عوامل پیدایش استکبار
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عللی که سبب
متکبر شدن
انسان می شود به آن علل، عوامل
استکبار گویند.
۱.
مال و
ثروت فراوان از اسباب استکبار هست.
مانند
استکبار فرعون:«و نادى فِرعَونُ فى قَومِهِ قالَ ... و هـذِهِ الاَنهـرُ تَجرى مِن تَحتى اَفَلا تُبصِرون»
«و قالَ موسى رَبَّنا اِنَّک ءاتَیتَ فِرعَونَ و مَلاََهُ زینَةً واَمولاً فِىالحَیوةِ الدُّنیا...»
۲.
قدرت نظامى و موقعیت
سیاسى ـ
اجتماعى:
قرآن کریم درباره
فرعون مىفرماید: «و نادى فِرعَونُ فى قَومِهِ قالَ یـقَومِ اَلَیسَ لى مُلک مِصرَ...»
که حاکى از
پادشاهى و
قدرت اوست، و «فَاَمّا عادٌ فاستَکبَروا فِىالاَرضِ بِغَیرِ الحَقِّ وقالوا مَن اَشَدُّ مِنّا قُوَّةً...»،
که قدرت
غرور آفرین
قوم عاد را بیان مىکند.
۳.
فقر فرهنگى و عدم
استقلال فکرى مستضعفان:
تهى کردن مستضعفان از اتکاى به
نفس و
خود باورى توسط مستکبران، از عوامل پیدایش
استکبار است:«فَاستَخَفَّ قَومَهُ فَاَطاعوهُ اِنَّهُم کانوا قَومـًا فـسِقین»
، زیرا گاهى افزون بر مستکبران، خود مستضعفان نیز در
ایجاد استکبار نقش دارند و به
تبلیغات و دسیسهها و
تهاجم فرهنگى مستکبران پاسخ مثبت داده، از آنها
پیروى مىکنند: «فَیقولُ الضُّعَفـؤُا لِلَّذینَ استَکبَرُوا اِنّا کنّا لَکم تَبَعـًا...»
.
و
آیات ۳۳-۳۱
سوره سبأو
آیه ۲۱
سوره ابراهیمحاکى از دسیسههاى شبانهروزى مستکبران براى القاى اندیشههاى خود به مستضعفان و تشویق آنان به پیروى از خود و همچنین بیان کننده پیروى
مستضعفان از
مستکبران به سبب
استضعاف فرهنگى است که در اغلب موارد با ضعف
اقتصادى و
نظامى نیز توأم است.
استضعافى که اینگونه ایجاد شده دست کمى از
استکبار ندارد، زیرا چنین مستضعفانى در
گمراهى و
عذاب اخروى با مستکبران همراه و همگاماند:
«...ولَو تَرى اِذِ الظّــلِمونَ مَوقوفونَ عِندَ رَبِّهِم یرجِعُ بَعضُهُم اِلى بَعض القَولَ یقولُ الَّذینَ استُضعِفوا لِلَّذینَ استَکبَروا لَولا اَنتُم لَکنّا مُؤمِنین قالَ الَّذینَ استَکبَروا لِلَّذینَ استُضعِفوا اَنَحنُ صَدَدنـکم عَنِ الهُدى بَعدَ اِذ جاءَکم بَل کنتُم مُجرِمین وقالَ الَّذینَ استُضعِفوا لِلَّذینَ استَکبَروا بَل مَکرُ الَّیلِ والنَّهارِ اِذ تَأمُرونَنا اَن نَکفُرَ بِاللّهِ ونَجعَلَ لَهُ اَندادًا واَسَرُّوا النَّدامَةَ لَمّا رَاَوُا العَذابَ وجَعَلنَا الاَغلـلَ فى اَعناقِ الَّذینَ کفَروا هَل یجزَونَ اِلاّ ما کانوا یعمَلون»
در این آیات مستضعفان، با خطاب به مستکبران در
قیامت، آنان را سبب
بى ایمانى خود مىدانند و مىگویند: شما با دسیسههاى شبانه روزى ما را به
کفر به
خداوند وادار کردید.
مستکبران در قالب استفهام انکارى پاسخ مىدهند: «آیا ما راهِ
هدایت را بر شما بسته بودیم؟ این چنین نیست، بلکه شما خود
مجرم و
گناهکارید؛ همچنین
آیات فوق به
پشیمانى و
عذاب اخروى مستکبران و مستضعفان هر دو، اشاره دارد.
۴.
توهم برترى در
آفرینش:
اعتقاد به
برترى گوهر
خلقت نیز از عوامل ایجاد
استکبار است: «قالَ یـاِبلیسُ ما مَنَعَک اَن تَسجُدَ لِماخَلَقتُ بِیدَىَّ اَستَکبَرتَ اَم کنتَ مِنَ العالین قالَ اَنا خَیرٌ مِنهُ خَلَقتَنى مِن نار وخَلَقتَهُ مِن طین»
در این
آیات اعتقاد شیطان به برترى مادّه خلقت خویش (
آتش) بر مادّه
آفرینش انسان (
خاک) بیان شده است.
۵. کفر:
«اِلاّ اِبلیسَ اَبى واستَکبَرَ وکانَ مِنَ الکـفِرین»
، «اِلاّ اِبلیسَ استَکبَرَ وکانَ مِنَ الکـفِرین»
زیرا
ابلیس،
کفر خود را مکتوم مىکرد.
«بَلى قَد جاءَتک ءایـتى فَکذَّبتَ بِها واستَکبَرتَ و کنتَ مِنَ الکـفِرین»
این
آیه درباره کسانى است که پس از
مرگشان هنگام مشاهده
عذاب الهى آرزو مىکنند به
دنیا بازگردند تا از
نیکوکاران گردند.
خداوند به ایشان مىگوید: آرى،
آیات ما به شما رسید؛ ولى شما آن را تکذیب کردید و
استکبار ورزیدید و از
کافران بودید.
۶.
هواى نفس و
خود پرستى:
«... اَفَکلَّما جاءَکم رَسولٌ بِما لاتَهوى اَنفُسُکمُ استَکبَرتُم فَفَریقـًا کذَّبتُم وفَریقـًا تَقتُلون»
هرگاه
پیامبران براى
امتها از سوى
خداوند دستوراتى مىآوردند که مطابق
میل آنان نبود، از آن
سرپیچى مىکردند؛ برخى پیامبران را
تکذیب کرده و برخى آنان رامىکشتند.
۷.
گناه و
جرم پیشگى:
«و اَمَّا الَّذینَ کفَروا اَفَلَم تَکن ءایـتى تُتلى عَلَیکم فَاستَکبَرتُم وکنتُم قَومـًا مُجرِمین»
در این
آیه و همچنین در آیه ۱۳۳
سوره اعرافو آیه «...فاستَکبَروا وکانوا قَومـًا مُجرِمین»
گناهان بسیار و جرمپیشگى
کافران و
فرعون و سران حکومتش و... عامل
استکبار آنان در برابر
آیات الهى بیان شدهاست.
۸.
غفلت از قدرت نامحدود الهى:
یکى از
عوامل کفر و استکبار در
قوم عاد، غفلت آنان از قدرت برتر الهى بوده است: «فَاَمّا عادٌ فاستَکبَروا فِىالاَرضِ بِغَیرِ الحَقِّ وقالوا مَن اَشَدُّ مِنّا قُوَّةً اَوَ لَم یرَوا اَنَّ اللّهَ الَّذى خَلَقَهُم هُوَ اَشَدُّ مِنهُم قُوَّةً و کانُوا بِـایـتِنا یجحَدون.»
، «...اَو لَم یعلَم اَنَّ اللّهَ قَد اَهلَک مِن قَبلِهِ مِنَ القُرونِ مَن هُوَ اَشَدُّ مِنهُ قُوَّةً و اَکثَرُ جَمعـًا...».
این
آیه به غفلت
قارون (از
مستکبران قوم موسى(علیه السلام)) از قدرت نامحدود
پروردگار اشارهدارد.
دانشنامه موضوعی قرآن