شناخت

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

شناخت مجموع حالت‌ها و فرآیندهای روانی مانند تفکر، استدلال، درک و تولید زبان، دریافت حواس پنجگانه، آموزش، آگاهی، احساسات و… می‌باشد.

---

شناخت انسان از گذر ملاک‏هایی تقسیم‌پذیر است. یکی از این ملاک‌ها، چگونگی حصول است که شناخت را به چهار گونه تقسیم می‏کند:

۱.۱ - شناخت سطحی یا عمومی

شناختی است که انسان از پیرامون خود با حواس ظاهری حاصل کند و آسان‌ترین و عمومی‌ترین گونه شناخت است.

۱.۲ - شناخت علمی

شناختی است که حصول آن نیازمند آموزش‏ها و اسبابی ویژه است. این گونه شناخت در دسترس همگان نیست و دارای ویژگی‏هایی از این قرار است:
۱. با امور عینی هماهنگ است؛
۲. امور خارجی را توضیح می‏دهد؛
۳. از روش استدلالی بهره‏مند است؛
۴. اصول و مفاهیم کلی را مطرح می‏کند و مشاهدات را طبقه‏بندی می‏سازد و رابطه پدیده‌ها را بر می‏تاباند؛
۵. برآیند آن دانشی نو به انسان می‏دهد؛
۶. از گذر پژوهش روشمند و منظم حاصل می‏آید؛
۷. کیفیت پدیده‏ها را به صورت کمّی مشخص می‏سازد.

۱.۳ - شناخت فلسفی

شناختی است که بر تعقل و تحلیل‌های عقلی استوار است و کمتر از حواس ظاهری و ابزار مادی شناخت بهره می‏برد. در شناخت فلسفی، هر چه ذهن آدمی ورزیده‏تر باشد، نتیجه کوشش‌هایش به قطع و یقین نزدیک‏تر است.

۱.۴ - شناخت عرفانی

شناختی است که با ابزار قلب و شهود و الهام پدید می‏آید و حقایقی را به ادارک انسان می‏آورد که با حسّ و عقل فراچنگ نمی‏آیند.

---

یکی دیگر از ملاک‏ها، راه حصول است که شناخت را بر پنج گونه تقسیم می‏کند:

۲.۱ - شناخت مستقیم

شناختی است که از گذر ارتباط مستقیم با شی‌ء خارجی پدید می‏آید.

۲.۲ - شناخت غیر مستقیم یا آیینه‏ای

این گونه شناخت آن گاه پدید می‏آید که انسان در چیزی نظر می‏کند و صورت شیئی دیگر را همزمان به رؤیت می‏آورد و آن را باز می‏شناسد. این شناخت برای نفس‌شناسی و خداشناسی روی می‏دهد.
در اینجا مراد از «رؤیت» رؤیت باطنی است نه ظاهری.

۲.۳ - شناخت آیه‏ای

شناسنده در این گونه شناخت، با دقّت در آثار و نشانه‏های شی‏ء، به آن علم پیدا می‏کند؛ مثلًا اثری مکتوب از دانشمندی را می‏خواند و به اندیشه او راه می‏یابد؛ چنان که با مطالعه کتاب قانون می‏توان از اندیشه و نبوغ بوعلی سینا در طب آگاه شد.

۲.۴ - شناخت فطری

شناختی است که در سرشت انسان ریشه دارد و در حصول آن هیچ یک از ابزارها و عوامل متعارف شناخت دخیل نیستند.

۲.۵ - شناخت الهامی یا افاضی

شناختی است که برخاسته از عوامل غیبیِ وحی، الهام و اشراق است.

---

ملاک دیگر تقسیم شناخت، واقع‏نمایی است. بر این اساس، شناخت بر گونه‏های زیر است:

۳.۱ - شناخت شکّی

شناختی است که احتمال تطبیق و عدم تطبیق آن با واقع برابر است.

۳.۲ - شناخت وهمی

شناختی است که احتمال عدم واقع‏نمایی‏اش بیشتر از واقع‌نمایی است.

۳.۳ - شناخت ظنّی

شناختی است که احتمال واقع‏نمایی‏اش بیشتر از عدم واقع‏نمایی آن است.

۳.۴ - شناخت یقینی

شناختی است که به قطع و یقین با واقع مطابق است و احتمال نادرستی‏اش نمی‏رود.

---

در تقسیمى دیگر، شناخت انسان یا از راه پژوهش و بررسی خود او فراهم مى‏آید كه آن را «شناخت اجتهادی» مى‏نامند و یا به پیروی از پژوهش و بررسى كسى دیگر پدید مى‏آید كه آن را «شناخت تقلیدی» مى‏گویند.

---