سعیدبن قیس همدانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سعید بن قیس هَمْدانی، از
صحابۀ امام علی و
امام حسن علیهماالسلام می‌باشد.
وی از
تیرۀ بنی‌زَید بن مَرِب، از
قبیله یمنی هَمْدان در
عراق، و
رئیس این
قبیله بود.
طوسی ، به
روایت فضل بن شاذان، سعید بن قیس را در شمار یاران نزدیک
امام علی و بزرگان و
زهاد تابعین ذکر کرده است.
نخستین گزارش تاریخی درباره سعید بن قیس از حضور او در
جنگ نهاوند در سال ۲۱ حکایت دارد.
سعید بن قیس در حدود سال ۳۳،
حکومت ری را از طرف
سعید بن عاص،
والی عثمان در
کوفه، عهده‌دار بود.
وی ظاهرآ پس از
قتل عثمان به
مدینه رفت.
در
جنگ جمل،
امام علی او را به
ریاست گروه
سوارکاران قبیله همدان گماشت
در
جنگ صفین نیز، علی علیه‌السلام وی را به ریاست قبیلۀ همدان و گروهی از
حِمیریان گمارد.
در این
جنگ، سعید از امرای
سوارهنظام سپاه امام بود
و فرماندهی گروه
رَجْراجه(
سپاه موج‌آسا)، شامل چهار هزار سپاهی
زره‌پوش از
قبیله همدان، را برعهده داشت.
همچنین، سعید از کسانی بود که در همین جنگ،
امام علی نزد
معاویه فرستاد تا او را به پیروی از
کتاب خدا و فرمان او و پیوستن به جماعت، دعوت نمایند.
سعید بن قیس به همراه قومش (هَمدان) در جنگ صفّین
رشادت و
فداکاری بسیار نمود و برخی از نامداران سپاه معاویه را به
هلاکت رساند؛ به‌گونه‌ای که علی علیه‌السلام
اشعاری در
ستایش او و قبیلۀ همدان خواند.
به زحمت افتادن
سپاه معاویه از سعید بن قیس و همدانیان به‌گونه‌ای بود که معاویه ناگزیر خود به
جنگ با سعید و همدانیان رفت، اما کاری از پیش نبرد و
فرار کرد.
آنگاه، یمانیان و عَکّیان را به جنگ با همدانیان فرستاد که آن‌ها نیز شکست خوردند.
سعید بن قیس پس از آن‌که معاویه با
نیرنگ،
سپاه عراق را به
متارکه جنگ و پذیرش
حکمیت قرآن دعوت کرد، خطاب به سپاه
شام گفت که تاکنون سپاه
امام علی برای داوری قرآن با شامیان جنگیده بود و اکنون شامیان، سپاه او را به آن می‌خوانند.
اگرچه از
روایت نصر بن مزاحم برمی‌آید که سعید بن قیس در قبول یا رد
پیشنهاد متارکه جنگ
مردد بوده است، اما پس از قرار
صلح میان دو سپاه (چند ماه پیش از اعلام نتیجه
حکمیت)، سعید بار دیگر آمادگی خود و
قبیله هَمْدان را به فرمانبرداری از علی و ادامه جنگ اعلام نمود.
بااین حال، وی نیز سرانجام آن را پذیرفت و از جمله
شاهدان امام بر
عهدنامه حکمیت شد
گفته شده که چون
حَکَمین در اعلام نتیجۀ
حکمیت تأخیر و
درنگ نمودند، سعید بن قیس به آنان هشدار داد.
پس از اعلام
حُکم حکمین، علی علیه‌السلام بار دیگر برای جنگ با معاویه
عزم شام نمود و سعید بن قیس آمادگی خود و قبیله‌اش را اعلام کرد.
هنگامی که
خوارج سر برآوردند نیز، سعید بن قیس از کسانی بود که
امام علی ایشان را برای گفتگو با خوارج فرستاد.
در جریان
حملات سرداران معاویه در مناطق تحت امر امام علی و
گلایه امام از نکوشیدن مردم
کوفه برای دفع
دشمن، سعید بن قیس آمادگی خود را اعلام نمود و با هشت هزار نفر برای دفع حملۀ
سفیان بن عَوف غامدی به
شهر انبار، حرکت کرد.
پس از
شهادت امام علی، سعید بن قیس در کنار
امام حسن علیه‌السلام و مورد توجه خاص او بود.
هنگامی که امام حسن سپاه دوازده هزار نفری خود را، به فرماندهی
عبیداللّه بن عباس، برای رویارویی با معاویه به سمت
شام فرستاد، سعید بن قیس را از
مشاوران وی و دومین (به
روایتی سومین)
جانشین پس از عبیداللّه قرار داد.
تاریخ درگذشت سعید روشن نیست و اگرچه
زرکلی آن را حدود سال ۵۰ دانسته، از
روایت ابن‌کلبی برمی‌آید که سعید تا مدتها پس از آن زنده بوده است.
به روایت ابن‌کلبی،
حَجاج،
والی بصره و
کوفه، سعید بن قیس را وادار کرد تا
دختر خود را به
ازدواج مردی از
بنی‌أود درآورد، که از یاران حجّاج و
دشمن امام علی بود.
سعید بن قیس دلیر و جنگجو و از یاران وفادار امام علی بود.
همْدانی، سعید بن قیس را از دلیران و «
دُهات عرب» و بخشنده دانسته است.
سعید
شعر می‌گفت و در جنگهای
جمل و
صفّین اشعاری به
رجز می‌خواند.
او سخنور نیز بود و در جنگ صفّین،
خطبه و سخنانی بلیغ در
تحریض یارانش به پیروی از
امام علی و ستایش از آن حضرت و در
ذم معاویه ایراد کرد.
سعید از امام علی
روایت کرده است.
علی علیه‌السلام ضمن خواندن شعری در وصف او فرمود، مردی است که گفتار و کردار و بخشش او درست و استوار است.
از جمله
فرزندان سعید بن قیس،
عبدالرحمان بن سعید، عامل
مختار در
موصل، بود که در سال ۶۶ در سپاه مختار درگذشت.
خاندان سعیدیین در
بیت زود (
یمن) به سعید بن قیس منسوب بوده‌اند.
(۱) ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۷۸/۱۹۵۹.
(۲) ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ.
(۳) احمد بن اعثم‌کوفی، کتاب الفتوح، چاپ علی شیری، بیورت ۱۴۱۱/ ۱۹۹۱.
(۴) ابن‌بابویه، الخصال، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۴۰۳ق/۱۳۶۲.
(۵) حسن بن احمد ابن‌حائک هَمْدانی، الاکیل من اخبار الیمن و انساب حِمْیَر، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۷.
(۶) ابن‌شبّه نمری، تاریخ المدینة المنورة، چاپ فهیم محمد شلتوت، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۷) ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، نجف ۱۳۷۶/۱۹۵۶.
(۸) ابن‌قتیبه دینوری، الامامة و السیاسة، چاپ طه محمد زینی، قاهره ۱۳۷۸/۱۹۶۷.
(۹) ابوالفرج اصفهانی؛ مقاتل الطالبین، چاپ احمد صقر، قاهره ۱۳۶۸ق/ ۱۹۴۹م.
(۱۱) سیدمحسن امین، اعیان الشیعه.
(۱۲) احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق، ۱۹۹۷.
(۱۳) ابراهیم بن محمد ثقفی، الغارات، چاپ جلال‌الدین محدث؛ تهران ۱۳۵۵ش؛
(۱۵) ابوحنیفه دینوری، الخبار الطوان، چاپ عبدالمنعم عامر، جمال‌الدین شیال، قاهره ۱۹۶۰.
(۱۶) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۹۹.
(۱۷) طبری، تاریخ (بیروت).
(۱۸) محمد بن عمر کشّی، اخیار معرفة الرجال، چاپ حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ش.
(۱۹) محمد بن محمد بن نعمان مفید، الجمل او النصرة لسیّد العترة فی حرب البصرة، چاپ علی میرشریفی، قم ۱۴۱۶ق/ ۱۳۷۴ش.
(۲۰) نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، چاپ عبدالسلام هارون، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۰.
(۲۱) یعقوبی، تاریخ.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «سعید بن قیس همدانی »، شماره۵۴۵۹.
