غبن (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
غَبْن (به فتح غین و سکون باء) به معنای گول زدن در
معامله و
تَغابُن (به فتح تاء و ضم باء) به معنای مغبون كردن يكديگر، از مفردات به کار رفته در
قرآن کریم می‌باشند.
غَبْن:
(يَوْمَ يَجْمَعُكُمْ لِيَوْمِ الْجَمْعِ ذلِكَ يَوْمُ التَّغابُنِ)،
غبن به معنى گول زدن در
معامله است، خواه در
خريد باشد يا در
فروش و آن اينكه به قيمت كم بخرد يا به قيمت گران بفروشد.
در
اقرب الموارد گويد: «غَبَنَ فُلاناً فِي الْبَيْعِ وَ الشِّراءِ: خَدَعَهُ وَ غَلَبَهُ»؛
كلام
قاموس نيز نظير آن است.
«تغابن» از
تفاعل است به معنى مغبون كردن يكديگر. اگر تغابن در آيه بين الاثنين باشد، معنى آن چنين است: «روزى شما را جمع می‌كند براى روز جمع (روز آخرت) آن روز، روز مغبون كردن همديگر است».
ولى اين مغبون كردن چگونه است؟
در
الميزان پس از ردّ دو وجه در كيفيّت تغابن فرموده: اينجا صورت سومى است و آن اينكه تغابن ميان گمراه كنندگان و گمراه شدگان اعتبار شود كه متبوعان تابعان را گول ميزنند و به اخذ
دنيا و ترك
آخرت وادارشان ميكنند و تابعان متبوعان را مغبون می‌كنند كه آنها را در استكبارشان يارى ميكنند پس هر گروه ديگرى را مغبون می‌كند و از ديگرى مغبون می‌شود.
و وجه چهارمى است كه در آن زمينه
روايت وارد شده و آن اينكه: براى هر بنده در
بهشت منزلى است كه اگر اطاعت خدا ميكرد به آن داخل می‌شد و براى هر بنده در آتش منزلى است كه اگر خدا را
معصيت می‌كرد به آن داخل می‌شد. روز قيامت منازل اهل آتش كه در بهشت است به اهل بهشت داده می‌شود و بالعكس. پس اهل بهشت اهل آتش را مغبون می‌كنند.
و از تفسير برهان
نقل كرده كه
امام صادق (عليه‌السّلام) فرمود:
«قيامت يوم التلاق است، كه اهل آسمان، اهل زمين را ملاقات می‌كنند. يوم التناد است، اهل آتش اهل بهشت را ندا كنند كه: (أَفِيضُوا عَلَيْنا مِنَ الْماءِ أَوْ مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ)، و يوم التغابن است، اهل بهشت، اهل آتش را مغبون كنند، يوم الحسرة است، يعنى روزی‌كه مرگ را آورده و ذبح می‌كنند.»ناگفته نماند: باب تفاعل چنانكه اهل لغت تصريح كرده‌اند به معنى مجرد نيز آيد مثل: «تعالى اللَّه و تسامى و تبارك». ميشود گفت: كه تغابن در
آيه از براى مفعول و به معنى مجرد است كه مغبون شدن باشد و چون
عمر انسان سرمايه اوست و ميتواند با آن از دنيا استفاده كند و آخرت به‌دست آورد ولى
كفّار در آخرت خواهند ديد كه از اين سرمايه جز لذّات زود گذر دنيا چيزى به‌دست نياورده و واقعا مغبون شده‌اند و در دنيا به حكم
(زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ)،
(شيطان، اعمال آنها (مشركان) را در نظرشان جلوه داد)،
به غبن خويش متوجّه نيستند ولى در آخرت متوجّه خواهند شد، می‌شود اين مطلب را از
(وَ يَوْمَ يُعْرَضُ الَّذِينَ كَفَرُوا عَلَى النَّارِ أَذْهَبْتُمْ طَيِّباتِكُمْ فِي حَياتِكُمُ الدُّنْيا وَ اسْتَمْتَعْتُمْ بِها فَالْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ ...)،
(آن روز كه كافران را بر آتش عرضه مى‌كنند به آنها گفته مى‌شود: از نعمت‌هاى پاكيزه در زندگى دنياى خود استفاده كرديد و از آن بهره گرفتيد؛ امّا امروز عذاب ذلّت‌بار بخاطر استكبارى كه در زمين به ناحق داشتيد و بخاطر گناهانى كه انجام مى‌داديد، جزاى شما خواهد بود)،
استفاده كرد. و اللَّه العالم.
اين لفظ فقط يكبار در
قرآن يافته است.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "غبن"، ج۵، ص۸۷-۸۹.
