• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عبدالله بن قرط ثمالی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ثُمالی، عبداللّه بن قُرْط، از صحابه پیامبر و امیر حِمْص در صدر اسلام است.



وی پیش از اسلام و به احتمال بسیار در سکونتگاه بنی ثُماله (واقع در حوالی یمن)، یکی از طوایف تابع قبیله بزرگ اَزْد در عربستان، به دنیا آمد.
نسبش به ثُمالة (نام دیگرش عَوْف) بن اَسلَم بن اَحجَر و از وی تا نصر بن اَزد می رسد و از این رو او را ثُمالی اَزْدی نیز گفته‌اند.
[۱] خلیفة بن خیاط، کتاب الطبقات، ص۱۱۴، ۳۰۵، روایة موسی بن زکریا تستری، چاپ اکرم ضیاء عمری، بغداد ( ۱۹۶۷ ).
[۲] ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۳۷۷، ۴۷۳، چاپ عبدالسلام محمدهارون، قاهره ( ۱۹۸۲ ).



نام وی در عصر جاهلیت شیطان بود اما پس از اینکه مسلمان شد، پیامبر اکرم نامش را به عبداللّه تغییر داد.
[۳] احمدبن عبداللّه ابونعیم، معرفة الصحابة، ج۳، ص۲۲۴، چاپ محمدحسن اسماعیل و مسعد عبدالحمید سعدنی، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
[۴] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۷، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .



مورخان و تراجم نویسان کوچک ترین اشاره‌ای به اوایل زندگی ثمالی نکرده‌اند، اما به نظر می رسد که وی در جوانی در سرزمین بنی ثماله به پرورش و نگهداری شتر مشغول بوده‌است.
[۵] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۱۲۱۳، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .



ثمالی فقط یک حدیث از رسول اکرم نقل کرده‌است.
[۶] خلیفة بن خیاط، کتاب الطبقات، ص۱۱۴، روایة موسی بن زکریا تستری، چاپ اکرم ضیاء عمری، بغداد ( ۱۹۶۷ ).
[۷] محمدبن اسماعیل بخاری، کتاب التاریخ الکبیر، ج۵، جزء ۳، قسم ۱، ص۳۴ـ ۳۵، ( بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۶ ).
[۸] ابن حزم، اسماءالصحابة الرواة و مالکل واحدٍمن العدد، ص۳۰۵، چاپ کسروی حسن، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
برخی از شاگردان ثمالی نیز از وی حدیث نقل کرده‌اند.
[۹] یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۱۵، ص۴۴۴، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
[۱۰] محمدبن احمد ذهبی، حوادث و وفیات ۴۱ـ۶۰ ه، ص۲۶۰، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.



در عصر فتوحات اسلامی، قبیله عبداللّه یکی از قبایل یمنی سپاه اسلام بود و عبداللّه نیز به همراه برخی از صحابه پیامبر اکرم و سپاهیان اسلام روانه شام شد و در فتوحات روم شرکت کرد، آنگاه در دمشق و سپس در حِمْص سکنا گزید؛ از این رو، وی را از صحابیان ساکن شام شمرده‌اند.
[۱۱] ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۳۸۴، ۴۰۵، (بیروت)    .
[۱۲] احمدبن عبداللّه ابونعیم، معرفة الصحابة، ج۳، ص۲۲۴، چاپ محمدحسن اسماعیل و مسعد عبدالحمید سعدنی، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
[۱۳] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۵، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
[۱۴] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۸ ۹، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
[۱۵] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۱۳، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .



ثمالی در فتح دمشق (سال ۱۴) و نبرد یَرْموک (سال ۱۵) نیز شرکت کرد و از امرای سپاه بود.
[۱۶] بلاذری، ص۱۲۳، ۱۳۷، (لیدن ).
[۱۷] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۵، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
[۱۸] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۷، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
[۱۹] ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج۳، ص۳۶۴، قاهره ۱۲۸۰ـ۱۲۸۶، چاپ افست بیروت ( بی تا ).
پس از اینکه سپاهیان اسلام در سال ۱۵ حمص را فتح کردند، دو بار (طی سالهای ۱۶ تا ۱۸) از سوی ابوعبیدة بن جرّاح به حکومت حمص رسید.
[۲۰] ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۳، ص۹۷۸، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
[۲۱] یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۱۵، ص۴۴۴، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
[۲۲] منیر خوری، تاریخ حمص، قسم ۲، ص۴۱، ۴۷، ۵۰، حمص ۱۹۸۴.
در مرتبه نخست، جانشین حبیب بن مَسْلَمه، نخستین والی حمص پس از فتح آن، شد اما چندی بعد، برکنار و عبادة بن صامت انصاری والی حمص گردید. بار دوم پس از عزل عباده، والی حمص شد و همچنان کارگزار حمص ماند تا اینکه ابوعبیدة بن جراح وفات یافت.
[۲۳] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۱۰، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
[۲۴] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۱۲۱۳، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .



ثمالی در آغاز حکومتش بر حمص جایگاهی بلند برای جلوس خود ساخت. این کار باعث خشم شدید عمر بن خطاب، خلیفه دوم شد. خلیفه فرستاده‌ای به حمص روانه کرد تا آن جایگاه را بسوزاند و وقتی ثمالی به مدینه آمد، خلیفه وی را سه روز در زیر آفتاب زندانی و به شدت تنبیه کرد، ولی بعد او را بخشید و به حمص باز گرداند.
[۲۵] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۱۲، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .



پس از بازگشتن ثمالی، به دلایلی که مورخان به آن اشاره نکرده‌اند، خلیفه مجدداً خشمگین شد و او را عزل کرد و عُبَادة بن صامت انصاری را به جای وی والی حمص گرداند. به دستور خلیفه، ثمالی به مدینه فرستاده شد.
[۲۶] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۱۲۱۳، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
این بار خلیفه پس از توبیخش او را برای یک سال به سرزمین بنی ثماله فرستاد اما پس از این مدت، اجازه داد به مدینه و سپس به حمص باز گردد.
[۲۷] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۱۳، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .



ثمالی تا اواخر عمر ساکن حمص شد. خانه‌اش در این شهر معروف بود. وی در همانجا صاحب فرزندانی شد و نسلی از خود به جای گذاشت.
[۲۸] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۹، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
ثمالی، پس از سی سال اقامت در حمص، بار دیگر در دوره فرمانروایی معاویة بن ابی سفیان (حک : ۴۱ـ۶۰) به امارت حمص گماشته شد.
[۲۹] احمدبن عبداللّه ابونعیم، معرفة الصحابة، ج۳، ص۲۲۴، چاپ محمدحسن اسماعیل و مسعد عبدالحمید سعدنی، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
[۳۰] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۵، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
[۳۱] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۹۱۰، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
ظاهراً این انتصاب در سال ۵۰
[۳۲] یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۱۵، ص۴۴۵، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
[۳۳] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۱۴، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
و به روایت صحیح تر در سال ۵۵
[۳۴] ابن حجر عسقلانی، کتاب تهذیب التهذیب، ج۴، ص۴۳۸، چاپ صدقی جمیل عطار، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵.
صورت گرفته‌است. وی تا هنگام وفاتش در این منصب باقی ماند.


او به جوانمردی و پاکدامنی و تدبیر در جنگ مشهور بود.
[۳۵] مغلطای بن قلیج، اکمال تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۸، ص۱۲۵، چاپ عادل بن محمد و اسامه بن ابراهیم، قاهره ۱۴۲۲/ ۲۰۰۱.
بیشتر مورخان، بدون ذکر جزئیات، مرگ یا شهادت ثمالی را در سرزمین روم (شام) و در سال ۵۶ دانسته‌اند.
[۳۶] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۱۰، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
[۳۷] ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج۳، ص۳۶۵، قاهره ۱۲۸۰ـ۱۲۸۶، چاپ افست بیروت ( بی تا ).
[۳۸] ابن حجر عسقلانی، کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۲، ص۳۵۹، مصر ۱۳۲۸، چاپ افست بیروت ( بی تا ).
بنا بر قول برخی از مورخان، هنگامی که وی امیر حمص بود، شبی سواره به پاسداری از ساحل دریا مشغول شد، اما خوابش برد و رومیان در جایی که به نام برج ابن قُرْط نامیده شد، میان بانیاس و مَرَقیّه، واقع در سرزمین شام، او را به شهادت رساندند.
[۳۹] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۹۱۰، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
[۴۰] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۱۴، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
[۴۱] یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۱۵، ص۴۴۴، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
چند مورخ نیز اشاره کرده‌اند که وی در حال جهاد با دشمنان شهید شد.
[۴۲] احمدبن عبداللّه ابونعیم، معرفة الصحابة، ج۳، ص۲۲۵، چاپ محمدحسن اسماعیل و مسعد عبدالحمید سعدنی، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
[۴۳] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۱۰، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
تنها خلیفة بن خیاط
[۴۴] خلیفة بن خیاط، کتاب الطبقات، روایة موسی بن زکریا تستری، ص۳۰۵، چاپ اکرم ضیاء عمری، بغداد ( ۱۹۶۷ ).
تاریخ وفات ثمالی را سال ۵۸ ذکر کرده‌است.

 
۱. ↑ خلیفة بن خیاط، کتاب الطبقات، ص۱۱۴، ۳۰۵، روایة موسی بن زکریا تستری، چاپ اکرم ضیاء عمری، بغداد ( ۱۹۶۷ ).
۲. ↑ ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۳۷۷، ۴۷۳، چاپ عبدالسلام محمدهارون، قاهره ( ۱۹۸۲ ).
۳. ↑ احمدبن عبداللّه ابونعیم، معرفة الصحابة، ج۳، ص۲۲۴، چاپ محمدحسن اسماعیل و مسعد عبدالحمید سعدنی، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۴. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۷، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
۵. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۱۲۱۳، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
۶. ↑ خلیفة بن خیاط، کتاب الطبقات، ص۱۱۴، روایة موسی بن زکریا تستری، چاپ اکرم ضیاء عمری، بغداد ( ۱۹۶۷ ).
۷. ↑ محمدبن اسماعیل بخاری، کتاب التاریخ الکبیر، ج۵، جزء ۳، قسم ۱، ص۳۴ـ ۳۵، ( بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۶ ).
۸. ↑ ابن حزم، اسماءالصحابة الرواة و مالکل واحدٍمن العدد، ص۳۰۵، چاپ کسروی حسن، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
۹. ↑ یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۱۵، ص۴۴۴، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
۱۰. ↑ محمدبن احمد ذهبی، حوادث و وفیات ۴۱ـ۶۰ ه، ص۲۶۰، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
۱۱. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۳۸۴، ۴۰۵، (بیروت)    .
۱۲. ↑ احمدبن عبداللّه ابونعیم، معرفة الصحابة، ج۳، ص۲۲۴، چاپ محمدحسن اسماعیل و مسعد عبدالحمید سعدنی، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۱۳. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۵، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
۱۴. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۸ ۹، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
۱۵. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۱۳، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
۱۶. ↑ بلاذری، ص۱۲۳، ۱۳۷، (لیدن ).
۱۷. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۵، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
۱۸. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۷، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
۱۹. ↑ ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج۳، ص۳۶۴، قاهره ۱۲۸۰ـ۱۲۸۶، چاپ افست بیروت ( بی تا ).
۲۰. ↑ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۳، ص۹۷۸، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
۲۱. ↑ یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۱۵، ص۴۴۴، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
۲۲. ↑ منیر خوری، تاریخ حمص، قسم ۲، ص۴۱، ۴۷، ۵۰، حمص ۱۹۸۴.
۲۳. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۱۰، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
۲۴. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۱۲۱۳، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
۲۵. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۱۲، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
۲۶. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۱۲۱۳، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
۲۷. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۱۳، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
۲۸. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۹، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
۲۹. ↑ احمدبن عبداللّه ابونعیم، معرفة الصحابة، ج۳، ص۲۲۴، چاپ محمدحسن اسماعیل و مسعد عبدالحمید سعدنی، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۳۰. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۵، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
۳۱. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۹۱۰، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
۳۲. ↑ یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۱۵، ص۴۴۵، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
۳۳. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۱۴، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
۳۴. ↑ ابن حجر عسقلانی، کتاب تهذیب التهذیب، ج۴، ص۴۳۸، چاپ صدقی جمیل عطار، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵.
۳۵. ↑ مغلطای بن قلیج، اکمال تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۸، ص۱۲۵، چاپ عادل بن محمد و اسامه بن ابراهیم، قاهره ۱۴۲۲/ ۲۰۰۱.
۳۶. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۱۰، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
۳۷. ↑ ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج۳، ص۳۶۵، قاهره ۱۲۸۰ـ۱۲۸۶، چاپ افست بیروت ( بی تا ).
۳۸. ↑ ابن حجر عسقلانی، کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۲، ص۳۵۹، مصر ۱۳۲۸، چاپ افست بیروت ( بی تا ).
۳۹. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۹۱۰، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
۴۰. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۱۴، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
۴۱. ↑ یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۱۵، ص۴۴۴، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
۴۲. ↑ احمدبن عبداللّه ابونعیم، معرفة الصحابة، ج۳، ص۲۲۵، چاپ محمدحسن اسماعیل و مسعد عبدالحمید سعدنی، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۴۳. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۲، ص۱۰، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵۲۰۰۰    .
۴۴. ↑ خلیفة بن خیاط، کتاب الطبقات، روایة موسی بن زکریا تستری، ص۳۰۵، چاپ اکرم ضیاء عمری، بغداد ( ۱۹۶۷ ).



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «»، شماره۴۲۷۱.    



جعبه ابزار