• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عصمت فرشتگان

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



ملائکه و فرشتگان موجودات بسیار شریف و لطیف هستند که از هر گونه گناه و معصیت پاک و مبرا هستند. قرآن مقام آنان را بسیار گرامی داشته، حتی ایمان به ملائکه را در ردیف ایمان به خدا و انبیا و کتاب های آسمانی قرار داده است. “آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ” پیامبر اسلام به آنچه از سوی پروردگارش بر او نازل شده ایمان آورده و مؤمنان نیز به خدا و فرشتگان او و کتاب ها و رسولانش همگی ایمان دارند.




قرآن مجید ویژگی های آنها را چنین می‏شمرد:
۱. فرشتگان موجوداتی عاقل و با شعورند و بندگان گرامی خدا هستند:
“بَلْ عِبادٌ مُکْرَمُونَ”
۲. آنها سر بر فرمان خدا دارند و هرگز معصیت او نمی‏کنند:
“لا یَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُمْ بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ”
۳. آنها پیوسته مشغول تسبیح و تقدیس خداوند هستند:
” فرشتگان تسبیح و حمد پروردگار خود را به جا می‏آورند و برای کسانی که در زمین هستند استغفار می‏کنند”. وَ الْمَلائِکَةُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِی الْأَرْضِ.
۴. فرشتگان بدون استثنا به خاطر آفرینش آدم به سجده افتادند و آدم معلم آنها گشت:
این امر بیان گر این است که انسان به حسب استعداد تکامل، از آنها برتر و والاتر است.
۵. آنها نه غذا می‏خورند و نه آب می‏نوشند و نه ازدواج دارند:
چنان که در حدیثی از امام صادق (ع) می‏خوانیم: “فرشتگان غذا نمی‏خورند و آب نمی‏نوشند و ازدواج نمی‏کنند، بلکه با نسیم عرش الهی زنده ‏اند”. “ان الملائکة لا یاکلون و لا یشربون و لا ینکحون و انما یعیشون بنسیم العرش”.
۶. آنها نه خواب دارند نه سستی و غفلت:
چنان که علی ع در حدیثی چنین می‏فرماید: “در آنها نه سستی است، و نه غفلت، و نه عصیان … خواب بر آنها چیره نمی‏گردد و عقل آنها گرفتار سهو و نسیان نمی‏شود، بدن آنها به سستی نمی‏گراید، و در صلب پدران و رحم مادران قرار نمی‏گیرند”. “لیس فیهم فترة، و لا عندهم غفلة، و لا فیهم معصیة … لا یغشاهم نوم العیون و لا سهوا العقول، و لا فترة الأبدان، لم یسکنوا الاصلاب و لم تضمهم الارحام”.
۷. آنها مقامات مختلف و مراتب متفاوت دارند:
بعضی همیشه در رکوع اند و بعضی همیشه در سجودند. “هر یک از ما مقام معلومی دارد، ما همواره صف کشیده منتظر فرمان او هستیم و پیوسته تسبیح او می‏گوئیم”. “ما مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقامٌ مَعْلُومٌ وَ إِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ وَ إِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ”



اما آیا این موجودات شریف، لطیف، معصوم نیز هستند یا نه؟ برای پاسخ به این سؤال لازم است که تعریفی از عصمت داشته باشیم.

۲.۱ - تعریف عصمت


عصمت در لغت به معنای نگه داشتن و مانع شدن است و در اصطلاح به حالت و ملکۀ نفسانی می گویند که انسان را از گناه و یا حتی خطا و اشتباه منع می کند.
[۱۱] مصباح یزدی، محمد تقی، اصول عقاید، ج ۲، ص ۱۲۱

بنابراین، مقام عصمت یک ملکه نفسانی و حالت تقوای الهی است که به امداد پروردگار در پیامبران و امامان ایجاد می‏شود. البته، این حالت، بدان معنا نیست که آنها نتوانند گناه کنند، بلکه صاحبان این ملکۀ نفسانی با این که دسترسی به گناه داشته و قدرت بر انجام آن نیز دارند با اختیار و انتخاب خود از گناه چشم می‏پوشند و هرگز مرتکب معصیتی نمی شوند.
درست همانند یک طبیب بسیار آگاه که یک مادۀ بسیار سمی خطرناکی را که به خطرات آن آگاه است را هرگز نمی‏خورد، با این که قدرت بر این کار دارد، اما آگاهی ها و مبادی فکری و روحی او سبب می‏شود که با میل و ارادۀ خود از این کار چشم بپوشد.
باید توجه داشت که عصمت موهبت ویژه ‏ای است که خداوند به خاطر مسئولیت سنگین رهبری به پیغمبران و امامان (ع) داده است. بنابراین، عصمت امتیازی است که بهرۀ آن عاید همگان می‏شود.

۲.۲ - مرتبه عصمت فرشتگان


با توجه به معنا و حقیقت عصمت باید گفت: اگر چه فرشتگان از هر گونه گناه و معصیت پاک و مبرا هستند، اما آنان دارای مقام عصمت (به معنایی که در پیغمبران و امامان (ع) وجود دارد) نیستند.
بله اگر در معنای عصمت توسعه داده شود و آن را به معنای عدم ارتکاب گناه به هر دلیل که باشد اعم از عدم توانایی بر انجام گناه بدانیم فرشتگان نیز معصوم اند؛ زیرا در آنها هیچ گونه میل و کششی نسبت به گناه و ارتکاب آن وجود ندارد و همیشه در حال تسبیح و تقدیس پروردگار خویش و امتثال دستورات او هستند.
البته همۀ ملائکه در یک سطح و درجه نیستند، بلکه دارای مراتبی هستند. قرآن مجید میفرماید: و هیچ یک از ما نیست جز آن که مقام معلومی دارد.
بعضی از آنها مانند جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و عزرائیل، از ملائکه مقرب درگاه الهی هستند و درجات­شان بسیار عالی است که حکما و فلاسفه از آنها به عنوان “رؤوس الملائکه” تعبیر می­کنند و بعضی دیگر در درجات پائین ­تری قرار دارند و هر یک وظیفۀ خاصی برعهده دارند. حضرت علی (ع) درجات و وظایف ملائکه را این گونه بیان می­کند: “بعضی از آنها امین وحی پروردگار به سوی پیامبران هستند و برخی نگهبانان بندگان خدا و برخی دربان بهشت اویند…”.
[۱۴] نهج البلاغه فیض الاسلام، خطبه ۱


۲.۳ - تخلف فطروس ملک


اما روایاتی که دربارۀ تخلف بعضی از ملائکه از فرمان الهی و احیانا تنبیه و مجازات آنها وارد شده است، نظیر روایت “فطرس”، چندان مسلم نیست و همۀ علمای اسلام چنین روایاتی را نپذیرفته­ اند. برخی از آنان معتقدند: جریان فطرس به اثبات نیاز دارد؛ زیرا فطرس واژه­ ای یونانی است و در دعای سوم شعبان هم فرشته خوانده نشده است. بلکه به این صورت آمده “و عاذ فطرس بمهده”؛ یعنی فطرس به گهوارۀ امام حسین (ع) پناه برد. از سوی دیگر سند این دعا هم باید تحقیق شود و میزان اعتبارش بدست آید….
[۱۵] پرسش و پاسخ ها در محضر آیت الله جوادی آملی، ج ۲، ص ۸۸

عده ای دیگر منکر معصیت فرشتگان و تنبیه آنها هستند و می گویند: روایت عصیان فطرس، با آیۀ شریفۀ: “وَ قالُوا اتَّخَذَ الرَّحْمنُ وَلَدًا سُبْحانَهُ بَلْ عِبادٌ مُکْرَمُونَ” آنها گفتند: “خداوند رحمان فرزندی برای خود انتخاب کرده است”! او منزه است (از این عیب و نقص)؛ آنها (= فرشتگان‏) بندگان شایسته اویند. و آیۀ: “یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلیکُمْ نارًا وَقُودُهَا النّاسُ وَ الْحِجارَةُ عَلَیْها مَلائِکَةٌ غِلاظٌ شِدادٌ لا یَعْصُونَ اللّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُونَ” ای کسانی که ایمان آورده‏ اید خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسان ها و سنگ هاست نگه دارید؛ آتشی که فرشتگانی بر آن گمارده شده که خشن و سختگیرند و هرگز فرمان خدا را مخالفت نمی‏کنند و آنچه را فرمان داده شده ‏اند (به طور کامل) اجرا می‏نمایند! منافات دارد. بنابراین، در نگاه این گروه عصیان فرشتگان پذیرفته نیست.

۲.۴ - دیدگاه علما


از سوی دیگر علمای شیعه با فرض صحت چنین روایاتی، احتمالاتی را مطرح کرده اند:
۱. بعضی مفسران گفته­ اند مجازات ملائکه در اثر ترک اَولی بوده است:
بعضی از مفسران گفته­ اند: مجازات و تنبیه ملائکه در اثر “ترک اَولی” بوده است، نه گناه و معصیت. منظور از ترک اولی، این است که آنها در اجرای دستورات الهی عملی را که دارای اولویت بیشتری بوده رها کرده ­اند و به سوی عمل کم اولویت رفته­ اند، یا انجام عمل را در وقتی و شرایطی که اولویت بیشتری داشته است، رها کرده و در شرایط و وقت دیگری به جا آورده­ اند و به همین جهت مجازات و تنبیه شده ­اند.
[۱۸] آیت الله مکارم، در پرسش و پاسخهای حضوری.

۲. عده ای احتمال داده ­اند که این روایات مربوط به دسته ­ای از ملائکه باشد که شبیه به انسان هستند:
عده ای برای حل مشکل عصیان و تنبیه فرشتگان، احتمال داده ­اند که این قبیل روایات مربوط به دسته­ ای از ملائکه باشد که شبیه به انسان هستند. می­گوید: بعضی از ملائکه را در اخبار و احادیثملائکۀ زمینی” می­گویند، آنها موجوداتی هستند نامرئی، اما شاید خیلی به انسان شبیه­ اند؛ یعنی تکلیف می­پذیرند و احیانا تمرد می­کنند. حقیقت اینها بر ما روشن نیست…حتی در بعضی از اخبار آمده است که بعضی از ملائکه از عنصرهای این عالم آفریده شده اند.
۳. بعضی احتمال داده ­اند که فطرس از فرشتگان زمینی به شمار آید:
بعضی هم معتقدند چنانچه درستی سند و فرشته بودن فطرس، هر دو اثبات شود، این امر با آیۀ “یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلیکُمْ نارًا وَقُودُهَا النّاسُ وَ الْحِجارَةُ عَلَیْها مَلائِکَةٌ غِلاظٌ شِدادٌ لا یَعْصُونَ اللّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُونَ”، منافاتی ندارد؛ زیرا فرشتگان یکسان نیستند. فرشتگان حامل عرش، حامل وحی و مقامی والا دارند: “وَ ما مِنّا إِلاّ لَهُ مَقامٌ مَعْلُومٌ”. فرشتگان حامل وحی معصوم اند و تکامل هم ندارند. دلیلی نداریم که تمام فرشته­ ها از یک سنخ باشند و فرشته­ ای همانند انسان که دارای نفس مستکمله باشد، نداشته باشیم! پس امکان دارد که فطرس از فرشتگان زمینی به شمار آید و با فرشتگان آسمانی یا اخروی تفاوت داشته باشد.
[۲۲] توصیه ها، پرسش ها و پاسخ ها در محضر آیت الله جوادی آملی، ج ۲، ص ۸۸-۸۷


۲.۵ - نتیجه گیری


با توجه به آنچه در کلام حضرت علی (ع) در توصیف و ویژگی های فرشتگان بیان شد، اگر این کلام را وصف – فرشته بما هو فرشته – گرفتیم و گفتیم حضرت در مقام بیان توصیف تمام فرشته ها هستند، در این صورت باید نازل ترین درجۀ فرشتگان هم دارای آن ویژگی­ها باشند. لذا معصیت در حق آنها تصور ندارد، مگر به نحو ترک اولی و گناه منزلتی.
[۲۳] در این باره مقاله “پژوهشی در روایات فطرس ملک” اثر محمد احسانی فر از ص ۶۸ تا ۸۰ از مجله علوم حدیث شماره ۳۴ (سال نهم، شماره چهارم، زمستان ۱۳۸۳) را ببینید. ایشان در این مقاله سند روایات فطرس را معتبر می داند و آن را به معنای گناه منزلتی می داند و گناه منزلتی هم منافاتی با عصمت ندارد.




عصمت، فرشتگان، معصیت، ملائکه، گناه



عصمت، علم فرشتگان به تباهی انسان، فطرس ملک، دعا، استغفار در دعا و عصمت امام علی (ع)


 
۱. بقره/سوره۲،آیه۲۸۵    
۲. انبیاء/سوره۲۱،آیه۲۶    
۳. انبیاء/سوره۲۱،آیه۲۷    
۴. تحریم/سوره۶۶،آیه۶    
۵. شوری/سوره۴۲،آیه۵    
۶. بقره/سوره۲،آیه۳۰- ۳۴    
۷. بحار الانوار، ج ۵۶، ص ۱۷۴،ح ۴    
۸. بحار الانوار، ج ۵۶، ص ۱۷۵    
۹. صافات/سوره۳۷،آیه۱۶۴- ۱۶۶    
۱۰. تفسیر نمونه، ج ‌۱۸، ص ۱۷۴- ۱۷۶    
۱۱. مصباح یزدی، محمد تقی، اصول عقاید، ج ۲، ص ۱۲۱
۱۲. تفسیر نمونه، ج ‌۱۷، ص ۳۰۴    
۱۳. صافات/سوره۳۷،آیه۱۶۴    
۱۴. نهج البلاغه فیض الاسلام، خطبه ۱
۱۵. پرسش و پاسخ ها در محضر آیت الله جوادی آملی، ج ۲، ص ۸۸
۱۶. انبیاء/سوره۲۱،آیه۲۶    
۱۷. تحریم/سوره۶۶،آیه۶    
۱۸. آیت الله مکارم، در پرسش و پاسخهای حضوری.
۱۹. مرتضی مطهری، توحید، ص ۳۴۲    
۲۰. تحریم/سوره۶۶،آیه۶    
۲۱. صافات/سوره۳۷،آیه۱۶۴    
۲۲. توصیه ها، پرسش ها و پاسخ ها در محضر آیت الله جوادی آملی، ج ۲، ص ۸۸-۸۷
۲۳. در این باره مقاله “پژوهشی در روایات فطرس ملک” اثر محمد احسانی فر از ص ۶۸ تا ۸۰ از مجله علوم حدیث شماره ۳۴ (سال نهم، شماره چهارم، زمستان ۱۳۸۳) را ببینید. ایشان در این مقاله سند روایات فطرس را معتبر می داند و آن را به معنای گناه منزلتی می داند و گناه منزلتی هم منافاتی با عصمت ندارد.




سایت اسلام پدیا    

رده‌های این صفحه : کلام




جعبه ابزار