌۳۱۷‌-۳۱۸.


۳.۲.۱ - نتیجه

دعای مزبور نیز هیچ‌گونه دلالتی بر پایین بودن منزلت آنان ندارد، زیرا پیامبران الهی و بندگان صالح او و فرشتگان مقرّب نیز چنین دعایی دارند. برخی این انسانهای بزرگ را انبیا می‌دانند.
[۲۰] التفسیر الکبیر، ج‌۱۴، ص‌۸۷.



روایاتی نیز وارد شده است که اصحاب اعراف، امامان (علیهم‌السلام) هستند،
[۲۱] تفسیر عیاشی، ج‌۲، ص‌۱۸.
چنان‌که در روایتی از امیرالمؤمنین ، امام علی (علیه‌السلام) آمده است: ما اعراف هستیم و در روز قیامت، بین بهشت و جهنم قرار‌می‌گیریم، پس هیچ‌کس وارد بهشت نمی‌شود، جز این‌که ما را (به ولایت ) بشناسد و ما او را (به‌ اطاعت) بشناسیم و هیچ‌کس وارد آتش نمی‌شود، مگر این‌که او (ولایت) ما و ما (اطاعت) او را انکار‌ کنیم.


ابوعلی جبائی می‌گوید: آنان انسان‌های عادلی هستند که بر امتها گواهی می‌دهند. نظر دیگر آن است که اصحاب اعراف، فقیهان و عالمان‌اند.
[۲۴] تفسیر ماوردی، ج‌۲، ص‌۲۲۵.
[۲۵] تفسیر قرطبی، ج‌۷، ص‌۱۳۵.



آلوسی
[۲۶] روح المعانی، مج‌۵، ج‌۸، ص‌۱۸۴.
و حسکانی و دیگران از ابن‌عباس نقل‌کرده‌اند که اصحاب اعراف، عباس ، حمزه ، علی (علیه‌السلام) و جعفر هستند.


۲. اشخاص متوسطی که از کافران و منافقان برترند و در نهایت وارد بهشت خواهند شد. آنان کسانی هستند که آرزوی ورود به بهشت را دارند؛ ولی هنوز به آن وارد نشده‌اند.

۷.۱ - وحشت از سرنوشت

در آیه ۴۷ سوره اعراف با بیان این‌که صورتهای آنان به‌ سمت جهنّمیان برگردانده می‌شود، وحشت آنان از سرنوشتشان هنگامی که چشمانشان به دوزخیان می‌افتد، ترسیم شده، از‌این‌رو به خدا پناه می‌برند. بنابراین قول، گفته شده که اصحاب اعراف گروهی هستند که حسنات و سیّئاتشان مساوی است و هیچ‌یک بر دیگری ترجیحی ندارد تا استحقاق بهشت یا جهنم را داشته باشند، بدین‌جهت بر اعراف متوقف می‌شوند.

۷.۲ - نظر دیگر

آرای دیگر در‌این باره عبارت است از: فرزندان کافران که در طفولیت مرده باشند،
[۳۰] روح المعانی، مج‌۵، ج‌۸، ص‌۱۸۴.
مردم زمان فترت ،
[۳۱] روح المعانی، مج‌۵، ج‌۸، ص‌۱۸۴.
جنّیان با ایمان، فرزندان زنا ،
[۳۳] تفسیر قرطبی، ج‌۷، ص‌۱۳۶.
کسانی‌که در عبادت دچار خود بزرگ‌بینی می‌شوند،
[۳۵] روض‌الجنان، ج‌۸، ص۲۰۴.
کسانی‌که ارتکاب صغایر ، آنان را در آخرین رتبه انسانها قرار می‌دهد و کفاره آن، مشکلات و نابسامانیهایی است که در دنیا می‌بینند،
[۳۶] تفسیر قرطبی، ج‌۷، ص‌۱۳۶.
کسانی که تنها پدر یا مادر آن‌ها از آنان خشنود باشد
[۳۷] روض الجنان، ج‌۸، ص‌۲۰۳.
و کسانی که بدون اجازه پدر به جهاد رفته‌اند.
[۳۸] مبهمات القرآن، ج‌۱، ص‌۴۷۶.



۳. فرشتگان که به‌صورت مردانی بر اعراف آشکار می‌شوند و مأمور تشخیص مؤمن از کافر هستند.
[۳۹] مجمع‌البیان، ج‌۴، ص‌۶۵۲.
[۴۰] تفسیر‌قرطبی، ج‌۷، ص‌۱۳۶.


۸.۱ - اشکال

ولی این رأی درست نیست، زیرا لفظ «رجال» بر فرشتگان اطلاق نمی‌شود، چون فرشتگان به مذکّر یا مؤنّث بودن متّصف نمی‌گردند.
[۴۳] اسفار، ج‌۹، ص‌۳۱۷.
این اختلاف در معرفی اصحاب اعراف در روایات فریقین
[۴۵] البرهان، ج‌۲، ص‌۵۴۶‌-۵۵۷.
نیز به چشم می‌خورد.


طبق برخی روایات، اعراف جایگاهی است که انسانهای با ایمان و قوی از آن می‌گذرند؛ ولی افراد متوسط در آن باز می‌مانند و از سویی، سرپرستان و پیشوایان الهی نیز در آن‌جا توقف می‌کنند تا هم ضعیفان را یاری رسانند و هم شاهد حال اهل بهشت و جهنم در دو طرف باشند و با آنان گفت‌وگو کنند، چنان‌که در روایتی از امام صادق (علیه‌السلام) به این مطلب اشاره شده است.
[۴۶] تفسیر قمی، ج‌۱، ص‌۲۵۹.



البرهان فی تفسیر القرآن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ التحقیق فی کلمات القرآن؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر العیاشی؛ تفسیر القمی؛ تفسیر مبهمات القرآن؛ تفسیر نور الثقلین؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه؛ الدرالمنثور فی‌التفسیر بالمأثور؛ روح‌المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ روض الجنان و روح‌الجنان؛ شواهد التنزیل؛ کتاب العرشیه؛ لسان العرب؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ مفردات الفاظ القرآن؛ المیزان فی تفسیر القرآن.


۱. المیزان، ج‌۸، ص‌۱۲۹.    
۲. اسفار، ج‌۹، ص‌۳۱۷.
۳. اعراف/سوره۷، آیه۴۹.    
۴. اعراف/سوره۷، آیه۴۸.    
۵. صافّات/سوره۳۷، آیه۱۲۷‌۱۲۸.    
۶. المیزان، ج‌۸، ص‌۱۲۳‌-۱۲۵.    
۷. نور/سوره۲۴، آیه۳۷.    
۸. توبه/سوره۹، آیه۱۰۸.    
۹. احزاب/سوره۳۳، آیه۲۳.    
۱۰. یوسف/سوره۱۲، آیه۱۰۹.    
۱۱. اعراف/سوره۷، آیه۴۶.    
۱۲. اعراف/سوره۷، آیه۴۷.    
۱۳. تفسیر قرطبی، ج‌۷، ص‌۱۳۷.
۱۴. المیزان، ج‌۸، ص‌۱۲۹‌-۱۳۰.    
۱۵. المیزان، ج‌۸، ص‌۱۳۱.    
۱۶. تفسیر قرطبی، ج‌۷، ص‌۱۳۷.
۱۷. اسفار، ج‌۹، ص‌۳۱۷.
۱۸. اسفار، ج‌۹، ص‌۳۱۷‌-۳۱۸.
۱۹. المیزان، ج‌۸، ص‌۱۳۱.    
۲۰. التفسیر الکبیر، ج‌۱۴، ص‌۸۷.
۲۱. تفسیر عیاشی، ج‌۲، ص‌۱۸.
۲۲. نورالثقلین، ج‌۲، ص‌۳۲‌-۳۳.    
۲۳. المیزان، ج‌۸، ص‌۱۴۵.    
۲۴. تفسیر ماوردی، ج‌۲، ص‌۲۲۵.
۲۵. تفسیر قرطبی، ج‌۷، ص‌۱۳۵.
۲۶. روح المعانی، مج‌۵، ج‌۸، ص‌۱۸۴.
۲۷. شواهد التنزیل، ج‌۱، ص‌۲۶۴.    
۲۸. اعراف/سوره۷، آیه۴۶.    
۲۹. التبیان، ج‌۴، ص‌۴۱۱.    
۳۰. روح المعانی، مج‌۵، ج‌۸، ص‌۱۸۴.
۳۱. روح المعانی، مج‌۵، ج‌۸، ص‌۱۸۴.
۳۲. المیزان، ج‌۸، ص‌۱۲۶.    
۳۳. تفسیر قرطبی، ج‌۷، ص‌۱۳۶.
۳۴. المیزان، ج۸، ص۱۲۶.    
۳۵. روض‌الجنان، ج‌۸، ص۲۰۴.
۳۶. تفسیر قرطبی، ج‌۷، ص‌۱۳۶.
۳۷. روض الجنان، ج‌۸، ص‌۲۰۳.
۳۸. مبهمات القرآن، ج‌۱، ص‌۴۷۶.
۳۹. مجمع‌البیان، ج‌۴، ص‌۶۵۲.
۴۰. تفسیر‌قرطبی، ج‌۷، ص‌۱۳۶.
۴۱. المیزان، ج‌۸، ص‌۱۲۶.    
۴۲. المیزان، ج‌۸، ص‌۱۲۲.    
۴۳. اسفار، ج‌۹، ص‌۳۱۷.
۴۴. الدرالمنثور، ج‌۳، ص۴۶۰‌-۴۶۷.    
۴۵. البرهان، ج‌۲، ص‌۵۴۶‌-۵۵۷.
۴۶. تفسیر قمی، ج‌۱، ص‌۲۵۹.



دائرة‌المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «اَصحاب اَعراف».    



جعبه ابزار