• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

رباب در کربلا

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


رباب بنت امرؤالقیس بن عدی، همسر امام حسین (علیه‌السلام) و مادر سکینه و علی‌اصغر (عبدالله رضیع) است. او را زنی عالم و اهل فصاحت و بلاغت معرفی کرده‌اند. رباب در واقعه کربلا حضور داشت و همراه اسیران به شام رفت. وفات وی را نیز پس از واقعه عاشورا و از شدت غصه و اندوه ذکر کرده‌اند.


رباب دختر امرء القیس (در برخی منابع از او به عنوان "رباب بنت انیف" یاد شده است.)
[۱] ابن کثیر، ابوالفداء اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، ج۸، ص۲۰۹، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶.    
[۲] ابن سعد، طبقات الکبری، ص۴۷۹، تحقیق محمد بن صامل السلمی، طائف، مکتبة الصدیق، چاپ اول، ۱۹۹۳، خامسه ۱.    
ـ شاعر معروف عرب ـ بود. پدرش در روزگار خلیفه دوم از آیین مسیحیت دست کشید و به دین اسلام گروید و از سوی خلیفه عهده‌دار ریاست قبیله قضاعه شد. او پس از مسلمانی، سه دختر خود ـ حیاة، سلمی و رباب ـ را به ترتیب به امام علی (علیه‌السلام)، امام حسن (علیه‌السلام) و امام حسین (علیه‌السلام) تزویج کرد.
[۳] ثقفی کوفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، ج۲، ص۸۱۶، تحقیق جلال‌الدین حسینی ارموی، تهران، انجمن آثار ملی، ۱۳۵۳ش.
[۴] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۱۹۴-۱۹۵، تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
[۵] ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۶۹، ص۱۱۹، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵.    
[۶] عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۱، ص۳۵۵، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۵.    


۱.۱ - علاقه امام حسین به رباب

رباب به همسری امام حسین (علیه‌السلام) درآمد و به لحاظ کمالات نفسانیه‌اش نزد آن حضرت (علیه‌السلام) منزلتی عظیم یافت و مورد علاقه شدید آن حضرت (علیه‌السلام) واقع شد؛ به گونه‌ای که در برخی منابع نقل شده، امام حسین (علیه‌السلام) در توصیف علاقه بسیار خود به او چنین سروده است:
لعمرک اننی لا حب دارا تکون بها سکینه و الرباب
احبهما و ابذل جل مالی و لیس لعاتب عندی عتاب
به جانت سوگند! خانه‌ای را که سکینه و رباب در آن باشند، دوست دارم. آن دو را دوست دارم و همه ثروتم را در این راه می‌بخشم و سرزنش ملامتگران در حقم بجا و شایسته نیست».
[۷] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۱۱، ص۵۲۰، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
[۸] ابن سعد، طبقات الکبری، ص۳۷۱، تحقیق محمد بن صامل السلمی، طائف، مکتبة الصدیق، چاپ اول، ۱۹۹۳، خامسه ۱.    
[۹] اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۵۹، تحقیق احمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ۱۹۹۲.    
[۱۰] ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۶۹، ص۱۲۰، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵.    


۱.۲ - فرزندان

وی مادر سکینه و عبدالله بن حسین (علیه‌السلام) معروف به علی‌اصغر (علیه‌السلام) است
[۱۱] شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۱۳۵، قم، کنگره شیخ مفید، ص۱۴۱۳.    
[۱۲] طبرسی، اعلام الوری باعلام الهدی، ج۱، ص۴۷۸، تهران، اسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۹۰ق.    
[۱۳] مغربی، قاضی نعمان، شرح الاخبار، ج۳، ص۱۷۷، تحقیق سید محمد حسینی جلالی، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم، ۱۴۱۴.    
که در روز عاشورا در برابر دیدگانش در آغوش امام حسین (علیه‌السلام) به شهادت رسید.
[۱۴] سماوی، محمد، ابصار العین فی انصار الحسین (علیه‌السلام)، ص۵۴، تحقیق محمدجعفر طبسی، مرکز الدراسات الاسلامیه لممثلی الولی الفقیه فی حرس الثورة الاسلامیه، چاپ اول.    


۱.۳ - حضور در کربلا

از حضور رباب در صحنه عاشورا در منابع و کتب تاریخی سخن چندانی به میان نیامده است. شاید جریان آخرین وداع اباعبدالله الحسین (علیه‌السلام) با اهل حرم را بتوان از معدود مواردی یاد کرد که از نام رباب در آن روز سخن به میان آمده است. بنا بر نقل برخی منابع، امام حسین (علیه‌السلام) در آخرین وداعش به خواهران و دختران و دیگر زنان حرم از جمله رباب سفارش کردند که بعد از شهادت من پیراهن چاک نزنید و صورت خود را نخراشید و سخنان بیهوده بر زبان جاری نسازید.
[۱۵] سید بن طاووس، اللهوف فی قتلی الطفوف، ص۵۰، قم، انوار الهدی، چاپ اول، ۱۴۱۷.    


۱.۴ - اسارت

رباب پس از واقعه عاشورا، به مانند سایر بانوان اهل بیت (علیه‌السلام) به اسارت برده شد و همراه کاروان اسرا به کوفه و شام رفت. نقل شده در کوفه و در مجلس ابن زیاد رباب با دیدن سر مطهر امام حسین (علیه‌السلام) بی‌تاب شد؛ پس پیش رفت و آن را از میان طشت برداشت و بغل نمود و بوسید و آن‌گاه چنین سرود:
واحسینا! فلا انسی حسینا اقصدته اسنة الاعداء
غادروه بکربلاء صریعا لاسقی الله جانبی (الغیث بعده) کربلاء
«آه‌ ای حسین (علیه‌السلام)! من هیچ‌گاه حسین (علیه‌السلام) را فراموش نخواهم کرد؛ دشمنان او را هدف نیزه‌های خود قرار دادند. آنان او را فریب دادند و جنازه‌اش را در کربلا به خاک افکندند؛ بعد از او خدا آن سرزمین را سیراب نکند».
[۱۶] سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ص۲۳۳ ـ ۲۳۴، قم، شریف رضی، ۱۴۱۸.
[۱۷] امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۱، ص۶۲۲، تحقیق حسن الامین، بیروت، دارالتعارف، بی‌تا.    

برخی دیگر از منابع این شعر را به همسر دیگر امام حسین (علیه‌السلام) به نام عاتکه بنت زید بن عمرو بن نفیل نسبت داده‌اند.
[۱۸] اصفهانی، ابوالفرج، الاغانی، ج۱۸، ص۳۰۲ ۳۰۳، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۵.    


۱.۵ - خواستگاری از رباب

پس از بازگشت اسرا به مدینه، عده‌ای از اشراف قریش از او خواستگاری کردند؛ ولی او نپذیرفت و گفت: «لا اتخذ حموا بعد رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)؛ بعد از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) پدر شوهری را قبول نمی‌کنم».
[۱۹] بغدادی، ابن حبیب، المحبر، ص۳۹۷، تحقیق ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دارالآفاق الجدیده، بی‌تا.    
[۲۰] ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۶۹، ص۱۲۰، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵.    
[۲۱] ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۸، بیروت، دار صادر دار بیروت، ۱۹۶۵.    
[۲۲] ابن الجوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۶، ص۹، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۲.    


۱.۶ - عزاداری بر امام حسین

وی در سوگ اباعبدالله الحسین (علیه‌السلام) پیوسته گریان و عزادار بود.
[۲۳] ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۶۹، ص۱۲۰، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵.    
[۲۴] ابن اثیر، علی بن ابی‌الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۸، بیروت، دار صادر دار بیروت، ۱۹۶۵.    
[۲۵] ابن الجوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۶، ص۹، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۲.    
و اشعار سوزناکی را در رثای سید و سالار شهیدان (علیه‌السلام) سرود که در برخی منابع، ابیاتی از آن به ثبت رسیده است. او در یکی از اشعارش در رثای امام حسین (علیه‌السلام) چنین سرود:
ان الذی کان نورا یستضاء به بکربلاء قتیل غیر مدفون
سبط النبی جزاک الله صالحه عنا و حبیت خیر الموازین
قد کنت لی جبلا صعبا الوذ به و کنت تصحبنا بالرحم و الدین
من للیتامی و من للسائلین و من یغنی و یاوی الیه کل مسکین
و الله لا ابتغی صهرا بصهرکم حتی اغیب بین الرمل و الطین
«به راستی آن کس که نوری روشنی‌بخش بود (و مردم از پرتو آن نور بهره می‌گرفتند)، در کربلا کشته شد و به خاک سپرده نشد. ‌ای سبط پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)! خداوند از سوی ما به تو جزای نیک دهد و از تو خسران را دور گرداند. همانا تو برای من کوهی استوار بودی که به آن پناه می‌بردم و تو با ما به مهربانی و دین‌داری رفتار می‌کردی. دیگر چه کسی بعد از تو یتیمان و سائلان را دست‌گیری می‌کند و آن‌ها را بی‌نیاز می‌کند؟ و کیست که مسکینان را پناه می‌دهد؟. به خدا قسم! پس از او هرگز همسری برنخواهم گزید تا آن‌گاه که میان ریگ و گل پنهان شوم».
[۲۶] البری، الجوهره فی نسب الامام علی ((علیه‌السلام) و آله)، ص۴۶ ۴۷، تحقیق محمد التونجی، دمشق، مکتبة النوری، چاپ اول، ۱۴۰۲.    
[۲۷] صفدی، الوافی بالوفیات، ج۱۴، ص۵۳، تحقیق احمد ارنؤوط و ترکی مصطفی، بیروت، داراحیاء التراث، ۲۰۰۰.    
[۲۸] اصفهانی، ابوالفرج، الاغانی، ج۱۶، ص۳۶۲، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۵.    


۱.۷ - وفات

گفته شده پس از واقعه عاشورا، او هرگز زیر سایه و سقفی نرفت تا این‌که سرانجام پس از گذشت یک سال، بر اثر گریه و اندوه فراوان بر شهادت امام حسین (علیه‌السلام) بیمار شد و در سال شصت و دو هجری در شهر مدینه وفات کرد.
[۲۹] ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۶۹، ص۱۲۰، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵.    
[۳۰] ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۸، بیروت، دار صادر دار بیروت، ۱۹۶۵.    
[۳۱] ابن الجوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۶، ص۹، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۲.    


۱.۸ - بیان یک دیدگاه

بنا بر نقل برخی منابع، رباب پس از شهادت امام حسین (علیه‌السلام) یک سال کنار قبر حضرت (علیه‌السلام) اقامت کرد و به عزاداری پرداخت؛ پس از پایان یک سال، در حالی که از آن‌جا دور می‌شد، چنین گفت:
«الی الحول ثم اسم السلام علیکما و من یبک حولا کاملا فقد اعتذر
تا یک سال و سپس سلام بر شما باد که هر کس یک سال کامل گریه کند، معذور خواهد بود».
[۳۲] ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۶۹، ص۱۲۰، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵.    
[۳۳] عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۱، ص۳۵۵، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۵.    


۱.۸.۱ - بررسی دیدگاه فوق

همان‌گونه که پیداست، سرودن این شعر با این سبک و سیاق از بانوی بافضیلتی چون رباب بسیار بعید به نظر می‌رسد. از سوی دیگر اقامت یک ساله رباب در کربلا هم بسیار بعید به نظر می‌رسد؛ چراکه به اجماع همه مورخین و سیره‌نگاران، پس از واقعه جان‌گداز عاشورا، تمام زنان و کودکان اهل بیت (علیه‌السلام) را از کربلا به کوفه انتقال دادند و کسی را در این سرزمین باقی نگذاشتند.

۱.۹ - فضایل

رباب در منابع تاریخی به فضل و کمال ستوده شده است. او از افضل زنان دوران خود بود
[۳۴] صفدی، الوافی بالوفیات، ج۱۴، ص۵۳، تحقیق احمد ارنؤوط و ترکی مصطفی، بیروت، داراحیاء التراث، ۲۰۰۰.    
و از زیباترین و عاقل‌ترین آنان به شمار می‌رفت.
[۳۵] ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۶۹، ص۱۲۰، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵.    


او یکی از همسران یا شاید یکی از کنیزان ‌ام‌ولد امام حسین (علیه‌السلام) بود که در صحرای کربلا حضور داشت. در منابع و مصادر تاریخی نامی از او و پسرش محسن به ثبت نرسیده است.

۲.۱ - دیدگاه یاقوت حموی

اما صاحب کتاب "معجم البلدان" بر این اعتقاد است که:
«هنگامی که اهل بیت امام حسین (علیه‌السلام) را به سوی شام به اسارت می‌بردند، در طرف غربی «حلب» در کنار کوهی به نام «جوشن» یکی از همسران امام (علیه‌السلام) حمل خود را سقط کرد. در این کوه، معدن مسی قرار داشت که اهالی آن‌جا از آن مس سرخ استخراج کرده، به اطراف می‌فرستادند و از این طریق صاحب ثروت فراوانی می‌شدند. این بانو از کارگران آن‌جا آب و نان طلب کرد؛ اما آنان نه‌تنها از دادن آب و غذا به ایشان امتناع کردند، بلکه لب به دشنام نیز گشودند. پس آن بانو با دلی دردمند در حق آنان نفرین کرد. از آن پس، معدن مس از کارآیی افتاد و دیگر سودی عاید صاحبانش نکرد».
[۳۶] حموی، یاقوت، معجم البلدان، ج۲، ص۱۸۶، بیروت، دارصادر، چاپ دوم، ۱۹۹۵.    
[۳۷] حموی، یاقوت، معجم البلدان، ج۲، ص۲۸۴، بیروت، دارصادر، چاپ دوم، ۱۹۹۵.    


برخی منابع هم از حضور یکی دیگر از همسران امام حسین (علیه‌السلام) به نام عاتکه بنت زید بن عمرو بن نفیل در واقعه کربلا سخن گفته‌اند. در این منابع آمده عاتکه در صحرای کربلا حضور داشت و پس از شهادت اباعبدالله (علیه‌السلام)، او اول کسی بود که به عزاداری پرداخت. عاتکه در کربلا خاک بر سر خود می‌ریخت و بر قاتلان سید و سالار شهیدان (علیه‌السلام) لعن می‌فرستاد. او در یکی از مرثیه‌سرایی‌های خود درباره امام حسین (علیه‌السلام) چنین سرود:
واحسینا! فلا نسیت حسینا اقصدته اسنة الاعداء
غادروه بکربلاء صریعا جادت المزن فی ذری کربلاء
«آه‌ای حسین (علیه‌السلام)! من هیچ‌گاه حسین (علیه‌السلام) را فراموش نخواهم کرد دشمنان او را هدف نیزه‌های خود قرار دادند. دشمنان او را فریب دادند و جنازه‌اش را در کربلا به خاک افکندند، نیکوست که (در این مصیبت) ابرهای باران‌زا (کنایه از چشم است) در سرزمین کربلا باران خود را فرو ریزند».
[۳۸] اصفهانی، ابوالفرج، الاغانی، ج۱۸، ص۳۰۲ ۳۰۳، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۵.    
[۳۹] حموی، یاقوت، معجم البلدان، ج۴، ص۴۴۵، بیروت، دارصادر، چاپ دوم، ۱۹۹۵.    

عاتکه پس از واقعه عاشورا ازدواج نکرد. در یکی از این خواستگاری‌ها که از سوی مروان حکم انجام گرفت، او پس از دادن جواب رد به مروان، گفت: «ما کنت لاتخذ حما بعد رسول الله؛ بعد از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) پدر شوهری را قبول نمی‌کنم».
[۴۰] اصفهانی، ابوالفرج، الاغانی، ج۱۸، ص۳۰۲ ۳۰۳، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۵.    


شهربانویه، از زنانی است که بنا بر نقل برخی منابع در کربلا حضور داشت. البته او غیر از شهربانو، مادر امام سجاد (علیه‌السلام) است.
روایت شده که در روز عاشورا پسری از خاندان امام حسین (علیه‌السلام) جهت نبرد از خیمه‌گاه خارج شد؛ ولی ترس او را فرا گرفته بود؛ این پسر که در دو گوش او گویا دو گوشواره در حرکت بود، به میدان آمد و پیوسته به راست و چپ خود می‌نگریست. در این هنگام یکی از سپاهیان کوفه به نام هانی بن ثبیت به سویش تاخت و با ضربت شمشیر او را از پای درآورد.
[۴۱] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۵، ص۴۴۹، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
[۴۲] اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۵۴، تحقیق احمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ۱۹۹۲.    
[۴۳] اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۵۹، تحقیق احمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ۱۹۹۲.    
[۴۴] ابن اثیر، علی بن ابی‌الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۷۶، بیروت، دار صادر دار بیروت، ۱۹۶۵.    
شهربانویه که ناظر این ماجرا بود، با دیدن این صحنه چنان رعب و وحشت او را فرا گرفت که از شدت ترس قدرت تکلم خود را از دست داده بود.
[۴۵] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار (علیه‌السلام)، ج۴۵، ص۴۵ ۴۶، تهران، اسلامیه، بی‌تا.    
[۴۶] بحرانی، عبدالله، العوالم الامام الحسین (علیه‌السلام)، ص۲۸۸، تحقیق مدرسه الامام المهدی (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف)، قم، مدرسه الامام المهدی (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف)، چاپ اول، ۱۴۰۷.    

نقل شده او پس از شهادت امام حسین (علیه‌السلام)، تن به اسارت دشمنان نداد. پس خود را به فرات انداخت و غرق شد.
[۴۷] ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۱۱۲، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.


۱. ↑ ابن کثیر، ابوالفداء اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، ج۸، ص۲۰۹، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶.    
۲. ↑ ابن سعد، طبقات الکبری، ص۴۷۹، تحقیق محمد بن صامل السلمی، طائف، مکتبة الصدیق، چاپ اول، ۱۹۹۳، خامسه ۱.    
۳. ↑ ثقفی کوفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، ج۲، ص۸۱۶، تحقیق جلال‌الدین حسینی ارموی، تهران، انجمن آثار ملی، ۱۳۵۳ش.
۴. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۱۹۴-۱۹۵، تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
۵. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۶۹، ص۱۱۹، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵.    
۶. ↑ عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۱، ص۳۵۵، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۵.    
۷. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۱۱، ص۵۲۰، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
۸. ↑ ابن سعد، طبقات الکبری، ص۳۷۱، تحقیق محمد بن صامل السلمی، طائف، مکتبة الصدیق، چاپ اول، ۱۹۹۳، خامسه ۱.    
۹. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۵۹، تحقیق احمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ۱۹۹۲.    
۱۰. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۶۹، ص۱۲۰، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵.    
۱۱. ↑ شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۱۳۵، قم، کنگره شیخ مفید، ص۱۴۱۳.    
۱۲. ↑ طبرسی، اعلام الوری باعلام الهدی، ج۱، ص۴۷۸، تهران، اسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۹۰ق.    
۱۳. ↑ مغربی، قاضی نعمان، شرح الاخبار، ج۳، ص۱۷۷، تحقیق سید محمد حسینی جلالی، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم، ۱۴۱۴.    
۱۴. ↑ سماوی، محمد، ابصار العین فی انصار الحسین (علیه‌السلام)، ص۵۴، تحقیق محمدجعفر طبسی، مرکز الدراسات الاسلامیه لممثلی الولی الفقیه فی حرس الثورة الاسلامیه، چاپ اول.    
۱۵. ↑ سید بن طاووس، اللهوف فی قتلی الطفوف، ص۵۰، قم، انوار الهدی، چاپ اول، ۱۴۱۷.    
۱۶. ↑ سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ص۲۳۳ ـ ۲۳۴، قم، شریف رضی، ۱۴۱۸.
۱۷. ↑ امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۱، ص۶۲۲، تحقیق حسن الامین، بیروت، دارالتعارف، بی‌تا.    
۱۸. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، الاغانی، ج۱۸، ص۳۰۲ ۳۰۳، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۵.    
۱۹. ↑ بغدادی، ابن حبیب، المحبر، ص۳۹۷، تحقیق ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دارالآفاق الجدیده، بی‌تا.    
۲۰. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۶۹، ص۱۲۰، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵.    
۲۱. ↑ ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۸، بیروت، دار صادر دار بیروت، ۱۹۶۵.    
۲۲. ↑ ابن الجوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۶، ص۹، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۲.    
۲۳. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۶۹، ص۱۲۰، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵.    
۲۴. ↑ ابن اثیر، علی بن ابی‌الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۸، بیروت، دار صادر دار بیروت، ۱۹۶۵.    
۲۵. ↑ ابن الجوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۶، ص۹، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۲.    
۲۶. ↑ البری، الجوهره فی نسب الامام علی ((علیه‌السلام) و آله)، ص۴۶ ۴۷، تحقیق محمد التونجی، دمشق، مکتبة النوری، چاپ اول، ۱۴۰۲.    
۲۷. ↑ صفدی، الوافی بالوفیات، ج۱۴، ص۵۳، تحقیق احمد ارنؤوط و ترکی مصطفی، بیروت، داراحیاء التراث، ۲۰۰۰.    
۲۸. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، الاغانی، ج۱۶، ص۳۶۲، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۵.    
۲۹. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۶۹، ص۱۲۰، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵.    
۳۰. ↑ ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۸، بیروت، دار صادر دار بیروت، ۱۹۶۵.    
۳۱. ↑ ابن الجوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۶، ص۹، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۲.    
۳۲. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۶۹، ص۱۲۰، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵.    
۳۳. ↑ عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۱، ص۳۵۵، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۵.    
۳۴. ↑ صفدی، الوافی بالوفیات، ج۱۴، ص۵۳، تحقیق احمد ارنؤوط و ترکی مصطفی، بیروت، داراحیاء التراث، ۲۰۰۰.    
۳۵. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۶۹، ص۱۲۰، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵.    
۳۶. ↑ حموی، یاقوت، معجم البلدان، ج۲، ص۱۸۶، بیروت، دارصادر، چاپ دوم، ۱۹۹۵.    
۳۷. ↑ حموی، یاقوت، معجم البلدان، ج۲، ص۲۸۴، بیروت، دارصادر، چاپ دوم، ۱۹۹۵.    
۳۸. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، الاغانی، ج۱۸، ص۳۰۲ ۳۰۳، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۵.    
۳۹. ↑ حموی، یاقوت، معجم البلدان، ج۴، ص۴۴۵، بیروت، دارصادر، چاپ دوم، ۱۹۹۵.    
۴۰. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، الاغانی، ج۱۸، ص۳۰۲ ۳۰۳، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۵.    
۴۱. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۵، ص۴۴۹، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
۴۲. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۵۴، تحقیق احمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ۱۹۹۲.    
۴۳. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۵۹، تحقیق احمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا، ۱۹۹۲.    
۴۴. ↑ ابن اثیر، علی بن ابی‌الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۷۶، بیروت، دار صادر دار بیروت، ۱۹۶۵.    
۴۵. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار (علیه‌السلام)، ج۴۵، ص۴۵ ۴۶، تهران، اسلامیه، بی‌تا.    
۴۶. ↑ بحرانی، عبدالله، العوالم الامام الحسین (علیه‌السلام)، ص۲۸۸، تحقیق مدرسه الامام المهدی (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف)، قم، مدرسه الامام المهدی (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف)، چاپ اول، ۱۴۰۷.    
۴۷. ↑ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۱۱۲، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.


سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «رباب در کربلا»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱/۲۶.    



جعبه ابزار