• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ضروری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ضروری به دو معنای بدیهی، لازم و هر آنچه چاره‌ای از آن نیست. ضروری به معنای نخست، مقابل نظری در کلمات فقها با اضافه به دین و مذهب به کار رفته است
[۱] الحدائق الناضرة، ج۱۱، ص۱۴.    
[۲] الحاشیة علی مدارک الاحکام، ج۱، ص۳۰۷.
[۳] الحاشیة علی مدارک الاحکام، ص۳۲۴.



مراد از ضروری دین آن بخش از آموزه‌های دینی اعم از اصول و فروع است که ثبوت آن در دین مسلم و بدیهی است و نیازی به استدلال ندارد و هر مسلمانی اعم از خواص و عوام آن را می‌داند، مانند معاد ، وجوب نماز ، روزه و حج ، و مراد از ضروری مذهب اصول و فروع بدیهی و مسلم شیعه دوازده امامی است، از قبیل امامت امامان معصوم علیهم السّلام، مشروعیت متعه (ازدواج موقت) و حرمت قیاس
[۴] مصابیح الظلام، ج۱، ص۵۳.
[۵] نتائج الافکار، ص۱۷۹.    


از احکام آن در بابهای طهارت ، شهادات و حدود سخن گفته‌اند.

شکی در وجوب تصدیق و اعتراف به ضروری دین؛ اعم از اصول و فروع نیست. چنان که شکی در تحقق کفر با انکار ضروری دین فی الجمله نمی‌باشد؛ لیکن اختلاف در این است که آیا انکار ضروری دین سببی مستقل برای تحقق کفر است، آن سان که انکار ربوبیت خدا و رسالت پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله چنین است، یا این‌که انکار ضروری سببی مستقل نیست، بلکه به جهت بازگشت آن به انکار رسالت رسول خدا صلّی اللّه‌ علیه و آله و تکذیب آن حضرت موجب کفر می‌گردد؟ بنابر قول نخست، انکار ضروری مطلقا موجب کفر است؛ انکار کننده عالم باشد یا جاهل. جاهل نیز قاصر باشد یا مقصّر، مگر آن‌که احتمال برود انکار کننده به لحاظ تازه مسلمان بودن یا سکونت و نشو و نما در بلاد کفر ، به ضروری بودن حکم جاهل بوده است، که در این صورت به گفته بسیاری، انکار ضروری موجب کفر نمی‌شود.
[۶] تذکرة الفقهاء، ج۲، ص۳۹۱ -۳۹۲.    
[۷] ذکری الشیعة، ج۲، ص۴۰۷.    
[۸] المهذب البارع، ج۱، ص۵۰۱.
[۹] کشف اللثام، ج۱۰، ص۵۶۷.
[۱۰] مدارک الاحکام ۵، ص۷.
[۱۱] مصابیح الظلام، ج۴، ص۵۲۶.
[۱۲] جواهر الکلام، ج۶، ص۴۸- ۴۹.    

در مقابل، برخی انکار ضروری را سببی مستقل برای تحقق کفر ندانسته و گفته‌اند:در صورتی موجب کفر می‌شود که به انکار رسالت پیامبر صلّی اللّه‌ علیه و آله و تکذیب او برگردد.
[۱۳] مصباح الفقیه ۷، ص۲۷۶ و ۲۸۴.
[۱۴] القواعد الفقهیة (بجنوردی)، ج۵، ص۳۷۱.    
[۱۵] فقه الشیعة، ج۳، ص۱۱۱
[۱۶] نتائج الافکار، ص۱۶۰.    

برخی بین اصول و فروع دین تفصیل داده و انکار ضروری از اصول دین همچون جسمانی بودن معاد را مطلقا موجب کفر دانسته‌اند؛ اما در فروع دین بین جاهل قاصر و مقصر تفصیل داده و انکار ضروری از فروع دین را در صورت جهل از روی قصور موجب کفر ندانسته‌اند.
[۱۷] کتاب الطهارة (شیخ انصاری)، ج۵، ص۱۴۱- ۱۴۲.
[۱۸] مصباح الهدی، ج۱، ص۳۹۱.


منکر ضروری مذهب ، مانند امامت امامان معصوم علیهم السّلام یا غیر شیعه دوازده امامی است و یا شیعه. در فرض نخست در این‌که انکار آن موجب کفر و ارتداد وی می‌شود یا نه، اختلاف است. قول نخست به مشهور قدما نسبت داده شده است
[۱۹] الحدائق الناضرة، ج۵، ص۱۷۵.    
و قول دوم را به مشهور مطلقا اعم از قدما و متأخران نسبت داده‌اند.
[۲۰] جواهر الکلام، ج۶، ص۶۰.    

در فرض دوم (منکر، شیعه باشد) به تصریح برخی انکار ضروری مذهب، همچون متعه یا وجود امام زمان علیه السّلام، موجب ارتداد و کفر می‌شود.
[۲۱] جواهر الکلام، ج۴۱، ص۶۰۲.    
[۲۲] مصباح الهدی، ج۱، ص۳۹۰.


۱. ↑ الحدائق الناضرة، ج۱۱، ص۱۴.    
۲. ↑ الحاشیة علی مدارک الاحکام، ج۱، ص۳۰۷.
۳. ↑ الحاشیة علی مدارک الاحکام، ص۳۲۴.
۴. ↑ مصابیح الظلام، ج۱، ص۵۳.
۵. ↑ نتائج الافکار، ص۱۷۹.    
۶. ↑ تذکرة الفقهاء، ج۲، ص۳۹۱ -۳۹۲.    
۷. ↑ ذکری الشیعة، ج۲، ص۴۰۷.    
۸. ↑ المهذب البارع، ج۱، ص۵۰۱.
۹. ↑ کشف اللثام، ج۱۰، ص۵۶۷.
۱۰. ↑ مدارک الاحکام ۵، ص۷.
۱۱. ↑ مصابیح الظلام، ج۴، ص۵۲۶.
۱۲. ↑ جواهر الکلام، ج۶، ص۴۸- ۴۹.    
۱۳. ↑ مصباح الفقیه ۷، ص۲۷۶ و ۲۸۴.
۱۴. ↑ القواعد الفقهیة (بجنوردی)، ج۵، ص۳۷۱.    
۱۵. ↑ فقه الشیعة، ج۳، ص۱۱۱
۱۶. ↑ نتائج الافکار، ص۱۶۰.    
۱۷. ↑ کتاب الطهارة (شیخ انصاری)، ج۵، ص۱۴۱- ۱۴۲.
۱۸. ↑ مصباح الهدی، ج۱، ص۳۹۱.
۱۹. ↑ الحدائق الناضرة، ج۵، ص۱۷۵.    
۲۰. ↑ جواهر الکلام، ج۶، ص۶۰.    
۲۱. ↑ جواهر الکلام، ج۴۱، ص۶۰۲.    
۲۲. ↑ مصباح الهدی، ج۱، ص۳۹۰.


فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، زیر نظر آیت‌الله محمود هاشمی‌شاهرودی، ج۵، ص۱۴۴، برگرفته از مقاله«ضروری».    



جعبه ابزار