• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

سنت در شیعه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


یکی از منابع استنباط احکام در شیعه، سنت می باشد که به معرفی آن می پردازیم.


واژه سنت در زبان عربی به معنای سیره، راه و روش آمده است.
[۱] ابن منظور، محمّد بن مکرّم، لسان العرب، ج۶، ص۳۹۹، قـم، نشر ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
البته برخی مانند خطابی و ازهری آن را مختص به شیوه صحیح دانسته‌اند.
[۲] زبیدی، محمّد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس‌، ج۹، ۲۴۴، بیروت‌، المـکتبۀ‌ الحیاۀ، ۱۴۰۹ق.
اما از نظر عموم واژه شناسان، این کلمه می‌تواند شامل شیوه صحیح، ‌نا صحیح، ‌ خوب یا بد باشد.
[۳] ابن منظور، محمّد بن مکرّم. لسان العرب، ج‌۶، ص۳۹۹، قـم، نشر ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
چنانچه در روایتی از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمده است:
"من سَنَّ سُنَّهً حَسَنَهً فَلَهُ اجرُها واجرُ مَن عَمِلَ بها الی یوم القیامه ومَن سَنَّ سیئه کانَ علیه وِزرُها و وِزرُ من عَمِلَ بها"، کسی که سنت نیکی را بنیان نهد برای اوست پاداش آن وپاداش کسی که به آن سنت تا روز قیامت عمل کند وکسی که سنت بدی را بنیان گذارد وگناه آن وکسی که به آن عمل می‌کند بر دوش او خواهد بود.
[۴] مجلسی محمّد باقر‌، بحار‌ الانوار، ج۷۱، ص۲۰۲، بیروت، مـؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳، .

کسایی سنت را به معنای دوام دانسته است وقتی گفته می‌شود سنّت الماء یعنی پی در پی آن را ریخته است. چنان که به "شیوه عادت شده" نیز گفته شده است.
[۵] جرجانی، علی بن محمّد، التعریفات، ص۵۴، تهران انتشارات ناصر خسرو، ۱۳۶۰، .

این واژه ۱۶ بار به صورت مفرد وجمع (سنن) در قرآن تکرار شده است در بیشتر آیات سنت به خداوند نسبت داده شده است نظیر: "سُنَّةَ اللَّهِ فِی الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلُ وَ لَنْتَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِیلًا"
[۶] احزاب: ۶۲.
ودر مورادی نیز به گذشتگان وامت‌های پیشین نسبت داده شده نظیر: "و یهْدِیکُمْ سُنَنَ الَّذِینَ مِنْقَبْلِکُمْ"
[۷] نساء: ۲۶.
و" فَقَدْمَضَتْ سُنَّتُ الْاَوَّلِینَ".
[۸] انفال: ۳۸.
چنانچه از ظاهر آیات آشکار است واژه سنت در آنها به معنای سیره وشیوه خداوند باپیشینیان وقانون کلی حاکم بر جهان است.
[۹] ولایی، عیسی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول فقه، ص۱۹۵، تهران، نشر نی، .


۱.۱ - تحلیل معنای لغوی سنت

به نظر می‌رسد در مفهوم لغوی این واژه دو عنصر دخالت دارد: ۱. راه، بدین جهت راغب سنت الهی را به معنای راه حکمت واطاعت الهی معنا کرده است
[۱۰] راغب اصفهانی، محمّد حسین، المفردات فی غریب ‌القرآن‌، ص۲۴۵، تهران، انتشارات مرتضوی، ۱۳۶۲.
۲. دوام واستمرار، چنانچه کسایی آن را به معنای دوام دانسته است. بنابراین در صورتی به راه وطریق سنت گفته می‌شود که در اثر تکرار واستمرار دارای دوام وبقا گردد.
[۱۱] ابن فارس، احمد، مقائیس اللغه، قم، الحوزه العلمیه بقم، مکتب الاعلام الاسلامی، مرکز النشر، ۱۴۰۴ق، ماده سنن، ص۴۴.
براین اساس اگر کسی یک یا چند بار محدود وغیر مستمرکار خوب یا بدی را انجام دهد نمی گویند سنت خوب یا بد او چنین است. از این جهت تا حدودی مفهوم سنت با مفهوم عادت نزدیک است ‌هر چند در مفهوم سنت آگاهی واراده نقش فعال تری دارد.

سنت در شیعه درمعنای اصطلاحی آن دارای سه کاربرد است:
۱. سنت به معنای گفتار وکردار وتقریر چهارده معصوم: در این معنا، سنت آن بخش از معارف واحکام شریعت می‌باشد که به تفصیل در قرآن کریم بیان نشده است زیرا هرچند قرآن کریم تبیان کل شی است با این حال تردیدی نیست که تفاصیل احکام اسلامی در قرآن کریم بیان نشده است وبه تصریح خود قرآن این وظیفه برعهده سنت می‌باشد.
[۱۲] مکارم شیرازی، ناصر با همکاران، دائره المعارف فقه متقارن، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام)، ۱۳۸۵، ج۱، ۱۶۴.
چنانکه در قرآن آمده است: " وَاَنْزَلْنَااِلَیکَ الذِّکْرَلِتُبَینَ لِلنَّاسِ مَانُزِّل َاِلَیهِمْ"
[۱۳] نحل: ۴۴.
ذکر (قرآن) را بر تو نازل کردیم تا آنچه را به سوی مردم نازل شده است برای آنان بیان کنی. علی (علیه‌السّلام) نیز در تفسیر آیه " فَاِن ْتَنَازَعْتُمْ فِی شَیءٍفَرُدُّوهُ اِلَی اللَّه ِوَالرَّسُولِ"
[۱۴] نساء: ۵۹.
فرموده است: "فردوه الی الله ان نحکم بکتابه و ردوه الی الرسول ان ناخذ بسنته"، ارجاع مورد منازعه به خداوند به این است که به کتاب الهی حکم شود و ارجاع آن به پیامبر به این است که به سنت او عمل شود.
[۱۵] امام علی (علیه‌السّلام)، نهج البلاغه، خطبه ۱۲۵.
توضیح بیشتر این بخش در آینده خواهد آمد.
۲. اصطلاح دیگر سنت در برابر بدعت است:
[۱۶] ولایی، عیسی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول فقه، ص۱۹۵، تهران، نشر نی.
بدعت عبارتست از داخل کردن حکمی که از دین نیست به عنوان حکمی دینی. امام علی (علیه السلام) فرموده است: "ما احدثت بدعه الاترک بها سنه"
[۱۷] امام علی (علیه‌السّلام)، نهج البلاغه، خطبه۱۴۵.
بدعتی در دین پدید نیامد مگر اینکه سنتی ترک شد. ودر کلامی دیگر فرموده است: "ان افضل عبادا... عندا... امام عادل هدی وهدی فاقام سنه معلومه وامات بدعه مجهوله"،
[۱۸] امام علی (علیه‌السّلام)، نهج البلاغه، خطبه ۱۶۴.
برترین بندگان خداوند نزد او پیشوایی عادل است که خود راه هدایت را یافته ودیگران را به راه حق هدایت می‌کند ودر نتیجه سنت معلوم را بر پا می‌دارد و بدعت مجهول را نابودمی سازد. این اصطلاح بیشتر در میان متکلمان شایع است. در این صورت هر آنچه که افزون بر سنت معصوم در قرآن نیز نباشد و ادعای دینی بودن آن شود، بدعت خواهد بود و در برابر به هر آنچه که در قرآن و سنت معصوم است، سنت اطلاق می‌شود.
[۱۹] نصیری، علی، رابطه متقابل کتاب و سنت، ص۷۰، قم، پؤوهشگاه فرهنگ و‌اندیشه اسلامی، ۱۳۸۵.

۳. اصطلاح دیگر واژه سنت، فعل مستحب است: این اصطلاح بیشتر در میان فقها رایج است. واژه سنت در صورتی که به طور مطلق و بدون وجود قرینه در فقه به کار رود به معنای فعل مستحب در برابر واجب است
[۲۰] شاطبی، ابواسحاق، الموافقات فی اصول الشریعه، ص۶۷۲، بیروت، دارالکتب العربی، ۱۴۲۳ ق.
چنانکه درباره روزه گرفتن سه روز از هر ماه آمده است: "وصوم ثلاثه ایام فی کل شهر سنه"
[۲۱] حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعه، ج۷، ص۳۰۸، قم، آل البیت، ۱۴۱۶ق.
ودرباره روزه ماه شعبان آمده است: "صوم شعبان حسن وسنه"
[۲۲] حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعه، ج۷، ص۳۶۳، قم، آل البیت، ۱۴۱۶ق.
ودرباره غسل روز عید فطر آمده است: "الغسل یوم الفطر سنه"
[۲۳] حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعه، ج۲، ص۹۵۶، قم، آل البیت، ۱۴۱۶ق.


۲.۱ - تحلیل معنای اصطلاحی سنت

با بررسی سه اصطلاح پیش گفته متوجه می‌شویم که در اصطلاح دوم سنت در این معنا در مقابل قرآن قرار نمی گیرد؛ بلکه شامل آن نیز می باشد؛ یعنی، قرآن نیز جزئی از سنت قرار دارد که در برابر بدعت قرار می‌گیرند. در اصطلاح سوم نیز هرچند سنت در این معنا در عرض قرآن می‌باشد اما شامل تمام سنت نمی‌ شود. به عبارت دیگر این معنا از سنت تنها بخشی از سنت را شامل می‌شود در حالی که سنت در اصطلاح اول همه سنت را در بر می‌گیرد. بنابراین اصطلاح سوم اخص از اصطلاح اول است.
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

۱. ↑ ابن منظور، محمّد بن مکرّم، لسان العرب، ج۶، ص۳۹۹، قـم، نشر ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
۲. ↑ زبیدی، محمّد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس‌، ج۹، ۲۴۴، بیروت‌، المـکتبۀ‌ الحیاۀ، ۱۴۰۹ق.
۳. ↑ ابن منظور، محمّد بن مکرّم. لسان العرب، ج‌۶، ص۳۹۹، قـم، نشر ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
۴. ↑ مجلسی محمّد باقر‌، بحار‌ الانوار، ج۷۱، ص۲۰۲، بیروت، مـؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳، .
۵. ↑ جرجانی، علی بن محمّد، التعریفات، ص۵۴، تهران انتشارات ناصر خسرو، ۱۳۶۰، .
۶. ↑ احزاب: ۶۲.
۷. ↑ نساء: ۲۶.
۸. ↑ انفال: ۳۸.
۹. ↑ ولایی، عیسی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول فقه، ص۱۹۵، تهران، نشر نی، .
۱۰. ↑ راغب اصفهانی، محمّد حسین، المفردات فی غریب ‌القرآن‌، ص۲۴۵، تهران، انتشارات مرتضوی، ۱۳۶۲.
۱۱. ↑ ابن فارس، احمد، مقائیس اللغه، قم، الحوزه العلمیه بقم، مکتب الاعلام الاسلامی، مرکز النشر، ۱۴۰۴ق، ماده سنن، ص۴۴.
۱۲. ↑ مکارم شیرازی، ناصر با همکاران، دائره المعارف فقه متقارن، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام)، ۱۳۸۵، ج۱، ۱۶۴.
۱۳. ↑ نحل: ۴۴.
۱۴. ↑ نساء: ۵۹.
۱۵. ↑ امام علی (علیه‌السّلام)، نهج البلاغه، خطبه ۱۲۵.
۱۶. ↑ ولایی، عیسی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول فقه، ص۱۹۵، تهران، نشر نی.
۱۷. ↑ امام علی (علیه‌السّلام)، نهج البلاغه، خطبه۱۴۵.
۱۸. ↑ امام علی (علیه‌السّلام)، نهج البلاغه، خطبه ۱۶۴.
۱۹. ↑ نصیری، علی، رابطه متقابل کتاب و سنت، ص۷۰، قم، پؤوهشگاه فرهنگ و‌اندیشه اسلامی، ۱۳۸۵.
۲۰. ↑ شاطبی، ابواسحاق، الموافقات فی اصول الشریعه، ص۶۷۲، بیروت، دارالکتب العربی، ۱۴۲۳ ق.
۲۱. ↑ حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعه، ج۷، ص۳۰۸، قم، آل البیت، ۱۴۱۶ق.
۲۲. ↑ حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعه، ج۷، ص۳۶۳، قم، آل البیت، ۱۴۱۶ق.
۲۳. ↑ حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعه، ج۲، ص۹۵۶، قم، آل البیت، ۱۴۱۶ق.


سایت ویکی شیعه، برگرفته از مقاله «سنت»، تاریخ بازیابی    ۹۸/۲/۳۱



جعبه ابزار