• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

سبعة احرف

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



حدیث سبعة احرف، حدیث نزول قرآن بر هفت حرف است.



دانشمندان اسلامی درباره معنا و تفسیر حدیث «انزل القرآن علی سبعة احرف» که از طریق ۲۱ صحابی به ما رسیده و ابوعبید قاسم بن سلام، آن را حدیث متواتر دانسته است اختلاف نظر دارند، به طوری که سیوطی ۳۵ قول را در این مورد ذکر می‌کند. از میان این اقوال، قول ابن جزری بیشتر مورد توجه محققان قرار گرفته است.


اکثر دانشمندان برآنند که منظور از «سبعة احرف» هفت لغت است؛ اما در تعیین این لغات اختلاف دارند.
به نظر ابوعبید قاسم بن سلام، مراد از «سبعة احرف» لغات «قریش، هذیل، ثقیف، هوازن، کنانه، تمیم و یمن» است.
برخی دیگر معتقدند مراد از آن «امر و نهی، طلب و دعا، خبر و استخبار و زجر» است.
دسته‌ای گفته‌اند مراد از آن «وعد و وعید، مطلق و مقید، تفسیر و اعراب و تاویل» است و….


ابن جزری می‌گوید: همواره فهم این حدیث برایم دشوار بود. سی و چند سال برای فهم و درک معنای آن تفکر و امعان نظر کردم تا به نظری رسیدم که شاید صواب باشد. به نظر وی معنای «سبعة احرف» از وجوه هفتگانه ذیل خارج نیست:

۳.۱ - وجوه سبعة احرف

۱. اختلاف در حرکات باشد؛ بی آن که در معنا و صورت کلمه تغییری رخ دهد؛ مانند «یحسب» (به فتح سین و کسر آن).
۲. اختلاف در حرکات، به طوری که در معنای کلمه تغییر پدید آید؛ مانند: ((فتلقی آدم من ربه کلمات)) (بقره// ۳۷) که ابن کثیر آیه را به نصب «آدم» و رفع «کلمات» قرائت کرده است و دیگران به عکس؛
۳. اختلاف قرائات در حروف که سبب تغییر در معنا شود؛ بی آن که صورت لفظ (صرف نظر از نقطه‌ها) را تغییر بدهد؛ مثل: «تبلوا» و «تتلوا»؛
۴. اختلاف قرائت باعث تغییر صورت لفظ شود؛ بی آن که معنا را تغییر بدهد؛ مانند: «صراط» و «سراط»؛
۵. اختلاف قرائت در حروف که سبب تغییر در صورت لفظ و معنا باشد؛ مانند: «یاتل» و «یتال»؛
۶. اختلاف در تقدیم و تاخیر کلمه باشد؛ مثل: «فیقتلون» و «یقتلون» در آیه ۱۱۱سوره توبه که عده‌ای به تقدیم مفعول قرائت کرده‌اند و عده‌ای به تقدیم فاعل؛
۷. اختلاف در زیاده و نقصان باشد؛ مثل: «و اوصی» و «و وصی» در آیه ۱۳۲سوره بقره.


عده‌ای، حدیث سبعة احرف را که توجیه کننده اختلاف قرائات شده و به اختلاف در الفاظ قرآن وجهه شرعی داده است، به ادله ذیل صحیح ندانسته‌اند:
۱. از امام باقر علیه‌السّلام و امام صادق علیه‌السّلام روایت شده است که آنان نزول قرآن بر هفت حرف را دروغ دانسته‌اند.
۲. روایات مربوط به نزول قرآن بر حروف، مختلف است و هفت، پنج، چهار، سه یا ده حرف در این روایات آمده است؛ حال کدام تعداد صحیح است و کدام دسته از روایات را باید ترجیح داد؟
۳. هنگامی که عثمان مردم را - آن طور که گفته می‌شود- بر قرائت واحد واداشت، عملا مقابل این قبیل احادیث و دستور پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به قرائات متعدد هفت، پنج یا غیر آن ایستاد و هیچ کس به این کار عثمان اعتراضی نکرد؛ در صورتی که جاداشت بزرگان صحابه و در راس آنان امیرمؤمنان علیه‌السّلام به کار عثمان اعتراض کنند.


استاد معرفت در کتاب تاریخ قرآن می‌نویسد: «حرف» در این حدیث به معنای لهجه است. قبایل مختلف عرب با لهجه‌های گوناگون نماز می‌خواندند و قرآن را برخلاف لهجه قریش که فصیح‌ترین لهجه‌های عرب است قرائت می‌کردند. برخی از صحابه معترض شدند و از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم پرسیدند چگونه است، آیا باید تمامی عرب و تمامی مردم جهان طبق لهجه قریش تلاوت کنند؟ فرمود: نه، قرآن به هفت حرف (لهجه) نازل شده (و به لهجه قریش اختصاص ندارد). عدد هفت کنایه از کثرت است و عدد خاص منظور نیست.
[۴] عاملی، جعفر مرتضی، ۱۹۴۴، حقایقی مهم پیرامون قرآن کریم، ص۱۳۹.
[۸] معرفت، محمد هادی، ۱۳۰۹ -۱۳۸۵، التمهید فی علوم القرآن، ج۲، ص۸۳.
[۹] محیسن، محمدسال، المغنی فی توجیه قراءات العشرالمتواترة، ج۱، ص۵۶.
[۱۱] قسطلانی، احمد بن محمد، ۸۵۱ - ۹۲۳ق، لطائف الاشارات لفنون القراءات، ص۳۲.



۱. توبه/سوره۹، آیه۱۱۱.    
۲. بقره/سوره۲، آیه۱۳۲.    
۳. زرکشی، محمد بن بهادر، ۷۴۵ - ۷۹۴ق، البرهان فی علوم القرآن، ج۱، ص۲۱۱-۲۲۷.    
۴. عاملی، جعفر مرتضی، ۱۹۴۴، حقایقی مهم پیرامون قرآن کریم، ص۱۳۹.
۵. سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، ۸۴۹ - ۹۱۱ق، الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص۱۶۳-۱۷۶.    
۶. ابن جزری، محمد بن محمد، ۷۵۱ - ۸۳۳ق، النشرفی القراءات العشر، ج۱، ص۱۹-۳۱.    
۷. خویی، ابوالقاسم، ۱۲۷۸ - ۱۳۷۱، البیان فی تفسیرالقرآن، ص۱۸۷.    
۸. معرفت، محمد هادی، ۱۳۰۹ -۱۳۸۵، التمهید فی علوم القرآن، ج۲، ص۸۳.
۹. محیسن، محمدسال، المغنی فی توجیه قراءات العشرالمتواترة، ج۱، ص۵۶.
۱۰. ابو شامه، عبد الرحمان بن اسماعیل، ۵۹۵ - ۶۶۵قف المرشدالوجیزالی علوم تتعلق بالکتاب العزیز، ص۷۷-۱۴۵.    
۱۱. قسطلانی، احمد بن محمد، ۸۵۱ - ۹۲۳ق، لطائف الاشارات لفنون القراءات، ص۳۲.



فرهنگ نامه علوم قرآن، برگرفته از مقاله «حدیث سبعه احرف».    



جعبه ابزار