عصمت فرشتگان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ملائکه و
فرشتگان موجودات بسیار شریف و لطیف هستند که از هر گونه
گناه و
معصیت پاک و مبرا هستند.
قرآن مقام آنان را بسیار گرامی داشته، حتی
ایمان به ملائکه را در ردیف ایمان به
خدا و انبیا و
کتاب های آسمانی قرار داده است. “آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ” پیامبر اسلام به آنچه از سوی پروردگارش بر او نازل شده ایمان آورده و مؤمنان نیز به خدا و فرشتگان او و کتاب ها و رسولانش همگی ایمان دارند.
قرآن مجید ویژگی های آنها را چنین میشمرد:
۱. فرشتگان موجوداتی عاقل و با شعورند و بندگان گرامی خدا هستند:
“بَلْ عِبادٌ مُکْرَمُونَ”
۲. آنها سر بر فرمان خدا دارند و هرگز معصیت او نمیکنند:
“لا یَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُمْ بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ”
۳. آنها پیوسته مشغول تسبیح و تقدیس خداوند هستند:
” فرشتگان تسبیح و حمد پروردگار خود را به جا میآورند و برای کسانی که در زمین هستند استغفار میکنند”. وَ الْمَلائِکَةُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِی الْأَرْضِ.
۴. فرشتگان بدون استثنا به خاطر آفرینش آدم به سجده افتادند و آدم معلم آنها گشت:
این امر بیان گر این است که
انسان به حسب استعداد تکامل، از آنها برتر و والاتر است.
۵. آنها نه غذا میخورند و نه آب مینوشند و نه ازدواج دارند:
چنان که در حدیثی از
امام صادق (ع) میخوانیم: “فرشتگان غذا نمیخورند و آب نمینوشند و
ازدواج نمیکنند، بلکه با نسیم
عرش الهی زنده اند”. “ان الملائکة لا یاکلون و لا یشربون و لا ینکحون و انما یعیشون بنسیم العرش”.
۶. آنها نه خواب دارند نه سستی و غفلت:
چنان که
علی ع در حدیثی چنین میفرماید: “در آنها نه سستی است، و نه غفلت، و نه عصیان … خواب بر آنها چیره نمیگردد و
عقل آنها گرفتار
سهو و
نسیان نمیشود، بدن آنها به سستی نمیگراید، و در صلب پدران و رحم مادران قرار نمیگیرند”. “لیس فیهم فترة، و لا عندهم غفلة، و لا فیهم معصیة … لا یغشاهم نوم العیون و لا سهوا العقول، و لا فترة الأبدان، لم یسکنوا الاصلاب و لم تضمهم الارحام”.
۷. آنها مقامات مختلف و مراتب متفاوت دارند:
بعضی همیشه در
رکوع اند و بعضی همیشه در سجودند. “هر یک از ما مقام معلومی دارد، ما همواره صف کشیده منتظر فرمان او هستیم و پیوسته
تسبیح او میگوئیم”. “ما مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقامٌ مَعْلُومٌ وَ إِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ وَ إِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ”
اما آیا این موجودات شریف، لطیف،
معصوم نیز هستند یا نه؟ برای پاسخ به این سؤال لازم است که تعریفی از عصمت داشته باشیم.
عصمت در
لغت به معنای نگه داشتن و مانع شدن است و در اصطلاح به حالت و ملکۀ نفسانی می گویند که انسان را از گناه و یا حتی خطا و اشتباه منع می کند.
بنابراین، مقام عصمت یک
ملکه نفسانی و حالت
تقوای الهی است که به امداد
پروردگار در پیامبران و امامان ایجاد میشود. البته، این حالت، بدان معنا نیست که آنها نتوانند گناه کنند، بلکه صاحبان این ملکۀ نفسانی با این که دسترسی به گناه داشته و قدرت بر انجام آن نیز دارند با اختیار و انتخاب خود از گناه چشم میپوشند و هرگز مرتکب معصیتی نمی شوند.
درست همانند یک طبیب بسیار آگاه که یک مادۀ بسیار سمی خطرناکی را که به خطرات آن آگاه است را هرگز نمیخورد، با این که قدرت بر این کار دارد، اما آگاهی ها و مبادی فکری و روحی او سبب میشود که با میل و ارادۀ خود از این کار چشم بپوشد.
باید توجه داشت که عصمت موهبت ویژه ای است که خداوند به خاطر مسئولیت سنگین رهبری به پیغمبران و امامان (ع) داده است. بنابراین، عصمت امتیازی است که بهرۀ آن عاید همگان میشود.
با توجه به معنا و حقیقت عصمت باید گفت: اگر چه فرشتگان از هر گونه گناه و معصیت پاک و مبرا هستند، اما آنان دارای مقام عصمت (به معنایی که در پیغمبران و امامان (ع) وجود دارد) نیستند.
بله اگر در معنای عصمت توسعه داده شود و آن را به معنای عدم ارتکاب گناه به هر دلیل که باشد اعم از عدم توانایی بر انجام گناه بدانیم فرشتگان نیز معصوم اند؛ زیرا در آنها هیچ گونه میل و کششی نسبت به گناه و ارتکاب آن وجود ندارد و همیشه در حال
تسبیح و
تقدیس پروردگار خویش و امتثال دستورات او هستند.
البته همۀ
ملائکه در یک سطح و درجه نیستند، بلکه دارای مراتبی هستند. قرآن مجید میفرماید: و هیچ یک از ما نیست جز آن که مقام معلومی دارد.
بعضی از آنها مانند
جبرئیل و
میکائیل و
اسرافیل و
عزرائیل، از ملائکه مقرب درگاه الهی هستند و درجاتشان بسیار عالی است که حکما و
فلاسفه از آنها به عنوان “رؤوس الملائکه” تعبیر میکنند و بعضی دیگر در درجات پائین تری قرار دارند و هر یک وظیفۀ خاصی برعهده دارند.
حضرت علی (ع) درجات و وظایف ملائکه را این گونه بیان میکند: “بعضی از آنها امین وحی پروردگار به سوی پیامبران هستند و برخی نگهبانان بندگان خدا و برخی دربان بهشت اویند…”.
اما روایاتی که دربارۀ تخلف بعضی از ملائکه از فرمان الهی و احیانا
تنبیه و
مجازات آنها وارد شده است، نظیر روایت “
فطرس”، چندان مسلم نیست و همۀ علمای
اسلام چنین روایاتی را نپذیرفته اند. برخی از آنان معتقدند: جریان فطرس به اثبات نیاز دارد؛ زیرا فطرس واژه ای یونانی است و در دعای سوم
شعبان هم فرشته خوانده نشده است. بلکه به این صورت آمده “و عاذ فطرس بمهده”؛ یعنی فطرس به گهوارۀ امام حسین (ع) پناه برد. از سوی دیگر سند این دعا هم باید تحقیق شود و میزان اعتبارش بدست آید….
عده ای دیگر منکر معصیت فرشتگان و تنبیه آنها هستند و می گویند: روایت عصیان فطرس، با آیۀ شریفۀ: “وَ قالُوا اتَّخَذَ الرَّحْمنُ وَلَدًا سُبْحانَهُ بَلْ عِبادٌ مُکْرَمُونَ” آنها گفتند: “خداوند رحمان فرزندی برای خود انتخاب کرده است”! او منزه است (از این عیب و نقص)؛ آنها (= فرشتگان) بندگان شایسته اویند.
و آیۀ: “یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلیکُمْ نارًا وَقُودُهَا النّاسُ وَ الْحِجارَةُ عَلَیْها مَلائِکَةٌ غِلاظٌ شِدادٌ لا یَعْصُونَ اللّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُونَ” ای کسانی که ایمان آورده اید خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسان ها و سنگ هاست نگه دارید؛ آتشی که فرشتگانی بر آن گمارده شده که خشن و سختگیرند و هرگز فرمان خدا را مخالفت نمیکنند و آنچه را فرمان داده شده اند (به طور کامل) اجرا مینمایند!
منافات دارد. بنابراین، در نگاه این گروه عصیان فرشتگان پذیرفته نیست.
از سوی دیگر
علمای شیعه با فرض صحت چنین روایاتی، احتمالاتی را مطرح کرده اند:
۱. بعضی مفسران گفته اند مجازات ملائکه در اثر ترک اَولی بوده است:
بعضی از مفسران گفته اند: مجازات و تنبیه ملائکه در اثر “ترک اَولی” بوده است، نه گناه و معصیت. منظور از
ترک اولی، این است که آنها در اجرای
دستورات الهی عملی را که دارای اولویت بیشتری بوده رها کرده اند و به سوی عمل کم اولویت رفته اند، یا انجام عمل را در وقتی و شرایطی که اولویت بیشتری داشته است، رها کرده و در شرایط و وقت دیگری به جا آورده اند و به همین جهت مجازات و تنبیه شده اند.
۲. عده ای احتمال داده اند که این روایات مربوط به دسته ای از ملائکه باشد که شبیه به انسان هستند:
عده ای برای حل مشکل عصیان و تنبیه فرشتگان، احتمال داده اند که این قبیل روایات مربوط به دسته ای از ملائکه باشد که شبیه به انسان هستند. میگوید: بعضی از ملائکه را در
اخبار و
احادیث “ملائکۀ زمینی” میگویند، آنها موجوداتی هستند نامرئی، اما شاید خیلی به انسان شبیه اند؛ یعنی تکلیف میپذیرند و احیانا تمرد میکنند. حقیقت اینها بر ما روشن نیست…حتی در بعضی از اخبار آمده است که بعضی از ملائکه از عنصرهای این عالم آفریده شده اند.
۳. بعضی احتمال داده اند که فطرس از فرشتگان زمینی به شمار آید:
بعضی هم معتقدند چنانچه درستی سند و فرشته بودن فطرس، هر دو اثبات شود، این امر با آیۀ “یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلیکُمْ نارًا وَقُودُهَا النّاسُ وَ الْحِجارَةُ عَلَیْها مَلائِکَةٌ غِلاظٌ شِدادٌ لا یَعْصُونَ اللّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُونَ”،
منافاتی ندارد؛ زیرا فرشتگان یکسان نیستند. فرشتگان حامل عرش، حامل وحی و مقامی والا دارند: “وَ ما مِنّا إِلاّ لَهُ مَقامٌ مَعْلُومٌ”.
فرشتگان حامل وحی معصوم اند و تکامل هم ندارند. دلیلی نداریم که تمام فرشته ها از یک سنخ باشند و فرشته ای همانند انسان که دارای
نفس مستکمله باشد، نداشته باشیم! پس امکان دارد که فطرس از فرشتگان زمینی به شمار آید و با فرشتگان آسمانی یا اخروی تفاوت داشته باشد.
با توجه به آنچه در کلام حضرت علی (ع) در توصیف و ویژگی های فرشتگان بیان شد، اگر این کلام را وصف – فرشته بما هو فرشته – گرفتیم و گفتیم حضرت در مقام بیان توصیف تمام فرشته ها هستند، در این صورت باید نازل ترین درجۀ فرشتگان هم دارای آن ویژگیها باشند. لذا معصیت در حق آنها تصور ندارد، مگر به نحو ترک اولی و گناه منزلتی.
عصمت،
فرشتگان،
معصیت،
ملائکه،
گناه
عصمت، علم فرشتگان به تباهی انسان،
فطرس ملک،
دعا، استغفار در دعا و عصمت امام علی (ع)
سایت اسلام پدیا
