ضرورة وجود الحکومة أو الولایة للفقهاء (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب « ضرورة وجود الحكومة أو ولاية الفقهاء في عصر الغيبة» اثر آيت الله صافى گلپايگانى، كه با استفاده از ادله عقلى و نقلى ضرورت اعمال ولايت توسط فقيه در عصر غيبت براى تعطيل نشدن احكام فقهى و اجتماعى به اثبات رسيده است. آيت الله
لطف الله صافی گلپایگانی فقیه ،
اسلام شناس و انديشمند بزرگ معاصر می باشد .
ايشان در سال ۱۳۳۷ ه. ق، در شهر
گلپایگان ، قدم به صحنه هستى نهاد. پدر او عالم عارف، مرحوم آيت اللّه آخوند ملا محمّد جواد صافى،( متولد ۱۲۸۷ ه. ق) بود كه علاوه بر تخصّص، تحقيق، تأليف و تدريس در گرايش‌هاى مختلف علوم اسلامى مانند فقه، اصول، كلام، اخلاق، حديث و...، و در زمينه هنرهاى ارزشمندى چون شعر و خوشنويسى نيز سرآمد بود. زهد، تقوى، عشق به ولايت و فضيلت‌هاى علمى اخلاقى آن بزرگ مرد، از يك سو و مواضع قدرتمندانه او در سنگر امر به معروف و نهى از منكر و جبهه گيرى‌هاى صريحش در برابر افكار انحرافى، غير متديّنان، ظالمان و جابران آن روزگار از سويى ديگر، هر قدر كه مردم گلپايگان را شيفته و مطيع محض او مى‌نمود، هيأت حاكمه، خائنين و زورگويان را در برابرش شكننده‌تر مى‌كرد; چنان كه آنها هميشه او را سدّ راه اعمال خلاف
شرع و بدعت‌گذارى‌هاى خود ديده و تا زنده بود از غيرت دينى و خشم الهى او مى‌ترسيدند. آفتاب عمر آن عالم جليل القدر در افق عصر ۲۷
رجب سال ۱۳۷۸ ه. ق، مصادف با شب شهادت حضرت
امام موسی کاظم علیه السلام ، غروب كرد. مادر او بانوى فاضله، شاعره و عاشق
اهل بیت علیهم السّلام ، فاطمه خانم، دختر حضرت آيت اللّه آخوند ملا محمّد على بود. از ويژگى‌هاى بزرگ معنوى، اخلاقى، كه در وجود آن مرحومه متبلور بود، مى‌توان به تعبد،
اخلاص ، تقوى، معرفت به حضرت حق، شجاعت، صراحت لهجه، شوهردارى كم‌نظير و اهتمام در تربيت كودكان، راز و نياز خاشعانه و ذكر و دعا و
نماز شب اشاره كرد. آيت اللّه العظمى صافى، در نوجوانى قدم به وادى
علم و معنويت حوزه نهاد و ميهمان صفاى حلقه‌هاى صميمى درس و بحث و مَحرَم شور وصف‌ناپذير مناجات نيمه شب پاكباختگان حوزه شد. ابتدا در گلپايگان، كتب پايه
ادبیات عرب را نزد عالم جليل القدر، مرحوم آخوند ملا ابوالقاسم مشهور به«
قطب » آغاز كرد و ادامه مباحث ادبيات، كلام، تفسير، حديث،
فقه و اصول را تا پايان سطح در همان‌جا پى گرفت و در اين مدت حجم وسيع كتب مهم رشته‌هاى مذكور را نزد پدر بزرگوارش، حضرت آيت اللّه آخوند ملا محمّد جواد صافى آموخت.
نگارنده با استفاده از آيات و روايات، نخست ابعاد ولايت
پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و
امام علی علیه السلام و ساير
ائمه علیهم السلام را بررسى نموده و آن‌گاه به وسيله همان ادله بر ضرورت ادامه امر
ولایت در عصر غيبت توسط فقهاى جامع الشرايط پرداخته است.
در ابتدا نگارنده بر اين نكته پافشارى مى‌كند كه بر طبق آموزه‌هاى تشيع حق حاكميت همه جانبه پس از رحلت پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله بر عهده امام
معصوم عليه السلام است و او از جانب خداوند متعال مفترض الطاعه است و سرپيچى از دستورات او در
حکم سرپيچى از دستورات پيامبر اسلام و در نتيجه سرپيچى از دستورات خداوند متعال است. آن‌گاه مستندات خود را از
قرآن و سنت
اقامه كرده و اطاعت از ائمه دوازده‌گانه را واجب دانسته است.
به تكليف مسئله
حکومت و اعمال ولايت امام معصوم عليه السلام در عصر
غیبت پرداخته و مدعى مى‌شود كه بعد از نيابت
نواب اربعه كه نيابت خاصه بوده است فقهاى
شیعه كه داراى شرايط
اجتهاد و ملكه
عدالت باشند، مى‌توانند بر مردم حكومت كنند و بر آنها اعمال ولايت نمايند و اين ولايت به طور عام از طرف
امام عصر علیه السلام به آنان تفويض شده است.
در ادامه نويسنده به ادله عقلى حكومت فقها اشاره كرده و نياز جامعه بشرى به حكومت كردن افراد عادل را ضامن حفظ كيان اسلامى از فساد و زوال، حفظ مصالح جامعه اسلامى، احقاق حقوق مظلومان و ضعيفان از ظالمان و قدرت‌مندان،
ایجاد امنيت و عدالت اجتماعى و وجود قانونى الهى براى سعادت دنيا و آخرت مردم عنوان كرده و اين امور را از جمله ادله عقلى دانسته است. از نظر نويسنده همه اديان و جوامع بشرى نياز به قانون و حاكميت دارند و
جامعه اسلامی از اين حجت مستثنا نيست و قرآن كريم هم بر اين امر صحه گذاشته است. وى به آيه شريفه:" النبي أولى بالمؤمنين من أنفسهم"
استناد كرده و از لحاظ قرآنى به اثبات
ولایت مطلقه پيامبر صلى الله عليه و آله و ائمه معصوم عليهم السلام پس از ايشان مى‌پردازد.
هم‌چنين به آيات
غدیر و نصوص وارده در مورد ولايت امام على( عليه السلام) پرداخته و شرايط وجود
امام حّى و حاضر در همه زمان‌ها را از منظرى قرآنى و روايى بررسى نموده است.
در بخش ديگرى از كتاب، نويسنده به دلايل حكومت فقها بر مردم در عصر غيبت اشاره كرده و فقهاى جامع الشرايط را حجت بر مردم از جانب امام زمان عليه السلام خوانده و ولايت آنها را مانند ولايت امام عصر عليه السلام بر مردم دانسته و رد كردن آنان را مانند رد كردن امام معصوم عليه السلام دانسته است.
در همين رابطه نگارنده به روايت مشهور
مقبوله عمر بن حنظله و برخى ديگر از توقيعات رسيده از
امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در باره تفويض امر ولايت و حكومت به فقها در عصر غيبت استناد كرده و اجماع علماى
شیعه اماميه در اين زمينه را منعكس كرده است.
وى هم‌چنين آياتى از قرآن كريم در مورد
انتقال ولايت از جانب پيامبران به برخى از اوصيا در زمان غيبت آنان مانند تفويض ولايت و حكومت از جانب
موسی علیه السلام به هارون عليه السلام را مورد تفسير قرار داده و نصب امام در ميان جامعه و لو به مدت كوتاه را نيز جزء سيره پيامبران دانسته است.
از باب
قاعده لطف به اين نتيجه مى‌رسد كه نبايد جامعه اسلامى در هيچ زمانى معطل حضور فيزيكى امام باشد و احكام و زندگى دينى تعطيل گردد. بنا بر اين بايد در عصر غيبت تحت امر افرادى كه شبيه‌ترين شخص به معصوم عليه السلام هستند قرار گرفته و در امور دينى و اجتماعى خود از آنها تبعيت نمايند. از منظر نگارنده، مردم در تبعيت از فقها هنگام غيبت معذورند حتى اگر آنان در مورد
حکم واقعى اشتباه كنند و فتاواى درستى در امر حكومت ندهند.
وى در بخش پايانى كتاب به ميزان ولايت و اختيارات
ولی فقیه پرداخته و صلاحيت آنان را در امور دينى بررسى نموده است. در همين راستا بر اساس
اجماع فقهاى شيعه، اختياراتى مانند دريافت سهم مبارك امام معصوم( عليه السلام) از مردم و هزينه كردن آن در امورى مانند اداره كردن حوزه‌هاى علميه شيعه و تقويت علوم و معارف اسلامى، احراز كليه مناصب والى حكومتى از نظر عرف و
شرع اسلامى، تصدى امر قضاوت و استيفاى حقوق مردم از لحاظ فردى و اجتماعى، رهبرى جامعه اسلامى و حفظ آن از شر دشمنان اسلام و معاندان و متجاوزان به نواميس و اموال مردم، تصدى اموال،
ارث بردن از كسانى كه وارثى ندارند، تعليم امور حلال و
حرام به مردم، تبليغ اسلام و ترويج معارف اسلامى، تأسيس مساجد و مدارس علميه دينى، چاپ كتاب‌هاى اسلامى، تأسيس امور خيريه، ايجاد مراكز اقتصادى، آموزشى و تربيتى و نيز كليه امورى كه موجب عزت مسلمانان و جامعه اسلامى شود را براى شخص ولى
فقیه اثبات كرده است.
به برخى از شبهات موجود در مورد اخذ سهم امام توسط ولى فقيه و خرج كردن آنها نيز پاسخ گفته و ادله مربوط به
خمس و اختيارات فقها در عصر غيبت را بررسى نموده و ادله مربوط به آن را ارائه كرده است.
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
