شهادت امام باقر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
امام محمدباقر (علیه السلام)، فرزند
امام سجاد (علیه السلام)، ملقب به باقر العلوم پنجمین امام
شیعیان اثنا عشری است.
امام هم‌عصر چند تن از خلفای عباسی بوده و سرانجام در عصر روزگار
هشام بن عبدالملک خلیفه عباسی به
شهادت رسید. درباره سال، روز و ماه شهادت آن حضرت بین تاریخ‌نگاران اختلاف وجود دارد، اما بیشتر منابع تاریخی، سال
۱۱۴ را متذکر شده‌اند. منابع روایی و تاریخی علت وفات آن حضرت را مسمومیت دانسته‌اند، مسمومیتی که دستهای حکومت امویان در آن دخیل بوده است. آن حضرت پس از شهادت در
قبرستان بقیع در کنار مرقد پدرشان امام سجاد (علیه‌السّلام) و عموی پدرش،
امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) مدفون شد.
امام باقر (علیه‌السّلام) در
شهر مدینه تولد یافت و بر اساس نظریه بیشتر مورخان و کتاب‌های روایی، تولد آن حضرت در سال
۵۷ق بوده است.
این نقل با روایتی که نشان می‌دهد
امام باقر (علیه‌السّلام) به هنگام شهادت جد خویش
حسین بن علی (علیه‌السّلام) در سرزمین
کربلا حضور داشته و سه سال از عمرش می‌گذشته است، هماهنگی دارد.
در روز و ماه ولادت آن حضرت نیز نقل‌های مختلفی یاد شده است:
الف) سوم
صفر ۵۷ هجری.
ب) پنجم صفر ۵۷ هجری.
ج) جمعه، اول
رجب ۵۷ هجری.
د) دوشنبه یا سه شنبه، اول رجب ۵۷ هجری.
ولی بیشتر محققان نظریه اول یعنی سوم صفر ۵۷ق را پذیرفته‌اند.
امام محمدباقر (علیه‌السّلام) از جانب پدر و نیز مادر به شجره نبوت منتهی می‌گردد.
ایشان نخستین مولودی هستند که در خاندان علویان از جمع دو نسل امامت (نسل حسن بن علی (علیه‌السّلام) و حسین بن علی (علیه‌السّلام)) تولد یافت.
پدر ایشان علی بن حسین زین‌العابدین (علیه‌السّلام) و مادر آن بزرگوار،
ام عبدالله (فاطمه)، دختر امام حسن مجتبی (برخی منابع، ام عبدالله، فاطمه را فرزند
حسن مثنی (حسن بن حسن) دانسته‌اند)
(علیه‌السّلام) می‌باشد. در پاکی و صداقت ام عبدالله (فاطمه) مادر امام باقر (علیه‌السّلام) همین بس که به ایشان لقب «صدیقه» دادند.
امام باقر (علیه‌السّلام) مادر بزرگوار خویش را چنین توصیف کرده است:
«روزی مادرم کنار دیواری نشسته بود، ناگهان دیوار در معرض ویرانی قرار گرفت، مادرم دست بر سینه دیوار گذاشت و گفت، به حق
حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) سوگند، اجازه فرو ریختن نداری دیوار ثابت ماند تا مادرم از آنجا دور شد، سپس دیوار فرو ریخت.»
محمد نامی است که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از دیرزمان برای ایشان برگزیده بود.
جابر بن عبدالله انصاری یکی از اصحاب پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) افتخار پیدا کرد که سلام رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را به امام باقر (علیه‌السّلام) برساند. از بیان ایشان استفاده می‌شود که نام‌گذاری امام باقر (علیه‌السّلام) به وسیله پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) صورت گرفته است.
کنیه آن حضرت ابوجعفر است و جز این کنیه‌ای برای وی نقل نکرده‌اند.
برای امام باقر این القاب ذکر شده است:
الف) باقر: که معروف‌ترین و مشهورترین القاب آن حضرت است و فلسفه آن، این می‌باشد که شکافنده معضلات علم و گشاینده پیچیدگی‌های دانش بود.
ب) شاکر؛
ج) هادی؛
د) امین- شبیه (به جهت شباهت آن حضرت به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)).
ابن شهرآشوب در
مناقب می‌نویسد: امام باقر (علیه‌السّلام) میانه بالا و چهارشانه بود. چهره‌ای نورانی و مویی مجعد و سیمایی گندم‌گون داشت، خال سیاهی بر روی گونه و خال سرخی بر بدنش دیده می‌شد. میانه باریک و صدایش خوش آهنگ بود.
شیخ مفید در
الارشاد می‌نویسد: امام باقر (علیه‌السّلام) هفت فرزند داشت.
ابوعبدالله جعفر بن محمد (فرزند بزرگ ایشان) فرزند دیگرشان عبدالله نام داشت که مادر این دو
ام‌فروه، دختر
قاسم بن محمد بن ابوبکر بود.
دو فرزند دیگر ایشان ابراهیم و عبیدالله نام داشتند که از مادری بنام
ام‌حکیم، دختر
اسد بن مغیره ثقفی زاده شدند.
علی و زینب دو فرزند دیگر آن حضرت بودند که از کنیزی به دنیا آمدند. ام‌سلمه نیز فرزند دیگر حضرت بود که از مادری کنیز متولد شده بود.
حضرت امام محمدباقر (علیه‌السّلام) در مدت امامت خود چند صباحی از خلافت
ولید بن عبدالملک (
۸۶ تا
۹۶ق) و نیز خلافت
سلیمان بن عبدالملک (۹۶ تا
۹۹ق) و خلافت
عمر بن عبدالعزیز (۹۹ تا
۱۰۱ق) و
یزید بن عبدالملک (۱۰۱ تا
۱۰۵ق) را درک کردند و سرانجام در روزگار
هشام بن عبدالملک در روز هفتم
ذی الحجه سال
۱۱۴ شهید شدند.
اعلام الوری، به جای ذی الحجه،
ربیع الاول را یاد کرده.
در سال شهادت حضرت اختلاف نظرهایی وجود دارد. مثلا: دستهای از مورخان
سال
۱۱۷ق و برخی
سال
۱۱۸ و عده‌ای سال
۱۱۵ق را یاد کرده‌اند. اما بیشتر منابع تاریخی سال ۱۱۴ را متذکر شده‌اند.
منابع روایی و تاریخی علت وفات آن حضرت را مسمومیت دانسته‌اند، مسمومیتی که دستهای حکومت امویان در آن دخیل بوده است. از برخی روایات استفاده می‌شود که مسمومیت امام باقر (علیه‌السّلام) به وسیله زین آغشته به سم صورت گرفته است؛ به گونه‌ای که بدن آن گرامی از شدت تاثیر سم، به سرعت متورم گردیده و سبب شهادت آن حضرت شد.
در اینکه چه فرد یا افرادی در این ماجرای خائنانه دست داشته‌اند، نقل‌های روایی و تاریخی از اشخاص مختلفی نام برده‌اند. برخی از منابع شخص هشام بن عبدالملک را عامل شهادت آن حضرت دانسته‌اند.
بعضی دیگر
ابراهیم بن ولید را وسیله مسمومیت معرفی کرده‌اند.
برخی از روایات نیز
زید بن حسن را که از دیر زمان کینه‌های عمیقی نسبت به امام باقر (علیه‌السّلام) داشت مجری این توطئه به شمار آورده‌اند.
به طور مسلم شهادت امام باقر (علیه‌السّلام) در دوران خلافت هشام بن عبدالملک رخ داده است.
زیرا خلافت هشام از سال ۱۰۵ تا سال
۱۲۵ق استمرار داشته و آخرین سالی که مورخان در شهادت امام باقر (علیه‌السّلام) نقل کرده‌اند، ۱۱۸ هـ می‌باشد. با تامل در نقل‌های تاریخی می‌توان به یک جمع‌بندی و نتیجه کلی رسید و آن اینکه امکان دارد عامل شهادت حضرت افراد متعددی باشند که هر روایت و نقل به یکی از آنان اشاره کرده است. مثلا از آنجایی که هشام بن عبدالملک عداوت انکارناپذیری نسبت به خاندان
علی (علیه‌السّلام) داشت، با استفاده از نیروهای مورد اطمینان خود از جمله ابراهیم بن ولید که عنصری اموی و دشمن
اهل بیت بود را به استخدام گرفت و ابراهیم نیز امکانات لازم را در اختیار فردی که از اعضای داخلی خاندان علی (علیه‌السّلام) به شمار می‌آمد و می‌توانست در محیط زندگی امام باقر (علیه‌السّلام) بدون مانع راه یابد، قرار داده تا به وسیله او برنامه خائنانه خود را عملی کند و امام را به شهادت برساند.
سرانجام حضرت امام محمدباقر (علیه‌السّلام) پس از شهادت در
قبرستان بقیع در کنار مرقد پدر بزرگوارشان امام سجاد (علیه‌السّلام) و عموی پدرش،
امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) مدفون شد.
(از برخی منابع استفاده می‌شود که آن حضرت هنگام رحلت در
مدینه نبودند، بلکه در محلی به نام حمیمه از روستاهای نواحی
مکه یا
شام بوده‌اند که پس از شهادت ایشان را به مدینه منتقل کرده‌اند.
)
مرحوم
کلینی در کتاب
الکافی به سند خود از
امام رضا (علیه‌السّلام) روایت کرده است که امام باقر (علیه‌السّلام) به هنگام
احتضار فرمودند:
«هنگامی که بدرود حیات گفتم زمین را برایم بشکافید و قبری مهیا کنید، پس اگر به شما گفتند برای رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) لحد بوده است، تصدیق کنید.»
و نیز کلینی به سند خود از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل کرده است که فرمود:
«پدرم هر آنچه از کتب و سلاح و آثار و امانات
انبیاء در نزد خود داشت به من به ودیعت سپرد، پس چون لحظه وفاتش فرا رسید به من فرمود: چهار شاهد فرا بخوان.»
من (امام صادق) چهار نفر از
قریش را دعوت کردم که یکی از آنها نافع مولای عبدالله بن عمر بود. پس به من فرمود:
«بنویس، این چیزی است که یعقوب فرزندانش را بدان وصیت کرد، که ای فرزندانم
خداوند دین را برای شما برگزید، پس از دنیا نروید مگر آنکه تسلیم رضای خداوند باشید.»
وصیت کرد محمد بن علی به جعفر بن محمد و به وی فرمان می‌دهد که او را به جامه بردی که هر
جمعه در آن
نماز می‌خواند،
کفن کند و عمامه‌اش را بر سرش ببندد و
قبر او را چهار گوش و با فاصله چهار انگشت از زمین بلندتر قرار دهد و در موقع دفن بندهای کفن او را باز کند....
سپس به شهود فرمود: باز گردید خداوند شما را رحمت کند! امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: به پدرم گفتم:
«ای پدر در ابن وصیت چه بود که بر آن شاهد طلب کردی؟ فرمود: پسرم؛ خوش نداشتم پس از من با تو به نزاع برخیزند به این بهانه که به تو وصیت نکرده‌ام و می‌خواستم بدین‌وسیله حجت و دلیلی برای تو قرار داده باشم»
در کافیآمده است که: امام باقر (علیه‌السّلام) وصیت کرد که هشتصد
درهم برای برگزاری مراسم سوگواری او اختصاص دهند و این کار را از سنت می‌دانست، زیرا پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «برای خاندان جعفر طعامی فراهم آورید.»
آنان نیز به وصیتش عمل کردند و نیز کلینی به نقل از
یونس بن یعقوب می‌نویسد: حضرت صادق (علیه‌السّلام) فرمود:
«پدرم به من سفارش کرد که از مالم فلان مبلغ را وقف کن تا نوحه سرایان ۱۰ سال در
ایام حج در
منی برایم
نوحه‌سرائی کنند.»
۱- فرق الشیعه، نوبختی؛
۲- وفیات الاعیان، ابن خلکان؛
۳- الکامل، ابن اثیر، بیروت دارصادر، بیروت، ۱۳۸۵ هـ؛
۴- احقاق الحق، سید نورالله حسینی مرعشی شوشتری.
•
سایت پژوهه برگرفته از مقاله «شهادت امام باقر (علیه‌السلام)»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۰۸/۰۳.
