• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ضلالت

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



ضلالت از جمله مفاهیمی است که در قرآن کریم مورد توجه قرار گرفته است.




ضلالت در برابر «هدایت» است و به معنای گمراه شدن و راه را نیافتن و نیز گمراه ساختن و از مقصد دور کردن به کار می‏رود
[۱] التعریفات، ص۶۰.
[۲] دانشنامه امام علی، ج۲، ص۱۷۰.
. موضوع هدایت و ضلالت از زوایا و نحایایی متعدّد و در شاخه‏های گوناگون علوم اسلامی بررسی شده‏اند. این موضوع یکی از مفاهیم قرآنی است و قرآن کریم در آیاتی پرشمار بدان پرداخته است.



در روایات بزرگان معصوم (ع) نیز اسباب و زمینه‏های هدایت و ضلالت به تفصیل آمده است. از آن جمله است روایتی از ا مام علی (ع) که بنابر آن، تن ندادن به ولایت و فرمان امامان معصوم (ع) از علل ضلالت است.



علم کلام به مناسبت‏های گوناگون از جمله در مبحث جبر و اختیار بدین موضوع پرداخته است. قرآن کریم، در آیاتی، «اضلال» را به خداوند نسبت داده و همین دست‌مایه‏ای شده است برای بحثی مفصّل در کلام. مسئله محوری این بحث آن است که چگونه می‏توان خداوند را «مضل» پنداشت و این‌که خداوند برخی بندگان را به ضلالت می‏کشاند، به چه معنا است. از آیاتی که خداوند را «مُضلّ» یا «گمراه‌کننده» می‏خوانند، آن‌جا است که می‏فرماید: «یُضِلُّ اللَّهُ الظّالِمینَ»، «وَ ما یُضِلُّ بِهِ إلّا الْفاسِقینَ» و «یَهْدی مَنْ یَشاءُ وَ یُضِلُّ مَنْ یَشاءُ». در روایات و از جمله ادعیّه نیز از خداوند با صفت «مُضِل» یاد شده است.
فهم این مسئله پیامدهای سازنده اعتقادی و اخلاقی دارد و بدین رو، دانشمندان شیعه کوشیده‏اند بدان راه یابند و تفسیرهایی که به دست داده‏اند، آنان را به گروه‏هایی تقسیم کرده است.



برخی بر آن رفته‏اند که مراد از ضلالت، گونه تکوینی آن است، نه تشریعی؛ زیرا ضلالت تشریعی از ساحت الهی دور است. در این صورت معنای‏ ضلالت چنین می‏شود: ضلالت همان کیفر و مجازات است. گروهی دیگر گفته‏اند، مراد از ضلالت این است که خداوند به دلیل پای‏فشاری برخی انسان‏ها بر گناه، مقدّمات و اسباب رسیدن به مقصود را برایشان از میان می‏برد یا آن را برایشان فراهم نمی‏کند و این را «خذلان» یا «سلب توفیق» گویند. گروه سوم بر این باورند که اضلال خداوند ویژه کسانی است که اوصاف و شرایطی معیّن دارند و قرآن کریم از مهم‏ترین این اوصاف یاد کرده است: کفر، ظلم، فسق، دروغ، اسراف و کفران.
این اوصاف، پیامدهایی دارند که دامان آدمی را می‏گیرند و بر چشم و گوش و خرد وی پرده می‏اندازند و او را به ضلالت می‏کشانند. بدین سان، مضل بودن خداوند به این معنا است که چنین آثاری را به اوصاف یاد شده داده است. روشن است که این کار خداوند، با اختیار و آزادی بندگان ناسازگار نیست.
کسانی که مشمول اضلال الهی می‏شوند، در حقیقت، خود، با ناشایستگی به سوی آن رفته‏اند و از اختیار و آزادی برخوردار بوده‏اند. ضلالت الهی، در حقیقت مکمّل و پیامد چیزی است که خود شخص برگزیده است و بدین روی، ضلالت نه جبری است و نه بی‏دلیل و نتیجه خواست خود آدمی است.
[۶] تفسیر نمونه، ج۱۰، ص۳۳.




 
۱. التعریفات، ص۶۰.
۲. دانشنامه امام علی، ج۲، ص۱۷۰.
۳. بحارالانوار، ج۶۶، ص۱۷.    
۴. بحارالانوار، ج۸۱، ص۱۸۴.    
۵. تفسیر نمونه،ج۱۹، ص۴۵۹.    
۶. تفسیر نمونه، ج۱۰، ص۳۳.




پژوهشکده تحقیقات اسلامی، فرهنگ شیعه، ص۳۲۸-۳۲۷،انتشارات زمزم هدایت.




جعبه ابزار