ذرایع
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ذرایع به وسایل و اسباب رسیدن به
حکم شرعی گفته می شود.
ذرایع جمع ذریعه و در لغت به معنای
وسیله است. این واژه از اصطلاحات رایج میان علمای
اهل سنت است و آنان در معنای اصطلاحی آن اختلاف کرده اند.
برخی هم چون "
شاطبی " گفته اند: " ذریعة " به معنای وسیله قرار دادن چیز دارای
مصلحت برای رسیدن به چیزی که دارای
مفسده است ". و یا این که گفته اند؛ ذریعة چیزی است که برای رسیدن به شی ء ممنوع و مفسده دار، وسیله قرار می گیرد.
اما بعضی دیگر
تعریف بالا را صحیح نداشته و گفته اند: ذریعة به هر وسیله ای گفته می شود ـ چه به مفسده منتهی گردد و چه به مصلحت ـ به همین دلیل، تعریف قبلی را فقط ناظر به " ذرایع محرمة " دانسته اند.
سپس در صدد ارایه تعریف بهتر برآمده و گفته اند: " الذریعة ما کان وسیلة و طریقا الی الشی ء؛ ذریعه به معنای چیزی است که وسیله برای رسیدن به چیزی دیگر گردد ".
این تعریف شامل "
سد ذرایع " و "
فتح ذرایع " می گردد.
آن گاه در پاسخ این اشکال که " الشی ء "
عمومیت داشته و هر وسیله ای شامل می گردد، چه
انسان را به حکم شرعی برساند و چه نرساند، گفته اند: به قرینه این که از ذریعة در بحث احکام شرعی سخن به میان آمده است، از کلمه "شی ء" امور شرعی به ذهن
تبادر می کند.
برخی دیگر می گویند: ذریعه یعنی هر وسیله ای که باعث رسیدن به
احکام پنج گانه (
واجب،
حرام،
مستحب،
مکروه و
مباح ) گردد.
زحیلی، وهبه، اصول الفقه الاسلامی، ج ۲، ص ۸۷۳
جناتی، محمد ابراهیم، منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، ص ۳۶۹و۳۷۳
ولایی، عیسی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، ص ۲۱۳
مکارم شیرازی، ناصر، انوارالاصول، ج ۲، ص ۵۴۱
زحیلی، وهبه، اصول الفقه الاسلامی، ج ۲، ص ۸۷۶
ابو زهره، محمد، اصول الفقه، ص ۲۶۸
مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی
