عدل الهی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مفهوم
عدل از جمله مفاهیمی است که همواره مورد توجه اندیشمندان بوده و کتب زیادی نیز در مورد آن نگاشته شده است.
کلمه «
عدل» را دو معنای متضاد است:
یکی تناسب و موزونیت،
برابری، ادای
حق دیگران، ارج نهادن و توجّه به قابلیّتها و استحقاقها، پاکسازی و
تزکیه؛ دوم، کژی و ناراستی.
عدل الهی از نظر
حکیمان مسلمان آن است که
خداوند در
افاضه وجود و
کمال به
موجودات، قابلیّت و لیاقت آنها را نادیده نیانگاشته است. تناسب و موزونیّت از ویژگیهای
نظام آفرینش است. در این نظام، توازن و تناسب پدیدهها در نظر آمده است.
عدل به معنای برابری نیست. میان پدیدههای جهان بر اساس
حکمت الهی تفاوتهایی وجود دارد که از برابری حکایت نمیکنند؛ امّا
عادلانهاند.
عدل همانند
علم،
قدرت،
حکمت و... از
صفات الهی است؛ ولی در
تشیع از
اصول مذهب به شمار میآید و مباحث مفصّلی از
علم کلام را به خود اختصاص داده است. برخی صاحبنظران معتقدند از آن رو
عدل چنین جایگاهی در اصول
عقاید شیعه یافته است که
فرقه‌های اسلامی بنا به دلایلی حسّاسیّتی ویژه بدان داشته و درباره آن به اختلافات فراوانی افتادهاند.
امّا برخی دیگر بر آنند که ریشه اهمیّت
عدل را در آموزههای
قرآن باید یافت.
قرآن کریم، با صراحت، نظام هستی را بر
عدل و درستی و توازن و استحقاقها و قابلیّتهای آفریدگان استوار میداند.
آیات قرآنی،
توحید و
معاد و
نبوت و نیز آرمانهای فردی و اجتماعی را
عدالتمحور میشمارند. این رویکرد قرآن، نگاه انسان به هستی را صورتی ویژه میبخشد و گونهای خاصّ از جهانبینی میآفریند و معیارهایی
عادلانه برای حرکت فرد و جامعه انسانی پی میریزد. بدین سان، علّت بنیادی اهمیّت
عدل در تعالیم و عقاید شیعی، بی‌گمان آموزههای قرآنی است هر چند چالشهای نظری
مسلمانان در این موضوع را نیز نباید بی تأثیر شمرد.
الف)بنابر
اصل حسن و قبح،
ظلمقبیح است و
خداوند حکیم از فعل قبیح،
پاک است؛ زیرا فعل قبیح سزاوار
ملامت است و حکیم به چنین
فعلی دست نمییازد.
ب)ریشههای
ظلم در نیازمندی،
جهل،
خودخواهی،
ضعف، انتقامجویی و
حسد است و این صفات گونهای نقصان‌اند و به ساحت
ذات الهی، هیچ نقصی راه ندارد؛ زیرا او
کمال مطلق است. از خداوند جز
خیر،
عدالت،
رأفت و
رحمت سر نمیزند و کیفری که به بدکاران میرسد، بازتاب عمل خود آنان است.
آیات و
روایات پرشماری بر
عدالت الهی گواهی میدهند و به صراحت و اشارت،
ذات مقدس او را از
ظلم و ستمکاری
تنزیه میکنند.
پژوهشکده تحقیقات اسلامی، فرهنگ شیعه، ص۳۴۱، انتشارات زمزم هدایت.
