روش‌های تفسیری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
انواع روش‌ها و گرایش‌ها در
تفسیر قرآن را روش‌های تفسیری گویند.
هر یک از مفسران برای
استنباط معانی
آیات ، قرآن را از زاویه‌ای
خاص و با پیش زمینه‌هایی مورد مطالعه قرار داده است.
گروهی تفسیر قرآن را تنها به کمک
روایات پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و
ائمه هدی علیه‌السّلام ارائه کرده و گروهی دیگر، تفسیر خویش را بر پایه اجتهادهای عقلی خویش استوار ساخته و گروهی نیز احیانا دریافت‌های حسی را ملاک برداشت از قرآن قرار داده‌اند.
از نظر گرایش نیز گروهی از نظر
ادبیات و
فصاحت و
بلاغت به قرآن نگریسته‌اند و کتاب‌های تفسیرشان سرشار از مباحث ادبی قرآن است؛ گروهی دیگر به مباحث فلسفی و کلامی توجه بیشتر کرده یا این مقوله را با توجه به شرایط خاص تاریخی در تفسیر خود بر صدر نشانده‌اند؛
دسته دیگر از مفسران نیز به مسائل عرفانی و اشارات معنوی تاکید داشته و از این منظر به تفسیر قرآن پرداخته‌اند؛ و جمعی نیز با اصرار بر مسائل اخلاقی، به تفسیر آیات الهی
همت گماشته و عده‌ای هم به آیات هستی شناسی قرآن عنایت بیشتر نشان داده، و آیات مربوط به
آفرینش انسان ،
زمین ،
آسمان و پدیده‌های طبیعی را تفسیر کرده‌اند.
بنابراین می‌توان بین گرایش‌ها و روش‌های تفسیر قرآن تفاوت قائل شد. گاهی مفسران بر اساس علاقه و گرایش کلامی، فقهی، تاریخی یا فلسفی یا… قرآن را تفسیر می‌کنند؛ یعنی جنبه کلامی و اعتقادات قرآن،
احکام یا مسائل تاریخی یا فلسفی آن را بیان می‌کنند؛ این‌ها گرایش‌های تفسیری است. البته انتقاداتی نیز بر برخی گرایش‌های تفسیری وارد شده است.
شهید مطهری رحمة‌الله‌علیه از منتقدان جدی برداشت‌های تفسیری کسانی مانند
گروه فرقان است که می‌خواستند با دیدگاه‌های بعضا مادی گرایانه و متاثر از جو فرهنگی پیش از انقلاب اسلامی به تفسیر قرآن بپردازند. میان
اهل سنت نیز دانشمند لبنانی استاد
عبدالله علائلی نقدهایی قابل تامل دارد؛ از جمله می‌گوید: وقتی به
التفسیر الکبیر امام
فخر رازی مراجعه می‌کنید، می‌بینید این تفسیر حول مشکلاتی دور می‌زند که متافیزیک قدیم آن را مطرح کرده بود و ایشان خواسته است این مفاهیم
متافیزیک را در
قرآن زنده کند. این تفسیر نیست؛ بلکه مجموعه‌ای از تمایلات فردی است.
همچنین
قرطبی ،
فقیه مالکی می‌خواهد قرآن را با مقولات
مذهب مالک اشباع کند. می‌توان گفت
تفسیر قرطبی دقیقا در چارچوب مذهب مالکی است.
گاهی مفسر بر اساس
عقل به تفسیر می‌پردازد که به آن روش «
تفسیر عقلی » می‌گویند. «
تفسیر نقلی » نیز یا تفسیر با الهام از روایات است، که به آن «
تفسیر روایی » یا «ماثور» می‌گویند، و یا تفسیر با آیات دیگر است، که به آن «
تفسیر قرآن به قرآن » می‌گویند.
فرهنگ‌نامه علوم قرآني، برگرفته از مقاله «روش‌های تفسیری».
