• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

زندگی‌نامه حضرت فاطمه زهرا

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: شهادت، حضرت فاطمه، تولد، بیت‌ الحزان، مصحف حضرت فاطمه، زندگی‌نامه.

پرسش: ‌خلاصه‌ای از زندگی‌نامه حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) را ارائه فرمایید.

پاسخ اجمالی: پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پدر حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) و خدیجه دختر خویلد مادر آن‌ حضرت است. گزارشات مختلفی برای ولادت و شهادت آن‌ حضرت، ذکر شده است. انفاق، ایثار، عبادت خالصانه، حیا و عفت، الگوی کامل پوشش و حجاب اسلامی، علم، دانش گسترده حضرت و... نمونه‌هایی از ابعاد شخصیتی حضرت می‌باشند. ایشان بعد از رسیدن به سن بلوغ، با امام علی (علیه‌السّلام) ازدواج کردند. بعد از رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، شرایط به گونه‌ای پیش رفت که بی‌احترامی‌ها و بی‌عدالتی‌هایی نسبت به اهل‌ بیت (علیهم‌السّلام)، به ویژه حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها)، روا داشته شد. افرادی که بعد از رحلت پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قدرت را به دست گرفتند، آسیب‌های جسمی و روحی فراوانی به حضرت وارد کردند از جمله: آتش زدن خانه حضرت، صدمات جسمی وارد شده بر حضرت، غصب فدک و... تمام این فشارها و دردها، سوگ پدر و گریه‌ بسیار بر آن حضرت و نیز درد و بیماری برخاسته از صدمات وارده در حمله و یورش حکومت غاصب به بیت ایشان، کمک کرد تا ایشان را به بستر شهادت بکشاند. بنابر وصیت خود حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها)، پیکر آن‌ حضرت شبانه تشییع و بر پیکرشان نماز گزارده شد. در مورد محل دفن آن‌ حضرت نیز گزارشات مختلفی وجود دارد.



پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پدر فاطمه (سلام‌الله‌علیها) و خدیجه دختر خویلد مادر آن‌ حضرت است.
از آن‌جا که اختلاف در گزارش وقایع و حوادث تاریخی، از جمله تولد و وفات و شهادت شخصیت‌های بزرگ، امری عادی و طبیعی است، در تاریخ ولادت حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) نیز اختلاف وجود دارد. علت اصلی چنین اختلاف نظرهایی اهتمام نداشتن به ضبط دقیق گزارش‌ها، نگهداری منابع و... است و نیز جنگ‌هایی که به از بین رفتن بسیاری از منابع اولیه شده است.
به هر حال، سه تاریخ برای ولادت آن‌ حضرت ذکر شده است: بیستم جمادی الآخر سال پنجم قبل از بعثت؛ دهم جمادی الآخر سال پنجم بعد از بعثت پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)؛ و بیستم جمادی الآخر سال دوم بعد از بعثت.


برخی از اسامی و القاب آن‌ حضرت چنین است:
فاطمه، بتول، حصان، حره، سیده، عذرا، زهرا، طاهره، زکیه، راضیه، مرضیه، محدثه.
[۲] سید بن طاووس، علی بن موسی، الاقبال بالاعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة، محقق، مصحح، قیومی اصفهانی، جواد، ج۳، ص۱۶۴-۱۶۵، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
[۳] ر. ک: «مشکات از القاب حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها)»، ۲۵۵۹۱.



در برخی روایات، سیما و مشخصات ظاهری و جسمی حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) به شرح ذیل توصیف شده است.

۳.۱ - بیان انس بن مالک

انس بن مالک می‌گوید: «از مادرم درباره شمایل حضرت فاطمه سؤال کردم، در جواب گفت: فاطمه مثل ماه در شب چهاردهم یا مثل آفتابی بود که تازه از زیر ابر خارج شده و یا تازه وارد آن می‌گردید، و رنگ پوستش سفید و روشن بود.»
[۵] ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب (علیه‌السّلام)، ج‌۳، ص۳۵۶، قم، علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.


۳.۲ - بیان راوی

راوی می‌گوید: «فاطمه دختر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم). .. موهای خود را می‌بافت و موهای بلندش بر روی شانه‌های ایشان می‌ریخت.»
[۶] ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب (علیه‌السّلام)، ج‌۳، ص۳۵۶، قم، علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.


۳.۳ - بیان عایشه

عائشه می‌گوید: «راه رفتن فاطمه (سلام‌الله‌علیها) مانند راه رفتن رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بود.»
[۷] صدوق، محمد بن علی‌، امالی، ص۵۹۵، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.

روایات دیگری وجود دارد که هم می‌تواند نشانگر زیبایی باطنی باشد و هم نشانگر زیبایی ظاهری که به چند مورد از آنها اشاره می‌کنیم.

۳.۴ - بیان پیامبر اکرم

پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) را چنین توصیف می‌کند: «اگر برای زیبایی، نمادی بود همانا فاطمه (سلام‌الله‌علیها) آن نماد می‌شد.»
[۸] ابن‌شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبة من مناقب امیرالمؤمنین و الائمة من ولده (علیه‌السّلام) من طریق العامة، ص۱۳۶، قم، مدرسة الامام المهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف)، چاپ اول، ۱۴۰۷ق.


۳.۵ - بیان امام علی

علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: هرگاه با پیامبر تنها می‌شدم به من می‌فرمود: «ای اباالحسن! چه نیکو و زیبا است همسرت فاطمه، (البته ممکن است این عبارت، ناظر به زیبایی معنوی باشد) مژده باد که سَرور زنان جهان را به همسری تو درآوردم.»
[۹] اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، محقق، رسولی محلاتی،‌هاشم، ج‌۱، ص۳۵۹–۳۶۰، تبریز، نشر بنی‌هاشمی، چاپ اول، ۱۳۸۱ق.



ابعاد شخصیت والای حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) بسیار گسترده است که تنها با ژرف‌اندیشی می‌توان به جوانب گسترده آن‌ پی برد. مطالعه و تحقیق پیرامون محورهای معنوی و الهی، علم و دانش و مبارزات سیاسی و اجتماعی آن‌ حضرت و... ما را در رسیدن به مقصود یاری می‌دهد.
برخی از آیات قرآن کریم - مانند آیه تطهیر - در شان حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) و دیگر پاکان اهل‌ بیت (علیه‌السّلام) نازل شد.
برخی از ویژگی‌های بارز اخلاقی و انسانی بانوی بانوان - به شهادت کتب مختلف شیعه و سنی- بدین شرح است:

۱. پارسایی و قناعت به مال‌ اندک و امکاناتی ناچیز، در عین امکان بهره‌مندی از بالاترین امکانات؛
۲. انفاق و ایثار فراوان در اشیای مورد علاقه و نیاز خویش؛
۳. عبادت خالصانه و نیایش به درگاه باری تعالی؛
۴. تبلور حیا و عفت؛
۵. الگوی کامل پوشش و حجاب اسلامی؛
۶. علم و دانش گسترده؛
۷. مبارزات سیاسی و اجتماعی ایشان - بعد از رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در پاسداری از مقام ولایت حضرت علی (علیه‌السّلام).
[۱۱] «مقام حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها)»، ۱۳۳۱۳.



امام علی (علیه‌السّلام) به جهت شرایط اقتصادی نامناسب و حیای نفس، برای خواستگاری حضرت فاطم ه (سلام‌الله‌علیها) اقدام نمی‌کرد، تا آن‌که با تشویق برخی صحابه به این امر اقدام نمود و خداوند و رسولش نیز رضایتشان را از این ازدواج اعلام داشتند.
حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها)، قبل از ازدواج با امام علی (علیه‌السّلام)، خواستگارانی؛ مانند ابوبکر و عمر، داشت، اما پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با اعلام این‌که اجازه ازدواج زهرا (سلام‌الله‌علیها) با پروردگار است، به آنها جواب رد داد.
[۱۲] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق، زکار، سهیل، زرکلی، ریاض، ج۱، ص۴۰۲، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
[۱۳] مقریزی، تقی الدین‌، امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع‌، تحقیق، نمیسی، محمد عبدالحمید، ج۵، ص۳۵۱، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.

در نهایت، امام علی (علیه‌السّلام)، حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) را از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خواستگاری کرده و با رضایت خداوند، این ازدواج صورت پذیرفت.


در مورد این‌که خطبه آنها را چه کسی خواند، از روایات چنین برمی‌آید که خطبه آنها در عالم ملکوت و آسمان‌ها توسط فرشتگان خوانده شد، و سپس پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در این دنیا که عالم تکلیف است، خطبه‌ای نیز جاری کردند.
گزارش‌های مختلفی در مورد این عقد در آسمان‌ها وجود دارد مانند آن‌که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «خطبه ازدواج علی و فاطمه را جبرئیل و میکائیل در آسمان‌ها خواندند که جبرئیل وکیل علی و میکائیل وکیل فاطمه بود.»
[۱۵] ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب (علیه‌السّلام)، ج‌۳، ص۳۴۶.



در ارتباط با سن علی (علیه‌السّلام) و فاطمه (سلام‌الله‌علیها) هنگام ازدواج و تشکیل زندگی مشترک گزارش‌های مختلفی وجود دارد که برخی از آنها ناشی از اختلاف نظر در تاریخ تولد آن بزرگواران است. بر این اساس، سن حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) هنگام ازدواج به ترتیب ده سال، سیزده سال، پانزده سال و هجده سال گزارش شده است و با توجه به گزارش‌های مختلف در مورد تاریخ تولد امام علی (علیه‌السّلام)، سنّ حضرت هنگام ازدواج نیز دقیقاً مشخص نیست و احتمالاً ایشان ۲۱ سال داشته‌اند.
در خصوص روز و ماه عقد و به خانه رفتن آن‌ حضرت نیز، اقوال مختلفی نقل شده است:

۱. روز اول ذی حجّه عقد و روز سه‌شنبه ششم همان ماه به خانه رفتند.
۲. عقد آن‌ حضرات در ماه صفر بود، و پس از گذشت چند روز از ماه شوّال به خانه رفتند.
۳. عقد در ماه رمضان انجام پذیرفت و ماه ذی‌حجه به خانه رفتند.
۴. زفاف حضرت فاطمه در شب پنج‌شنبه، بیست و یکم ماه محرّم بوده است.
[۱۶] ر. ک: «زمان ازدواج علی (علیه‌السّلام) با فاطمه (سلام‌الله‌علیها)، ۱۸۶۴۵.
[۱۷] «مراسم عروسی زمان پیامبر»، ۳۸۰۸.



مهر حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) در حقیقت بهای زره امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) بود که آن‌را در گزارش مشهور به پانصد درهم و بنابر نقلی به چهارصد درهم فروختند.
در این‌که پانصد درهم معادل چه مقدار نقره است، نظرات متفاوتی وجود دارد، ولی مشهور آن است که پانصد درهم معادل ۲۶۲ مثقال صیرفی نقره خالص می‌باشد.
[۱۸] شعرانی، ابوالحسن، ترجمه و شرح تبصره المتعلمین فی احکام الدین، ج‌۲، ص۵۴۳، تهران، منشورات اسلامیة، چاپ پنجم، ۱۴۱۹ق‌.
[۱۹] نراقی، احمد بن محمد مهدی، رسائل و مسائل، ج‌۲، ص۱۲۰، قم، کنگره نراقیین ملا مهدی و ملا احمد‌، ۱۴۲۲ق.
[۲۰] ر. ک: «میزان مهر حضرت فاطمه (علیه‌السّلام)»، ۹۲۹۳.



پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از همان ابتدای ورود به مدینه در فکر ساخت حجره‌ای برای حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) بود و بدین جهت زمانی که اتاق‌هایی را در شرق مسجد برای همسران خود ساخت، برای فاطمه (سلام‌الله‌علیها) نیز حجره‌ای در نظر گرفت.
از ویژگی‌های خانه فاطمه (سلام‌الله‌علیها) آن بود که بعدها به دستور خدا، همه درهایی که به مسجد باز می‌شدند، جز درِ این‌ خانه بسته شد: «اَمَرَ بِسَدِّ الْابْوابِ الّا باب علیّ.» این گزارش در بسیاری از منابع معتبر اهل‌سنت نیز نقل شده است.
[۲۱] شیبانی، احمد بن محمد، مسند احمد بن حنبل، ج۳، ص۹۹، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
[۲۲] طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الاوسط، ج۴، ص۱۸۶، قاهرة، دارالحرمین، بی‌تا.
[۲۳] نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۳۵، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.

این خانه از نورانیت و شکوه خاصی برخوردار و از خانه‌هایی بود که قرآن مجید درباره آنها فرمود: «در خانه‌هایی که خدا رخصت داده که(قدر و منزلت‌) آنها رفعت یابد و نامش در آنها یاد شود. در آن (خانه‌)ها هر بامداد و شامگاه او را نیایش می‌کنند.»
در این خانه هرگز از تجمل‌گرایی اثری یافت نمی‌شد، خانه‌ای بسیار ساده، نه فرش گران‌بهایی دارد و نه وسائل گران‌قیمتی! این خانواده می‌خواستند زندگی زاهدانه‌ای را در پیش گیرند، بدین جهت بیشتر آنچه داشتند را به تهیدستان داده و خود تا می‌توانستند ساده می‌زیستند.
[۲۵] ر. ک: «ویژگی‌های منزل حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها)»، ۴۴۳۴۹.

تا پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) زنده بود، احترام این خانه و ساکنان آن برجا بود، اما بعد از رحلت حضرت، حوادثی رخ داد که در نهایت بدان انجامید که فاطمه (سلام‌الله‌علیها) مدت زیادی بعد از پدرشان زنده نمانند.


افرادی که بعد از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قدرت را به دست گرفتند، آسیب‌های جسمی و روحی فراوانی به حضرت وارد کردند، از جمله آن‌که در ملایم‌ترین گزارش‌ها تهدید به آتش‌زدن خانه ایشان نموده و به گزارش مشهور، درب ورودی آن‌را نیز آتش زدند:
«ابوبکر، عمر را به سوی علی و کسانی که با او بودند فرستاد تا آنها را از خانه فاطمه بیرون بیاورد. و به او گفت: اگر آنان با تو مخالفت کردند با آنان نبرد کن! عمر در حالی‌که آتش با خود حمل می‌کرد به سوی خانه فاطمه رفت تا خانه را به آتش کشد! پس با فاطمه روبرو شد. فاطمه از او پرسید، ‌ای پسر خطاب کجا می‌روی؟ آیا آمده‌ای خانه ما را به آتش بکشی؟! عمر گفت: بله، یا این‌که آنچه را مردم قبول کرده‌اند (خلافت ابوبکر) قبول کنید...»
[۲۶] ابن عبد ربه‌اندلسی، احمد بن محمد، العقد الفرید، ج۵، ص۱۳، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
[۲۷] ابوالفداء صاحب حماة، اسماعیل بن علی، المختصر فی اخبار البشر، باب «اخبار ابی‌بکر الصدیق و خلافته»، المطبعة الحسینیة المصریة، چاپ اول، بی‌تا.

فدک که هدیه پیامبر به دخترشان بود را از دست ایشان گرفتند:
«زمانی که مردم با ابوبکر بیعت کردند و او بر همه مهاجرین و انصار تسلط پیدا کرد کسی را به سوی فدک فرستاد تا وکیل حضرت زهرا (علیه‌السّلام) را از آن خارج سازد.»
[۲۸] طبرسی، احمد بن علی‌، الاحتجاج علی اهل اللجاج، ج‌۱، ص۹۰، مشهد، نشر مرتضی‌، چاپ اول‌، ۱۴۰۳ق.

که از گزارش اخیر می‌توان برداشت کرد که غصب فدک بعد از حمله به خانه ایشان، با فاصله زمانی چند روز صورت گرفته است.


زمانی که ابوبکر و عمر تصمیم گرفتند تا فدکی که پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در زمان حیات خویش به دخترش بخشیده بود، را از دست آن‌ حضرت خارج کنند، ‌حضرت برای احقاق حق و اتمام حجّت به همراه تعدادی از اطرافیان به مسجد النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رفتند که عده‌ای از مهاجران و انصار در آنجا گرد ابوبکر جمع شده بودند. وقتی آن‌ حضرت وارد مسجد شدند، پرده‌ای را بین ایشان و مردم نصب کردند. آن‌گاه حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) ناله جان‌سوزی زدند که در اثر آن، صدای تمام حاضران به گریه بلند شد. بعد از آرام‌ شدن مردم، زهرا (سلام‌الله‌علیها) سخن خود را با حمد و ثنای خداوند و درود بر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آغاز کردند، با شنیدن نام پیامبر، دوباره صدای گریه مردم بلند شد.
[۲۹] ابن ابی طاهر، احمد، بلاغات النساء، ص۲۴، قم، الشریف الرضی، چاپ اول، بی‌تا‌.
[۳۰] طبرسی، احمد بن علی‌، الاحتجاج علی اهل اللجاج، ج‌۱، ص۹۸.
آنچه حضرت در این خطبه فرمودند، در کتب روایی و تاریخی گزارش شده است.


«مصحف فاطمه» نام مجموعه‌ای است که در زمان فاطمه (سلام‌الله‌علیها) و با دستان علی (علیه‌السّلام) نوشته شد. مطالب این کتاب - مشتمل بر حوادث غیبی و اسرار آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است - به وسیله جبرئیل و یا فرشته‌ای دیگر به حضرت فاطمه القا شد. این کتاب نزد هر فردی باشد، نشانه‌ای از امامت او بوده و از این رو میان امامان دست به دست شده و اکنون در دست امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) است. محتوای این مصحف نیز در اختیار آن پیشوایان بوده و جز آنچه از آنان در این زمینه نقل شده، دیگر مطالب مندرج در آن در اختیار عموم قرار نگرفته است.
چون این کتاب پس از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تدوین یافته است، از حضرت درباره آن چیزی گزارش نشده است‌، ولی این به معنای بی‌اطلاعی پیامبر از این مصحف نبوده است؛ زیرا ما عقیده داریم وی به اذن خدا از رخدادهای آینده نیز باخبر بود.


تسبیحات حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) عبارت است از: (۳۴) مرتبه «الله اکبر»، بعد (۳۳) مرتبه «الحمد لله» و بعد از آن (۳۳) مرتبه «سبحان الله». از تعقیب‌هایی که بعد از نمازهای پنج‌گانه خیلی سفارش شده است، تسبیح حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) است.
[۳۲] امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، ج۱، ص۶۰۶، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.


۱۳.۱ - پاداش تسبیحات حضرت زهرا

درباره پاداش تسبیحات حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) روایات زیادی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می‌شود.

۱۳.۱.۱ - روایت امام صادق

الف) امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «تسبیح فاطمه (سلام‌الله‌علیها) پس از هر نماز در نزد من از هزار رکعت نماز در هر روز محبوب‌تر است.»
[۳۳] صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص۱۶۳، قم، دار الشریف الرضی، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.

همچنین آن‌ حضرت به ابوهارون مکفوف فرمود: «ای ابوهارون! ما کودکان خود را همان‌گونه که به نماز فرمان می‌دهیم به تسبیح حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) نیز امر می‌کنیم. پس بر این ذکر مداومت کن؛ زیرا هر بنده‌ای بر آن مداومت کند تیره‌بخت نمی‌شود.»
[۳۴] صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص۱۶۳، قم، دار الشریف الرضی، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.


۱۳.۱.۲ - روایت امام باقر

ب) امام باقر (علیه‌السّلام) فرمود: «هرکس تسبیح حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) را بگوید، سپس طلب آمرزش کند آمرزیده خواهد شد. این تسبیح به زبان صد مرتبه است، ولی در میزان عمل هزار تسبیح به شمار می‌رود، و شیطان را دور می‌کند، و خداوند رحمان را خشنود می‌سازد».
[۳۵] صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص۱۶۳، قم، دار الشریف الرضی، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.



پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) که تنها فرزند باقی مانده ایشان بود، علاقه خاصی داشت و رابطه‌ای صمیمی میان آنها برقرار بود که به همین دلیل،‌اندوه حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) برای از دست دادن پدرشان، مضاعف می‌شد.
علاوه بر این، بعد از رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، شرایط به گونه‌ای پیش رفت که بی‌احترامی‌ها و بی‌عدالتی‌هایی نسبت به اهل‌ بیت (علیهم‌السّلام)، به ویژه حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) روا داشته شد.
[۳۷] «عکس العمل امام علی (علیه‌السّلام) در حادثه هجوم به منزل آن‌ حضرت»، سؤال ۵۷۸.

مجموع اینها سبب شد که فقدان پدر برای فرزند بسیار سنگین آید و به دنبال آن، عزای فاطمه (سلام‌الله‌علیها) سنگین‌تر شود، تا جایی که گزارش شده است، عزاداری فاطمه (علیه‌السّلام) در خانه، موجب اعتراض برخی شده و به دنبال آن بود که امام علی (علیه‌السّلام) اتاقی در بقیع آماده کرد و فاطمه (سلام‌الله‌علیها) برای عزاداری به آن‌جا می‌رفت:
«بزرگان مدینه گرد هم آمده و به حضور حضرت علی (علیه‌السّلام) رفتند و گفتند: ‌ای ابوالحسن! فاطمه شب و روز گریه می‌کند و هیچ‌کدام از ما علاوه بر آن‌که روزها در طلب معیشتیم، شب‌ هنگام نیز خواب خوشی نداریم. ما از تو می‌خواهیم که به فاطمه بگویی یا شب گریه کند و یا روز.
آن‌ حضرت پذیرفت و این موضوع را با فاطمه (سلام‌الله‌علیها) در میان نهاد، ولی دریافت که همسرش توانایی آن‌را ندارد که از گریه آرام ‌گیرد.
با این حال، فاطمه (سلام‌الله‌علیها) گفت: ‌ای ابوالحسن! من، چندان در میان این مردم زندگی نخواهم کرد و به زودی از میان آنان خواهم رفت!
علی جان! به خداوند سوگند من شب و روز آرام نخواهم گرفت تا این‌که به پدرم ملحق شوم.
حضرت علی (علیه‌السّلام) در پاسخ فرمود: باشد، هر طور که میل داری انجام بده و سپس اتاقی در بقیع که در آن زمان، خارج از منطقه مسکونی شهر مدینه بود برای همسرش ساخت که به «بیت الاحزان» مشهور شد.
صبحگاهان، فاطمه، فرزندانش را برداشته و به آن‌جا می‌رفت و تا شبانگاه مشغول گریه بود و چون شب فرا می‌رسید حضرت امیر (علیه‌السّلام) فاطمه را به منزل باز می‌گردانید.
حضرت فاطمه پس از فوت پدر بزرگوارش مدت ۲۷ روز این برنامه را انجام می‌داد.»
[۳۸] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۴۳، ص۱۷۷، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
[۳۹] جزائری، نعمت‌الله، ریاض الابرار فی مناقب الائمة الاطهار، ج۱، ص۶۲، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، چاپ اول، ۱۴۲۷ق.
[۴۰] قضاعی، محمد بن سلامة، شرح فارسی شهاب الاخبار (کلمات قصار پیامبر خاتم ص)، ص۲۸۷–۲۸۸، تهران، علمی و فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۶۱ش.



بر اساس روایات، حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) صاحب اموالی بود که از طریق هبه (بخشش) به آن‌ حضرت رسیده بود و ایشان بخشی از اموالش را برای بنی‌هاشم و بنی‌مطلب وقف نمود.


در مورد تعداد روزهایی که حضرت صدیقه طاهره (سلام‌الله‌علیها) پس از رحلت پدر بزرگوارشان در قید حیات بود، چند گزارش وجود دارد. بعضی این زمان را چهل روز و کسانی این مدت را شش ماه ذکر کرده‌اند.
[۴۲] کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج‌۱، ص۵۰۳.

گزارش مشهوری که برخی روایات اهل‌ بیت (علیهم‌السّلام) نیز مؤید آن هستند، حدود سه ماه را تایید می‌کند.

۱۶.۱ - روایت امام باقر

امام باقر (علیه‌السّلام) می‌فرماید: زمان رحلت صدیقه کبری (سلام‌الله‌علیها) سه ماه بعد از رحلت پیامبر مکرم اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بود.
[۴۳] ابوالفرج اصفهانی‌، مقاتل ‌الطالبیین، تحقیق، صقر، سید احمد، ص۵۹-۶۰، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.


۱۶.۲ - بیان طبرسی

در همین راستا طبرسی می‌گوید: حضرت صدیقه طاهره (علیه‌السّلام) در ماه جمادی الاخر سال یازده هجری از دنیا رفتند. و مدت زمان حیات فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) پس از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ۹۵ روز بود.
[۴۴] طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی‌، ج۱، ص۳۰۰، قم، مؤسسه آل البیت‌، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.



بنابر وصیت خود حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها)، جنازه آن‌ حضرت شبانه تشییع و بر پیکرشان نماز گزارده شد، آنچه قطعی است آن است که تنها تعداد‌ اندکی در این مراسم شرکت داشتند، اما درباره نام افراد شرکت‌کننده که گزارش‌های گوناگونی وجود دارد.

۱. بر جنازه حضرت فاطمه (علیه‌السّلام)؛ امام علی، امام حسن (علیه‌السّلام)، امام حسین (علیه‌السّلام)، عقیل، سلمان، ابوذر، مقداد، عمار و بریده نماز خواندند.
[۴۶] ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب (علیه‌السّلام)، ج۳، ص۳۶۳، قم، علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
[۴۷] طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، ج‌۱، ص۳۰۰.
[۴۸] شیعی سبزواری‌، حسن بن حسین‌، راحة الارواح در شرح زندگانی، فضائل و معجزات ائمه اطهار (ع‌)، ص۷۹، تهران، اهل قلم‌، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.

۲. علاوه بر این افراد، عباس بن عبدالمطلب و فرزندش فضل، حذیفه و ابن‌مسعود نیز در نماز شرکت داشتند.
[۴۹] ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب (علیه‌السّلام)، ج۳، ص۳۶۳.

۳. در مراسم خاک‌سپاری فاطمه؛ عباس بن عبدالمطلب، علی (علیه‌السّلام) و فضل پسر عباس حضور داشتند.
[۵۰] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ طبری)، ج‌۱۱، ص۵۹۸، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.
[۵۱] ر. ک: «افراد حاضر در تشییع پیکر مطهر حضرت فاطمه»، ۳۶۴۰۳.



بر اساس قرائن موجود، در مورد محل دفن آن‌ حضرت سه نظر وجود دارد:

۱. در خانه خودشان.
[۵۲] صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج‌۱، ص۲۲۹، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
[۵۳] مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، ص۱۸۵، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اوّل‌، ۱۴۱۳ق.
[۵۴] شامی‌، جمال الدین یوسف بن حاتم، الدر النظیم فی مناقب الائمة اللهامیم‌، ص۴۸۴، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اوّل‌، ۱۴۲۰ق.

۲. در محل روضه (بین منبر و خانه پیامبر) که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «باغی است از باغ‌های بهشت
[۵۵] فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج‌۱، ص۳۴۹، قم، دلیل ما، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
[۵۶] کرکی حائری‌، سید محمد، تسلیة المجالس و زینة المجالس‌، ج‌۱، ص۵۷۱، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، چاپ اوّل‌، ۱۴۱۸ق.
[۵۷] مجلسی، محمدباقر، جلاء العیون، ص۲۷۳، قم، سرور، چاپ نهم، ۱۳۸۲ش.

۳. در قبرستان بقیع.
[۵۸] اعلام الوری، ج‌۱، ص۳۰۱.
[۵۹] مسعودی، علی بن حسین‌، اثبات الوصیة للامام علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام)، ص۱۶۲–۱۶۳، قم، انصاریان‌، چاپ سوم‌، ۱۴۲۶ق.
[۶۰] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ج‌۸، ص۲۶۸، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.



تعظیم شعائر و بزرگ‌داشت مقام معصومان (علیه‌السّلام) با هر بهانه و در هر مناسبتی ارزش‌مند است، اما آنچه در سال‌های اخیر به عنوان «ایام فاطمیه» اول و دوم و در برخی نقاط، ایام فاطمیه سوم برگزار می‌شود، در منابع اسلامی، شیعی و در سیره امامان (علیه‌السّلام)، حتی شیعیان سده‌های ابتدایی بعد از غیبت، گزارشی در ارتباط با «ایام فاطمیه» و یا «دهه فاطمیه» مشاهده نمی‌شود و اساساً غیر از عزاداری برای امام حسین (علیه‌السّلام) در دهه محرم و اربعین، گزارش دیگری در مورد عزاداری پیشوایان دینی و اصحاب آنان در ایام ویژه دیگر وجود ندارد.
[۶۲] «برپایی مجالس عزا برای امامان (علیه‌السّلام) و عزاداری امام حسین (علیه‌السّلام) در دهه اول محرم»، ۲۷۰۶۱.



۱. ر.ک:ویکی پرسش، مقاله "تاریخ تولد حضرت زهرا".    
۲. سید بن طاووس، علی بن موسی، الاقبال بالاعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة، محقق، مصحح، قیومی اصفهانی، جواد، ج۳، ص۱۶۴-۱۶۵، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
۳. ر. ک: «مشکات از القاب حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها)»، ۲۵۵۹۱.
۴. ر.ک:ویکی پرسش، مقاله "القاب حضرت زهرا".    
۵. ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب (علیه‌السّلام)، ج‌۳، ص۳۵۶، قم، علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
۶. ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب (علیه‌السّلام)، ج‌۳، ص۳۵۶، قم، علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
۷. صدوق، محمد بن علی‌، امالی، ص۵۹۵، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.
۸. ابن‌شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبة من مناقب امیرالمؤمنین و الائمة من ولده (علیه‌السّلام) من طریق العامة، ص۱۳۶، قم، مدرسة الامام المهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف)، چاپ اول، ۱۴۰۷ق.
۹. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، محقق، رسولی محلاتی،‌هاشم، ج‌۱، ص۳۵۹–۳۶۰، تبریز، نشر بنی‌هاشمی، چاپ اول، ۱۳۸۱ق.
۱۰. ر. ک:ویکی پرسش، مقاله "ابعاد شخصیتی حضرت زهرا".    
۱۱. «مقام حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها)»، ۱۳۳۱۳.
۱۲. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق، زکار، سهیل، زرکلی، ریاض، ج۱، ص۴۰۲، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
۱۳. مقریزی، تقی الدین‌، امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع‌، تحقیق، نمیسی، محمد عبدالحمید، ج۵، ص۳۵۱، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
۱۴. ر.ک:ویکی پرسش، مقاله " خواستگاری امیر مومنان از حضرت فاطمه".    
۱۵. ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب (علیه‌السّلام)، ج‌۳، ص۳۴۶.
۱۶. ر. ک: «زمان ازدواج علی (علیه‌السّلام) با فاطمه (سلام‌الله‌علیها)، ۱۸۶۴۵.
۱۷. «مراسم عروسی زمان پیامبر»، ۳۸۰۸.
۱۸. شعرانی، ابوالحسن، ترجمه و شرح تبصره المتعلمین فی احکام الدین، ج‌۲، ص۵۴۳، تهران، منشورات اسلامیة، چاپ پنجم، ۱۴۱۹ق‌.
۱۹. نراقی، احمد بن محمد مهدی، رسائل و مسائل، ج‌۲، ص۱۲۰، قم، کنگره نراقیین ملا مهدی و ملا احمد‌، ۱۴۲۲ق.
۲۰. ر. ک: «میزان مهر حضرت فاطمه (علیه‌السّلام)»، ۹۲۹۳.
۲۱. شیبانی، احمد بن محمد، مسند احمد بن حنبل، ج۳، ص۹۹، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
۲۲. طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الاوسط، ج۴، ص۱۸۶، قاهرة، دارالحرمین، بی‌تا.
۲۳. نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۳۵، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
۲۴. نور/سوره۲۴، آیه۳۶.    
۲۵. ر. ک: «ویژگی‌های منزل حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها)»، ۴۴۳۴۹.
۲۶. ابن عبد ربه‌اندلسی، احمد بن محمد، العقد الفرید، ج۵، ص۱۳، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
۲۷. ابوالفداء صاحب حماة، اسماعیل بن علی، المختصر فی اخبار البشر، باب «اخبار ابی‌بکر الصدیق و خلافته»، المطبعة الحسینیة المصریة، چاپ اول، بی‌تا.
۲۸. طبرسی، احمد بن علی‌، الاحتجاج علی اهل اللجاج، ج‌۱، ص۹۰، مشهد، نشر مرتضی‌، چاپ اول‌، ۱۴۰۳ق.
۲۹. ابن ابی طاهر، احمد، بلاغات النساء، ص۲۴، قم، الشریف الرضی، چاپ اول، بی‌تا‌.
۳۰. طبرسی، احمد بن علی‌، الاحتجاج علی اهل اللجاج، ج‌۱، ص۹۸.
۳۱. ر. ک:ویکی پرسش، مقاله "مصحف فاطمه".    
۳۲. امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، ج۱، ص۶۰۶، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
۳۳. صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص۱۶۳، قم، دار الشریف الرضی، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
۳۴. صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص۱۶۳، قم، دار الشریف الرضی، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
۳۵. صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص۱۶۳، قم، دار الشریف الرضی، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
۳۶. ر. ک:ویکی پرسش، مقاله "شهادت حضرت زهرا در منابع اهل سنت".    
۳۷. «عکس العمل امام علی (علیه‌السّلام) در حادثه هجوم به منزل آن‌ حضرت»، سؤال ۵۷۸.
۳۸. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۴۳، ص۱۷۷، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
۳۹. جزائری، نعمت‌الله، ریاض الابرار فی مناقب الائمة الاطهار، ج۱، ص۶۲، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، چاپ اول، ۱۴۲۷ق.
۴۰. قضاعی، محمد بن سلامة، شرح فارسی شهاب الاخبار (کلمات قصار پیامبر خاتم ص)، ص۲۸۷–۲۸۸، تهران، علمی و فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۶۱ش.
۴۱. ر. ک:ویکی پرسش، مقاله "موقوفات حضرت زهرا".    
۴۲. کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج‌۱، ص۵۰۳.
۴۳. ابوالفرج اصفهانی‌، مقاتل ‌الطالبیین، تحقیق، صقر، سید احمد، ص۵۹-۶۰، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.
۴۴. طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی‌، ج۱، ص۳۰۰، قم، مؤسسه آل البیت‌، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
۴۵. ر. ک:ویکی پرسش، مقاله "تاریخ شهادت حضرت فاطمه".    
۴۶. ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب (علیه‌السّلام)، ج۳، ص۳۶۳، قم، علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
۴۷. طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، ج‌۱، ص۳۰۰.
۴۸. شیعی سبزواری‌، حسن بن حسین‌، راحة الارواح در شرح زندگانی، فضائل و معجزات ائمه اطهار (ع‌)، ص۷۹، تهران، اهل قلم‌، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
۴۹. ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب (علیه‌السّلام)، ج۳، ص۳۶۳.
۵۰. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ طبری)، ج‌۱۱، ص۵۹۸، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.
۵۱. ر. ک: «افراد حاضر در تشییع پیکر مطهر حضرت فاطمه»، ۳۶۴۰۳.
۵۲. صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج‌۱، ص۲۲۹، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
۵۳. مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، ص۱۸۵، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اوّل‌، ۱۴۱۳ق.
۵۴. شامی‌، جمال الدین یوسف بن حاتم، الدر النظیم فی مناقب الائمة اللهامیم‌، ص۴۸۴، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اوّل‌، ۱۴۲۰ق.
۵۵. فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج‌۱، ص۳۴۹، قم، دلیل ما، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
۵۶. کرکی حائری‌، سید محمد، تسلیة المجالس و زینة المجالس‌، ج‌۱، ص۵۷۱، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، چاپ اوّل‌، ۱۴۱۸ق.
۵۷. مجلسی، محمدباقر، جلاء العیون، ص۲۷۳، قم، سرور، چاپ نهم، ۱۳۸۲ش.
۵۸. اعلام الوری، ج‌۱، ص۳۰۱.
۵۹. مسعودی، علی بن حسین‌، اثبات الوصیة للامام علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام)، ص۱۶۲–۱۶۳، قم، انصاریان‌، چاپ سوم‌، ۱۴۲۶ق.
۶۰. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ج‌۸، ص۲۶۸، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
۶۱. ر.ک:ویکی پرسش، مقاله "عزاداری ایام فاطمیه و دین‌زدگی".    
۶۲. «برپایی مجالس عزا برای امامان (علیه‌السّلام) و عزاداری امام حسین (علیه‌السّلام) در دهه اول محرم»، ۲۷۰۶۱.



سایت اسلام کوئست، برگرفته از مقاله "خلاصه‌ای از زندگی‌نامه حضرت فاطمه زهرا(س) را ارائه فرمایید؟"، تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۱/۲۵.    



جعبه ابزار