• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

علی سهیلی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


علی سهیلی، فرزند میرزا غلامعلی تبریزی، معروف به «گوش‌بریده»
[۱] بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، زوار، ۱۳۷۵ش.
[۲] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی، ج۲، ص۸۳۸، تهران، گفتار علمی، ۱۳۸۰ش.
در سال ۱۲۷۵ش، در تبریز متولد شد. علی سهیلی از جمله نخست‌وزیرانی بود که در کوتاه‌ مدت توانست، خود را از وزارت امور خارجه به کاخ صدارت برساند، او به کارهای سیاست خارجی عنایت ویژه‌ای داشت و توانست توجه محمدعلی فروغی را در دوران تغییر سلطنت از پهلوی اول به پهلوی دوم، جلب کند و به دولت فروغی کمک زیادی کند.


علی سهیلی در سال ۱۲۷۵ش، در تبریز متولد شد. علی از مردانِ خودساخته‌ای بود که کار اداری را در وزارت خارجه شروع کرد.
[۳] الموتی، مصطفی، از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۱، لنون ـ پکا، ۱۳۷۵ش.
[۴] الموتی، مصطفی، از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۱۰، لنون ـ پکا، ۱۳۷۵ش.
او در یک خانواده فقیر در تبریز می‌زیست و در سال‌های جوانی، همراه خانواده‌اش به تهران آمد.

سهیلی مدتی را در بازار تهران در حجره حاج عبدالرزاق اسکوئی کار کرد. سپس به مدرسه روسی «قزاق‌خانه» و «سن‌لوئی» رفت و پس از آن در مدرسه علوم سیاسی دارالفنون، مشغول تحصیل و موفق شد آن را به پایان برساند. سپس از آنجا با توجه به استعدادهایی که از خود نشان داده بود به خدمت در وزارت امور خارجه درآمد.
[۵] بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، زوار، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۳۸۰.
[۶] الموتی، مصطفی، از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۱۰، لنون ـ پکا، ۱۳۷۵ش.
[۷] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی، ج۲، ص۸۳۸، تهران، گفتار علمی، ۱۳۸۰ش.
[۸] طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی، ج۱، ص۲۵۴ - ۲۵۵، تهران، علم، ۱۳۷۳ش.

وی ضمن خدمت در وزارت امور خارجه، زبان‌های فرانسه و انگلیسی را هم فرا گرفت. او ابتدا تقریرنویسی محاکمه‌ها را انجام می‌داد و به‌ تدریج، ارتقا یافت. نخستین پست مهمش ریاست اداره شرق و امور مربوط به شوروی بود. سهیلی در آغاز خدمت با‌ عنوان منشی مترجم در هیئت نمایندگی ایران برای مذاکره در امور تجاری به مسکو رفت. ریاست آن هیئت را حسن تقی‌زاده بر عهده داشت.
[۹] الموتی، مصطفی، از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۱۰، لنون ـ پکا، ۱۳۷۵ش.
[۱۰] طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی، ج۱، ص۲۵۴ - ۲۵۵، تهران، علم، ۱۳۷۳ش.
در سال ۱۳۰۹ش. «وزارت طرق و شوارع» (وزارت راه) تشکیل شد و سید حسن تقی‌زاده که به سمت نخستین وزیر در آن تعیین شد، در سال ۱۳۱۰ش علی سهیلی را از وزارت خارجه به وزارت راه منتقل و وی را به سمت معاون خود برگزید.
[۱۱] بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، ص۳۸۰، تهران، زوار، ۱۳۷۵ش.
[۱۲] طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی، ج۱، ص۲۵۶، تهران، علم، ۱۳۷۳ش.

وی بعدها به‌ تدریج بسیار ترقی کرد و به ریاست تسهیلات و معاونت وزارت خارجه رسید و وزیرمختار ایران در لندن در سال ۱۳۱۶ شد؛ ولی پس از مرگ عنایت‌الله سمیعی (مدبرالدوله) وزیر امور خارجه ایران، سهیلی از لندن فراخوانده شد و به سمت جانشین وزارت امور خارجه تعیین شد و پس از استانداری کرمان به سفارت کابل، بغداد، پاریس و لندن رسید.
[۱۳] بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن‌های ۱۲، ۱۳ و ۱۴، ص۳۸۰، تهران، زوار، ۱۳۷۵ش.
[۱۴] طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی، ج۱، ص۲۵۴، تهران، علم، ۱۳۷۳ش.
او بارها وزیر و چندبار نخست‌وزیر شد.
[۱۵] طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی، ج۱، ص۲۵۴، تهران، علم، ۱۳۷۳ش.
[۱۶] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی، ج۲، ص۸۳۹، تهران، گفتار علمی، ۱۳۸۰ش.


بعد از حمله متفقین و اوضاع متشنج ایران در شهریور ۱۳۲۰ روزهای سختی در تاریخ ایران بود. علی سهیلی از جمله نخست‌وزیرانی بود که در کوتاه‌ مدت توانست، خود را از وزارت امور خارجه به کاخ صدارت برساند، او به کارهای سیاست خارجی عنایت ویژه‌ای داشت و توانست توجه محمدعلی فروغی را در دوران تغییر سلطنت از پهلوی اول به پهلوی دوم، جلب کند و به دولت فروغی کمک زیادی کند.
در اسفندماه سال ۱۳۲۱ش از ۱۱۲ نماینده مجلس، ۶۵ نفر به فروغی برای نخست‌وزیری ابراز تمایل کردند و او تعداد رای را کافی ندانست و حاضر نشد به کارش ادامه دهد. به همین سبب در جلسه خصوصی مجلس برای نخست‌وزیر جدید، رای‌گیری شد؛ با آنکه با وجود استعفای فروغی ۴۵ نفر به او و ۳۹ نفر به احمد قوام رای دادند و سهیلی فقط چهار رای داشت. هنگامی که فروغی تاکید کرد نخست‌وزیری را نمی‌پذیرد به نمایندگان مجلس توصیه کرد که در آن شرایط، علی سهیلی از هرکس مناسب‌تر است. در نتیجه، اکثریت قریب به اتفاق نمایندگان برای نخست‌وزیری سهیلی ابراز تمایل کردند. بیشتر اعضای کابینه او نیز همان وزیران کابینه فروغی بودند.
[۱۷] عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۵.
[۱۸] عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۸۳۹ - ۸۴۰.
وقتی برنامه دولت سهیلی مطرح شد، از ۱۰۴ نفر حاضر در مجلس ۱۰۱ نفر به او رای موافق دادند. با این اکثریت پارلمانی، سهیلی توانست زمام امور کشور را با وجود مشکلات فراوان به دست گیرد. با این شیوه، سهیلی، خود را به کرسی نخست‌وزیری رساند و اولین فرمان نخست‌وزیری‌اش در اسفند ماه ۱۳۲۰ صادر شد و نخستین کابینه خود را در تاریخ ۱۸ اسفند همان سال به مجلس داد.
[۱۹] عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۶.
[۲۰] شجیعی، زهرا، نخبگان سیاسی ایران، ج۳، ص۱۹۱، تهران، سخن، ۱۳۷۲ش.
[۲۱] عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۸۴۰.
[۲۲] طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی، ج۱، ص۲۵۶، تهران، علم، ۱۳۷۳ش
[۲۳] وزارت اطلاعات، تغییر لباس و کشف حجاب به روایت اسناد، ص۱۳۷، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، ۱۳۷۸ش، سند شماره ۵۴.


سهیلی بعد از شهریور ۱۳۲۰ش در مذاکره با سفیران شوروی و انگلیس نقش مهمی داشت. در واقع «بولارد»، وزیرمختار انگلیس در تهران، تقی‌زاده را بهترین جانشین برای فروغی می‌دانست؛ ولی چون تقی‌زاده نپذیرفت، سهیلی را پیشنهاد کرد و همین سفیر انگلیس، دولت سهیلی را «مجموعه‌ای از معقول ایرانیان درستکار» نامید.
[۲۴] عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۱۱.
[۲۵] شجیعی، زهرا، نخبگان سیاسی ایران، ج۳، ص۱۹۱ ۱۹۲، تهران، سخن، ۱۳۷۲ش.
[۲۶] عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۸۴۰.

در اردیبهشت ۱۳۲۱ آمریکا به تقاضای ایران برای استفاده دولت از قانون وام و اجاره دولت ایالات متحده ـ که در کابینه فروغی صورت گرفته بود ـ پاسخ مثبت داد و دولت ایران، مشمول قانون مزبور شد. علی سهیلی، مراتب را به مجلس شورا عرضه کرد؛ ولی با مخالفت‌های عده‌ای از نمایندگان مجلس شورای ملی با دولت وقت به‌ صورت بازخواست در موارد دیگر از جمله تامین خواربار و جیره‌بندی نان، توقیف بعضی از روزنامه‌ها و همچنین ارجاع محاکمه متهمان شهربانی به اتهام قتل تنی چند از زندانیان سیاسی در زمان حکومت رضاشاه پهلوی (مدرس، نصرت‌الدوله، تیمورتاش و سردار اسعد) به دیوان کارمندان، و زمینه‌های تزلزل کابینه انجامید.
[۲۷] شجیعی، زهرا، نخبگان سیاسی ایران، ج۳، ص۱۹۲، تهران، سخن، ۱۳۷۲ش.
[۲۸] عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۲، ص۸۴۰.

زمینه نامساعد مجلس، سهیلی را بر آن داشت تا استعفای خود را در جلسه ۸ مرداد ۱۳۲۱ به مجلس شورای ملی تقدیم کند.
[۲۹] عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۸۳۹ - ۸۴۰.


با سقوط دولت قوام، تمایل مجلس شورای ملی با اکثریت ۷۲ رای برای زمامداری سهیلی به عرض شاه رسید. وی در ۲۵ بهمن برای تشکیل دولت مامور شد و ۲۸ بهمن ۱۳۲۱ هیئت دولت را به مجلس شورای ملی معرفی کرد. طرح تصویب برنامه دولت در مجلس انجام شد و سهیلی با ۸۹ رای موافق از ۹۹ نماینده حاضر در جلسه، رای اعتماد گرفت؛ اما مشکل مهمی که او در زمان نخست‌وزیری مجدد خود با آن رو‌به‌رو شد، این بود که متفقین، عده‌ای از رجال را به اتهام همکاری با آلمانی‌ها بازداشت کردند و کوشش دولت برای رهایی آنان به جایی نرسید و سهیلی، مصلحت را در آن دید
[۳۰] عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۶.
[۳۱] شجیعی، زهرا، نخبگان سیاسی ایران، ج۳، ص۱۹۸، تهران، سخن، ۱۳۷۲ش.
[۳۲] وزارت اطلاعات، تغییر لباس و کشف حجاب به روایت اسناد، ص۳۲۶، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، ۱۳۷۸ش، سند شماره ۱۵۲.
که فرمان عفو عمومی صادر کند.
با صدور این فرمان، عده‌ای از سران ایالت‌ها، طایفه‌ها و عشایر صاحب‌نفوذ به سبب سلب حق آزادی در گذشته با روحیه‌ای ناراضی و عصیان‌آمیز به وطن خود بازگشتند و برای جبران قدرت از دست‌رفته به سرپیچی و قیام بر ضد دولت وقت پرداختند. بیشتر اغتشاش‌ها در کردستان، لرستان، فارس، آذربایجان و خراسان بود و دولت وقت نیز به برخورد نظامی ضد آنان روی آورد.
[۳۳] شجیعی، زهرا، نخبگان سیاسی ایران، ج۳، ص۱۹۷ - ۱۹۸، تهران، سخن، ۱۳۷۲ش.
[۳۴] طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی، ج۱، ص۲۵۶، تهران، علم، ۱۳۷۳ش.
[۳۵] وزارت اطلاعات، تغییر لباس و کشف حجاب به روایت اسناد، ص۸۰، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، ۱۳۷۸ش، سند شماره ۲۱.

نخست‌وزیر، «لایحه اختیارات دکتر میلیسپو» رئیس کل دارایی را در ۲۵ اسفند برای تصویب به دولت عرضه کرد که با اعتراض‌های گسترده بازرگانان و اصناف، کلیه دکان‌ها و بازارها تعطیل شد و دولت وقت، اعلامیه حدود اختیارات میلیسپو را شامل ۸ ماده، در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۳۲ به تصویب مجلس رساند.
[۳۶] شجیعی، زهرا، نخبگان سیاسی ایران، ج۳، ص۱۹۹ - ۲۰۰، تهران، سخن، ۱۳۷۲ش.
[۳۷] عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۸۴۰.
[۳۸] طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی، ج۱، ص۲۵۶، تهران، علم، ۱۳۷۳ش.


انتخابات دوره چهاردهم که از آزادترین انتخابات دوران مشروطیت بود، در نخست‌وزیری سهیلی روی داد؛ ولی بعد از افتتاح مجلس، جرم‌هایی اعلام شد و اسناد دخالت دولت در انتخابات انتشار یافت و کار به محاکمه «سهیلی» و «تدین» وزیر کشور کشید. او تنها نخست‌وزیری بود که در دیوان عالی کشور محاکمه شد؛ ولی از اتهام‌های مطرح‌شده تبرئه شد.
[۳۹] عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۱.
[۴۰] عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۶.
[۴۱] طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی، ج۱، ص۲۵۹، تهران، علم، ۱۳۷۳ش.
[۴۲] وزارت اطلاعات، تغییر لباس و کشف حجاب به روایت اسناد، ص۴۱۲، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، ۱۳۷۸ش، سند شماره ۳۰۶.
مصدق، اتهامات ذیل را علیه فرخ مطرح کرد:
۱. دخالت در انتخابات آذربایجان، شهرضا، بندرعباس، آباده و جهرم (سوء استفاده در امر انتخابات).
۲. سرقت قسمتی از ابزار ساختمانی وزارت خارجه به مبلغ ۲۷ هزار ریال.
۳. توقیف روزنامه‌ها و جراید.
۴. بازشدن جامه‌دان محتوی جواهرات در مصر.
۵. ارسال هشتصد هزار دلار وجه از طریق بانک ملی ایران به خارج.
۶. تندروی‌های شدید در امر حکومت نظامی.
دیوان عالی کشور، هیچ‌کدام از اتهام‌های پیش‌گفته را وارد ندانست و سهیلی، هنگام دفاع و شرح مشکلات زمان جنگ و دشواری‌های زمامداری‌اش، اشک از چشمانش جاری شد و طی آن، به غرض‌ورزی‌های فرخ اشاره کرد. سرانجام دیوان عالی به برائت او رای داد. سهیلی از دیوان عالی کشور برائت گرفت؛ ولی این اتهام‌ها، او را برای همیشه از صحنه سیاست خارج ساخت و دیگر هیچ‌گاه نامش در فهرست نامزدهای نخست‌وزیران دیده نشد. پس از آن، او به‌سرعت به ماموریت در خارج از کشور رفت.
[۴۳] عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۱۱- ۱۲ - ۱۳.
[۴۴] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی، ج۲، ص۸۴۱، تهران، گفتار علمی، ۱۳۸۰ش.
[۴۵] طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی، ج۱، ص۲۵۹، تهران، علم، ۱۳۷۳ش.
[۴۶] طیرانی، بهروز، اسناد احزاب سیاسی ایران، ج۲، ص۳۸۸، تهران، سازمان اسناد ملی ایران به کوشش پژوهشکده اسناد، ۱۳۷۶ش.

با این همه، او در زمان نخست‌وزیری خود ـ که کشور در اشغال نیروهای متفقین بود و استالین، چرچیل و روزولت به ایران آمدند ـ توانست سند مهمی را در راه تحکیم استقلال و حفظ تمامیت ارضی ایران به امضای سران سه کشور بزرگ جهان برساند و خدمت ایران را به متفقین در جنگ جهانی دوم، مکتوب کند که از جمله اسناد مهم تاریخی است. وی از بازیگران اصلی سیاست انگلستان در ایران بود؛ به‌گونه‌ای که تقی‌زاده در خاطراتش آورده است: «او موجبات نزدیکی دولت ایران با انگلیسی‌ها بود.»
[۴۷] تقی‌زاده، سید حسن، خاطرات طوفانی (خاطرات سید حسن تقی‌زاده)، ص۲۸۹، تهران، علمی، بی‌تا.


وی دوبار ازدواج کرد. او از همسر اولش دو پسر داشت که پس از پایان تحصیلات، عضو وزارت خارجه شدند. همسر دومش روسی بود که از او هم صاحب یک پسر شد که گویا هر دو خارج از کشور به سر می‌بردند. فرزندان علی سهیلی هیچ نقشی در سیاست و وزارت امور خارجه کشور نداشتند
[۴۸] عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۲، ص۱۵.
[۴۹] طیرانی، بهروز، اسناد احزاب سیاسی ایران، ج۲، ص۳۱۰، تهران، سازمان اسناد ملی ایران به کوشش پژوهشکده اسناد، ۱۳۷۶ش.
و فقط برادر بزرگش، سرتیپ سهیلی، سال‌ها معاون شهربانی بود.
[۵۰] عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۸۴۱.


علی سهیلی هنگام تصدی سفارت ایران در لندن، در اردیبهشت سال ۱۳۲۷ در ۶۲ سالگی به علت سرطان درگذشت و برخلاف تهمت‌های ناروا؛ ارثیه و ثروت زیادی برای فرزندانش نگذاشت. وی وصیت کرده بود از تشریفات صرف نظر شود؛ ولی مقامات ایران و انگلیس برای او تشییع جنازه مفصلی ترتیب دادند و در سفارت ایران در لندن، زمینه‌ای فراهم شد که جنازه‌اش با هواپیمای نظامی به تهران برده شود. وی با مراسم رسمی، در مقبره ناصرالدین شاه به خاک سپرده شد.
[۵۱] عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۸۴۱.
[۵۲] طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی، ج۱، ص۲۵۸، تهران، علم، ۱۳۷۳ش


۱. ↑ بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، زوار، ۱۳۷۵ش.
۲. ↑ عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی، ج۲، ص۸۳۸، تهران، گفتار علمی، ۱۳۸۰ش.
۳. ↑ الموتی، مصطفی، از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۱، لنون ـ پکا، ۱۳۷۵ش.
۴. ↑ الموتی، مصطفی، از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۱۰، لنون ـ پکا، ۱۳۷۵ش.
۵. ↑ بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، زوار، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۳۸۰.
۶. ↑ الموتی، مصطفی، از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۱۰، لنون ـ پکا، ۱۳۷۵ش.
۷. ↑ عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی، ج۲، ص۸۳۸، تهران، گفتار علمی، ۱۳۸۰ش.
۸. ↑ طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی، ج۱، ص۲۵۴ - ۲۵۵، تهران، علم، ۱۳۷۳ش.
۹. ↑ الموتی، مصطفی، از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۱۰، لنون ـ پکا، ۱۳۷۵ش.
۱۰. ↑ طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی، ج۱، ص۲۵۴ - ۲۵۵، تهران، علم، ۱۳۷۳ش.
۱۱. ↑ بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، ص۳۸۰، تهران، زوار، ۱۳۷۵ش.
۱۲. ↑ طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی، ج۱، ص۲۵۶، تهران، علم، ۱۳۷۳ش.
۱۳. ↑ بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن‌های ۱۲، ۱۳ و ۱۴، ص۳۸۰، تهران، زوار، ۱۳۷۵ش.
۱۴. ↑ طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی، ج۱، ص۲۵۴، تهران، علم، ۱۳۷۳ش.
۱۵. ↑ طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی، ج۱، ص۲۵۴، تهران، علم، ۱۳۷۳ش.
۱۶. ↑ عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی، ج۲، ص۸۳۹، تهران، گفتار علمی، ۱۳۸۰ش.
۱۷. ↑ عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۵.
۱۸. ↑ عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۸۳۹ - ۸۴۰.
۱۹. ↑ عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۶.
۲۰. ↑ شجیعی، زهرا، نخبگان سیاسی ایران، ج۳، ص۱۹۱، تهران، سخن، ۱۳۷۲ش.
۲۱. ↑ عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۸۴۰.
۲۲. ↑ طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی، ج۱، ص۲۵۶، تهران، علم، ۱۳۷۳ش
۲۳. ↑ وزارت اطلاعات، تغییر لباس و کشف حجاب به روایت اسناد، ص۱۳۷، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، ۱۳۷۸ش، سند شماره ۵۴.
۲۴. ↑ عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۱۱.
۲۵. ↑ شجیعی، زهرا، نخبگان سیاسی ایران، ج۳، ص۱۹۱ ۱۹۲، تهران، سخن، ۱۳۷۲ش.
۲۶. ↑ عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۸۴۰.
۲۷. ↑ شجیعی، زهرا، نخبگان سیاسی ایران، ج۳، ص۱۹۲، تهران، سخن، ۱۳۷۲ش.
۲۸. ↑ عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۲، ص۸۴۰.
۲۹. ↑ عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۸۳۹ - ۸۴۰.
۳۰. ↑ عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۶.
۳۱. ↑ شجیعی، زهرا، نخبگان سیاسی ایران، ج۳، ص۱۹۸، تهران، سخن، ۱۳۷۲ش.
۳۲. ↑ وزارت اطلاعات، تغییر لباس و کشف حجاب به روایت اسناد، ص۳۲۶، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، ۱۳۷۸ش، سند شماره ۱۵۲.
۳۳. ↑ شجیعی، زهرا، نخبگان سیاسی ایران، ج۳، ص۱۹۷ - ۱۹۸، تهران، سخن، ۱۳۷۲ش.
۳۴. ↑ طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی، ج۱، ص۲۵۶، تهران، علم، ۱۳۷۳ش.
۳۵. ↑ وزارت اطلاعات، تغییر لباس و کشف حجاب به روایت اسناد، ص۸۰، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، ۱۳۷۸ش، سند شماره ۲۱.
۳۶. ↑ شجیعی، زهرا، نخبگان سیاسی ایران، ج۳، ص۱۹۹ - ۲۰۰، تهران، سخن، ۱۳۷۲ش.
۳۷. ↑ عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۸۴۰.
۳۸. ↑ طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی، ج۱، ص۲۵۶، تهران، علم، ۱۳۷۳ش.
۳۹. ↑ عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۱.
۴۰. ↑ عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۶.
۴۱. ↑ طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی، ج۱، ص۲۵۹، تهران، علم، ۱۳۷۳ش.
۴۲. ↑ وزارت اطلاعات، تغییر لباس و کشف حجاب به روایت اسناد، ص۴۱۲، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، ۱۳۷۸ش، سند شماره ۳۰۶.
۴۳. ↑ عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۱۱- ۱۲ - ۱۳.
۴۴. ↑ عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی، ج۲، ص۸۴۱، تهران، گفتار علمی، ۱۳۸۰ش.
۴۵. ↑ طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی، ج۱، ص۲۵۹، تهران، علم، ۱۳۷۳ش.
۴۶. ↑ طیرانی، بهروز، اسناد احزاب سیاسی ایران، ج۲، ص۳۸۸، تهران، سازمان اسناد ملی ایران به کوشش پژوهشکده اسناد، ۱۳۷۶ش.
۴۷. ↑ تقی‌زاده، سید حسن، خاطرات طوفانی (خاطرات سید حسن تقی‌زاده)، ص۲۸۹، تهران، علمی، بی‌تا.
۴۸. ↑ عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۲، ص۱۵.
۴۹. ↑ طیرانی، بهروز، اسناد احزاب سیاسی ایران، ج۲، ص۳۱۰، تهران، سازمان اسناد ملی ایران به کوشش پژوهشکده اسناد، ۱۳۷۶ش.
۵۰. ↑ عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۸۴۱.
۵۱. ↑ عاقلی، باقر، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۳، ص۸۴۱.
۵۲. ↑ طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی، ج۱، ص۲۵۸، تهران، علم، ۱۳۷۳ش


سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «علی سهیلی»، تاریخ بازیابی ۹۵/۶/۱۵.    



جعبه ابزار