سازمان تربیت بدنی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سازمان تربیت بدنی sāzmān-e tarbiyat-e badanī ، سازمانی دولتی واقع در خیابان سئول که تا ۱۳۸۹ ش عهده‌دار امور ورزش در ایران بود و از آن سال به بعد وظایفش به وزارت ورزش و جوانان ایران واگذار شد.
سابقۀ آشنایی مردم ایران با ورزشهای نوین به ورود مستشاران نظامی اتریشی، آلمانی، روسی و سوئدی در اواخر دورۀ قاجار بازمی‌گردد. تعلیم ورزشهای نظامی برای آمادگی جسمی و روحی افسران جوان آشنایی ایرانیان را با ورزشهای نوین سبب شد؛ اما نخستین فردی که ورزش را به میان مردم برد و در مدارس و مراکز غیرنظامی رواج داد،
میرمهدی ورزنده بود. وی که در ۱۲۹۶ ش به تازگی از بلژیک و عثمانی بازگشته بود، اقدام به تأسیس کلوپ ژیمناستیک و شمشیربازی در تهران کرد. پس از او،
محمود بدر (نصیرالدوله)، وزیر معارف در ۱۲۹۸ ش، به امر ورزش توجه نمود.
در ۱۲۹۹ ش، مک مری، رئیس وقت بانک شاهنشاهی، مجمع فوتبال ایران را بنیان نهاد. در حدود یک‌سال بعد (۱۳۰۰ ش)، این مجمع طی تحولاتی، کاملاً ایرانی شد و به‌صورت سالانه مسابقات منظمی را برگزار کرد (برزگر، ۳۵۰-۳۵۱). نخستین ورزش دسته‌جمعی‌ای که فعالیت در آن در ایران آغاز شد، فوتبال بود.
در ۱۳۰۳ ش،
رضاخان سردارسپه که در آن زمان نخست‌وزیر بود، طی حکمی به امان‌الله خان جهانبانی دستور برگزاری مسابقه‌های ورزشی وسیعی را صادر کرد که قسمت اعظم آن در میدان مشق تهران برگزار می‌شد.
در ۱۳۰۴ ش، کلـوپ اجتمـاعیـون ــ بـه مـدیـریت شمس‌الدین شایسته ــ و کلوپهای ورزشی دیگری مثل شعاع و نیک‌نام نیز تأسیس شدند.
قانون اجباری‌کردن ورزش در مدرسه‌ها و توجه ویژۀ رضا شاه به امر ورزش عمومی، زمینه‌ساز تشکیل انجمن تربیت‌بدنی شد. اعضای این انجمن که در دوم اردیبهشت ۱۳۱۳، نخستین جلسۀ خود را تشکیل داد، عبارت بودند از: حکیم‌الملک، علی‌اصغر حکمت، حسین علاء، امان‌الله جهانبانی، عیسى صدیق، سلیمان اسدی، ابراهیم شمس‌آوری، محمدعلی تربیت و محمدرضا پهلوی (ولیعهد).انجمن ملی تربیت‌بدنی زیرمجموعۀ وزارت فرهنگ به شمار می‌آمد و بودجۀ آن از عوارض شهرداریها و کمکهای دولتی تأمین می‌شد. این انجمن در آغاز کار خود در ۱۳۱۴ ش، توماس گیسون، کارشناس آمریکایی تربیت‌بدنی را به استخدام درآورد. گیسون شماری باشگاه ورزشی تأسیس، و به برگزاری اردوهای تابستانی اقدام کرد. تشکیل سازمان پیشاهنگی با هدف ارتقای ورزش میان جوانان، از دیگر اقدامات این انجمن بود.
در همین زمان، برگزاری بازیهای المپیک ۱۹۳۶ م برلین نزدیک بود و اشتیاق ایرانیان به حضور در مجامع بین‌المللی و ورزشی، انجمن را بر آن داشت تا خود را برای شرکت در این بازیها آماده کند. اگرچه این امر رخ نداد و ایران به طور رسمی، در المپیک برلین حضور نیافت، شماری از ورزش‌کاران ایرانی در این مراسم حاضر شدند و درخواست عضویت ایران در کمیتۀ بین‌المللی المپیک هم‌زمان با بازیهای برلین، به مسئولان مربوط تحویل داده شد.
پس از
حسین علاء، محمدعلی تربیت برای مدت کوتاهی رئیس انجمن شد و پس از او، در مهر ۱۳۱۳، حسین سمیعی (ادیب‌السلطنه) این سمت را برعهده گرفت. از جملۀ فعالیتهای وی در دورۀ شش‌سالۀ ریاست بر انجمن می‌توان احداث زمین ورزشی دوشان‌تپه، اجرای مسابقات ورزشی میان تهران و برخی از شهرستانها، کوشش برای ایجاد ورزش بانوان، انتشار مجلۀ تخصصی، و ایجاد لباسهای یک شکل برای پیشاهنگان را نام برد.
در ۱۳۱۷ ش
بهاءالدین پازارگاد، جایگزین سمیعی شد. افتتاح دانش‌سرای تربیت‌بدنی، تأسیس کانون ورزش ایران، اختصاص بودجۀ رسمی و جداگانۀ ورزش برای شهرستانها، تأسیس باشگاه بوستان ورزش، برگزاری مسابقه‌های ورزشی کشور با نام المپیک داخلی، اقدام به ساخت چند زمین ورزشی و در رأس آنها ورزشگاه امجدیه، تصویب آیین‌نامۀ نشانهای ورزشی، و سرانجام تهیۀ آیین‌نامۀ مالی و استخدامی ورزش از فعالیتهای پازارگاد بود. پس از وی، اللٰهیار صالح و سپس، ابوالحسن ابتهاج هریک مدتی ریاست انجمن را به‌عهده داشتند. در ۱۳۲۰ ش، حسین علاء دوباره به ریاست انجمن برگزیده شد. وی در دورۀ دوم ریاست خود، شخصی به نام فوکل را به‌عنوان کارشناس ورزش، استخدام، و به خرید وسایل ورزشی از کشورهای آمریکا و انگلیس اقدام کرد؛ همچنین او برای نخستین‌بار، از چند تیم ورزشی خارجی برای برگزاری مسابقاتی با تیمهای ایرانی دعوت به عمل آورد.
در ۱۳۲۰ ش، انجمن تربیت‌بدنی به دو بخش متمایز تفکیک شد. تربیت‌بدنی آموزشگاهها به وزارت فرهنگ، و امور ورزشی دستجات آزاد و پیشاهنگی به انجمن ملی تربیت‌بدنی واگذار شد.
بعد از پایان جنگ جهانی دوم، اندیشۀ تشکیل فدراسیونهای ورزشی برپایۀ موازین بین‌المللی قوت گرفت؛ ازاین‌رو، در ۱۳۲۴ ش، ۱۵ فدراسیون ملی و هستۀ مرکزی کمیتۀ ملی المپیک ایران با هدف شرکت در بازیهای المپیک ۱۹۴۸ م لندن تشکیل شد. در پی آن، برای پذیرش این فدراسیونها در فدراسیونهای بین‌المللی و نیز عضویت ایران در کمیتۀ بین‌المللی المپیک، در اردیبهشت‌ماه ۱۳۲۵، کمیتۀ ملی المپیک ایران تشکیل گردید و در ۱۳۲۶ ش ایران به طور رسمی، به عضویت کمیتۀ بین‌المللی المپیک درآمد و توانست نخستین هیئت ورزشی خود را به بازیهای المپیک ۱۹۴۸ م لندن اعزام کند («تاریخچه»، بش ).
در ۱۳۵۰ ش، تربیت‌بدنی با قرارگرفتن در بخش معاونت نخست‌وزیری، شکل مستقل‌تری یافت. از آن پس، در استانها ادارات کل تربیت‌بدنی و هیئت‌های ورزشی امور تربیت‌بدنی و ورزش را بر عهده گرفتند و مقرر شد که سازمان تربیت‌بدنی، فدراسیونهای ورزشی و کمیتۀ ملی المپیک نظارت بر این فعالیتها را برعهده گیـرند.
احـداث ورزشگاه ۱۰۰ هزار ـ نفری آریامهر (آزادی کنونی) در ۱۳۵۰ ش، برگزاری جشنهای چهارم و نهم آبان و روز ۲۲ مهر در هر سال، احداث ورزشگاه مجهز کارگران (شهید معتمدی کنونی)، و برگزاری مسابقات بین‌المللی در رشته‌های مختلف ورزشی از فعالیتهای این سازمان تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به شمار می‌آید. برزگر،صص ۴۳۲، ۴۳۵.
سازمان ملی تربیت‌بدنی از ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷ ش، همواره زیر نظر یکی از اعضای خاندان سلطنتی (به‌عنوان رئیس افتخاری) و افسران ارشد ارتش یا رجال درباری اداره می‌شد. محمود بدر، سید علی شایگان‌مولى، سپهبد امان‌الله جهانبانی، سپهبد نادر باتمانقلیچ، کمال‌الدین جناب، سرلشکر عباس ایزدپناه، محمد دفتری، محمدحسین عمیدی، منوچهر قراگزلو، سپهبد پرویز خسروانی، سپهبد مصطفى امجدی، علی حجت کاشانی و سپهبد نادر جهانبانی رؤسای این سازمان بوده‌اند (کاشف، ۹۴). در این دوره، بنا بر تناسب گسترش روزافزون ورزش و ضرورت توجه به اصول علمی تربیت‌بدنی، مدرسه‌ها و دانشکده‌های تربیت‌بدنی شکل گرفتند؛ همچنین حضور مرتب تیمهای ورزشی در دوره‌های مختلف ازجمله بازیهای المپیک و موفقیت در برخی از رشته‌ها همچون کشتی و وزنه‌برداری، از دیگر ویژگیهای این دوره بود («مقدمه»، بش ). احـداث ورزشگاه ۱۰۰ هزار ـ نفری آریامهر (آزادی کنونی) در ۱۳۵۰ ش، برگزاری جشنهای چهارم و نهم آبان و روز ۲۲ مهر در هر سال، احداث ورزشگاه مجهز کارگران (شهید معتمدی کنونی)، و برگزاری مسابقات بین‌المللی در رشته‌های مختلف ورزشی از فعالیتهای این سازمان تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به شمار می‌آید
سازمان ملی تربیت‌بدنی از ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷ ش، همواره زیر نظر یکی از اعضای خاندان سلطنتی (به‌عنوان رئیس افتخاری) و افسران ارشد ارتش یا رجال درباری اداره می‌شد. محمود بدر، سید علی شایگان‌مولى، سپهبد امان‌الله جهانبانی، سپهبد نادر باتمانقلیچ، کمال‌الدین جناب، سرلشکر عباس ایزدپناه، محمد دفتری، محمدحسین عمیدی، منوچهر قراگزلو، سپهبد پرویز خسروانی، سپهبد مصطفى امجدی، علی حجت کاشانی و سپهبد نادر جهانبانی رؤسای این سازمان بوده‌اند (کاشف، ۹۴). در این دوره، بنا بر تناسب گسترش روزافزون ورزش و ضرورت توجه به اصول علمی تربیت‌بدنی، مدرسه‌ها و دانشکده‌های تربیت‌بدنی شکل گرفتند؛ همچنین حضور مرتب تیمهای ورزشی در دوره‌های مختلف ازجمله بازیهای المپیک و موفقیت در برخی از رشته‌ها همچون کشتی و وزنه‌برداری، از دیگر ویژگیهای این دوره بود.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، ریاست سازمان تربیت‌بدنی برعهدۀ یکی از معاونان رئیس‌جمهور گذاشته شد و برای نخستین‌بار در طول تاریخ قانون‌گذاری ایران، در اصل سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران توجه به مقولۀ ورزش ذکر گردید. مطابق این اصل، به سبب اهمیت مقولۀ تربیت‌بدنی و ورزش در زندگی روزمره، بر لزوم توسعۀ آن میان آحاد مردم تأکید شده است.
وظایف اساسی سازمان تربیت‌بدنی در نظام جمهوری اسلامی به این شرح مقرر شده است: پرورش نیروی جسمانی و تقویت روحیۀ سالم در افراد و توسعه و تعمیم ورزش؛ تعلیم و تربیت مربی و معلم ورزش؛ تأسیس، تجهیز و ادارۀ مراکز ورزشی؛ صدور و لغو پروانۀ باشگاهها؛ همکاری و راهنمایی فدراسیونها؛ ایجاد و ادارۀ مراکز تربیت معلم ورزش؛ و بازرسی و نظارت در امور فنی مربوط به ورزش و تربیت‌بدنی . رؤسای این سازمان از ۱۳۵۷ تا ۱۳۸۹ ش عبارت بودند از: حسین شاه‌حسینی، مصطفى داوودی، اسماعیل داوودی شمسی، احمد درگاهی، حسن غفوری‌فرد، مصطفى هاشمی‌طبا، محسن مهرعلیزاده، محمد علی‌آبادی و علی سعیدلو. در دی ماه ۱۳۸۹، بر پایۀ مصوبۀ مجلس شورای اسلامی، سازمان تربیت‌بدنی و سازمان ملی جوانان با یکدیگر ادغام، و وزارت ورزش و جوانان تشکیل، و از آن پس، این وزارتخانه عهده‌دار امور ورزشی ایران شد.
•
مرادیان منفرد، علی محمد، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه تهران بزرگ، برگرفته از مقاله «تربیت بدنی، سازمان»، ص۶۳۱.
