• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

فتح‌الله اکبر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


فتح‌الله اکبر معروف به القاب بیگلربیگی، امیرتومان، سالار افخم، سردار منصور و ‌سپهدار اعظم رشتی، ‌ در سال ۱۲۳۴ در رشت متولد شد. پدرش حاج میرزا محمدعلی خان گیلانی از ملاکین بزرگ و نامدار گیلان بود. وی تحصیلات مقدماتی را در دیار خویش فرا گرفت و پس از آن در اداره گمرات گیلان که در اجاره عموی او بود، به استخدام در آمد.
[۱] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، نشر گفتار با همکاری نشر علم، چاپ۱، ۱۳۸۰، ج۱، ص۱۷۰.
در مورد وی نقل است که در اوان نوجوانی با این‌که برادرزاده اکبرخان بیگلربیگی رشتی شخصیت متمول گیلان و اجاره‌دار گمرکات چندین ایالت بود، در فقر و تنگدستی زندگی می‌کرد.
[۲] مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، انتشارات الهام، چاپ۱، ۱۳۷۳، ج۱، ص۴۲۷.

پس از درگذشت عموی ثروتمندش، ‌در حالی که تنها دو دختر از او باقی مانده بود، فتح‌الله به جای ازدواج با نامزد و دختر عمویش تصمیم گرفت با بیوه عموی خود که زنی مسن و ثروتمند بود، ‌ازدواج نماید و به این ترتیب جانشین عموی خود در اجاره‌داری گمرک شد.
[۳] بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲و۱۳و۱۴، تهران، انتشارات زوار، چاپ اول، ۱۳۵۷، ج۳، ص۵۲.
فتح الله خان پس از عمویش، بیگلربیگی رشت شد و گمرک رشت انزلی را که در دست بلژیکی‌ها بود، در اختیار گرفت.
فتح‌الله با دست و دل بازی و هزینه نمودن مبالغی هنگفت توانست مورد توجه ناصرالدین شاه قرار بگیرد و از همین رو از سال ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۰ قمری با درجه امیرتومانی مدیر گمرکات خراسان، گیلان و مازندران بود که پس از چندی تمام آن‌ها را از دولت اجاره کرد و در‌اندک مدتی دارای ثروت و نفوذ فوق‌العاده شد و به لقب‌های سالار افخم و سالار اعظم ملقب گردید.
[۴] مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، انتشارات الهام، چاپ۱، ۱۳۷۳، ج۱، ص۴۲۷.
و حتی موفق به دریافت نشان و تمثال همایون گردید.
سال ۱۲۷۸ش مظفرالدین شاه وزارت گمرکات را به او واگذار کرد و سه سال بعد به او لقب سالار افخم داد. در سال ۱۲۸۴ش ناصرالدین شاه به هنگام سفر سوم خود به اروپا در رشت با قبول پیشکش قابل ملاحظه‌ای او را ملقب به سردار منصور نمود.
[۵] بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲و۱۳و۱۴، تهران، انتشارات زوار، چاپ اول، ۱۳۵۷، ج۳، ص۵۲.

در رجب سال ۱۳۱۵ قمری هنگامی که به پیشنهاد حسینقلی خان نظام‌السلطنه وزیر وقت عدلیه و تجارت، گمرک شمال و جنوب به دو قسمت تبدیل شد، گمرک شمال به طور کامل به فتح‌الله خان بیگلربیگی واگذار گردید.
[۶] صفایی، ابراهیم، رهبران مشروطه، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ سوم، ۱۳۶۳، ص۳۶۵.

در واقع دریافت لقب در آن روزگار به واسطه نشان دادن لیاقت و یا اداره درست امور کشوری نبود، بلکه چنان که گذشت بسیار اتفاق می‌افتاد، کسانی با پرداخت مبالغ هنگفتی برای خود از شاه لقب خریداری می‌نمودند.
سردار منصور که در شهر بندر پهلوی (بندرانزلی فعلی) با سازش با اداره «لیانازف» حق مردم و صیادان فقیر انزلی را ضایع می‌کرد، با اقدام و عکس العمل مردمی مواجه شد به گونه‌ای که مردم عمال وی را از شهر بیرون راندند.
[۷] صفایی، ابراهیم، رهبران مشروطه، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ سوم، ۱۳۶۳، ص۱۵۳.

===فتح‌الله اکبر و مشروطه===
فتح‌الله خان اکبر در اثر مسافرت‌های مکرر و متوالی به اروپا و آشنایی با زندگی آزاد مردم غربی، از طرفداران حکومت قانون و مشروطه در ایران بود با وجودی که از حمایت کامل شاه برخودار بود و همه ساله مبالغ زیادی از گمرکات ایران سود می‌برد، مع‌الوصف با آزادی‌خواهان همکاری می‌کرد و از مشروطه حمایت و جانبداری می‌کرد.
[۸] دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۲، ص۲۴۱.
[۹] دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۲، ص۲۵۰.
[۱۰] دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۲، ص۲۵۱.
[۱۱] دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۲، ص۲۵۴
[۱۲] دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۲، ص۲۵۵.
و پس از آن که محمدعلی شاه به سلطنت رسید و بنای مخالفت با مشروطه را آغاز نمود، فتح‌الله به طور رسمی به آزادی‌خواهان پیوست و پس از این‌که در باغشاه دستگیر شد.
[۱۳] عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، تهران، نشر گفتار، چاپ سوم، ۱۳۷۴، ج۱، ص۴۸.
به ناچار مجبور به ترک دیار خویش گشته، ابتدا به کلات
[۱۴] عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، تهران، نشر گفتار، چاپ سوم، ۱۳۷۴، ج۱، ص۴۹.
فیروز کوه و سپس به سوادکوه تبعید شد و در آن‌جا چندین ماه تحت مراقبت به سر می‌برد
[۱۵] مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، انتشارات الهام، چاپ۱، ۱۳۷۳، ج۱، ص۲۴۷.
و حتی به اروپا تبعید شد.
[۱۶] دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۲، ص۲۸۰.

میرزا یحیی دولت‌آبادی در اثر مشهور خویش در مورد دستگیر عده زیادی از امرا و مشروطه‌خواهان از جمله سردار منصور چنین می‌نویسد: «عصر روز یک شنبه هفتم شهر جمادی‌الاولی ۱۳۲۶ قمری عضدالدوله امراء و رجال دولت را به حضور شاه می‌برد که مورد مرحمت گردند، شاه در ظاهر اظهار مرحمتی به آن‌ها کرده، اجازه مرخصی می‌دهد، هنگام مراجعت دم در باغ یک دسته قزاق آن‌ها را احاطه کرده، ‌ علاء‌الدوله و جلال‌الدوله و سردار منصور را می‌گیرند».
[۱۷] دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۱، ‌ص۲۶۱.

وی در جریان فتح تهران یکی از فرماندهان و افراد موثر در اردوی سپهدار تنکابنی بود که ریاست مجاهدین گیلان را برعهده داشت و هم‌چنین یکی از اعضای مجلس عالی عزل محمدعلی‌شاه بود و باز جز کمیسیونی بود که برای مطالعه و و طرح تهیه خواست ملت ایران انتخاب شد.
[۱۸] ملک‌زاده، مهدی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، انتشارات‌علمی، چاپ‌چهارم، ۱۳۷۳، ج۷، ص۱۲۳۷.
[۱۹] ملک‌زاده، مهدی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، انتشارات‌علمی، چاپ‌چهارم، ۱۳۷۳، ج۶، ص۱۲۳۷
پس از فتح تهران توسط مشروطه‌خواهان، به پاس خدماتی که انجام داده بود، ‌در اولین کابینه بدون نخست وزیر (۲۶ تیر ۱۲۸۸) وی به وزارت پست و تلگراف رسید
[۲۰] صفایی، ابراهیم، رهبران مشروطه، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ سوم، ۱۳۶۳، ص۲۷۱.
و در کابینه‌های اول و دوم سپهدار اعظم (۹ تیر ۱۲۸۸) نیز این سمت را حفظ کرد.
[۲۱] عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹، ص۶۰-۶۱.
در اردیبهشت ۱۲۸۹ش از طرف سپهدار اعظم به وزارت عدلیه منصوب
[۲۲] عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹، ص۶۱.
و در کابینه فرمانفرما (دی ماه ۱۲۹۴) مجددا وزارت پست و تلگراف در اختیار او قرار گرفت.
[۲۳] عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹، ص۱۱۳.

===اخذ لقب===
در سال ۱۲۹۴ش سپهدار اعظم (محمدولی خان تنکابنی) به لقب تازه سپهسالار اعظم ملقب گردید و فتح‌الله خان اکبر لقب سابق وی را برای خویش اخذ کرد و عنوان سپهدار رشتی یافت.
[۲۴] موتی، مصطفی، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، لندن، انتشارات پکا، ۱۳۷۴، ج۱، ص۱۵۲.

در کابینه‌های بعدی که با رئیس‌الوزرائی سپهسالار اعظم و وثوق‌الدوله تشکیل شدند، وزارت داخله به عهده فتح‌الله خان سپهدار اعظم قرار گرفت.
[۲۵] عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹، ص۱۱۸.
[۲۶] موتی، مصطفی، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، لندن، انتشارات پکا، ۱۳۷۴، ج۱، ص۱۹۵.
ولی در کابینه دوم وثوق‌الدوله به عنوان وزیر جنگ معرفی شد.
[۲۷] موتی، مصطفی، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، لندن، انتشارات پکا، ۱۳۷۴، ج۱، ص۱۲۰.
یکی از نقاط تاریک زندگی سیاسی فتح‌الله اکبر را باید نبرد و رویارویی با جنبش جنگل دانست. وی در هنگام تصدی وزارت جنگ مسئول نبرد با حرکت جنگل گردید و به نفع بیگانگان بر علیه هم وطنان خویش و میرزا کوچک‌خان جنگلی و یارانش دست به اقداماتی زد.
[۲۸] دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۴، ‌ص۱۸۰.

یحیی دولت‌آبادی در مورد شخصیت وی چنین می‌نویسد: «سپهدار اعظم فتح‌الله خان گیلانی شخص وطن پرستو نیکو فطرت است؛ اما اطلاعاتی را که لازمه زمامداری امروز یک مملکت می‌باشد با این همه محذورات داخلی و خارجی که موجود است، ندارد، به علاوه از خارجه‌ها محظور بسیار دارد. سپهدار به واسطه بذل و بخششی که داشته است، نامش در شمار رجال درجه اول مملکت برده می‌شود؛ اما از وقتی که املاک زیاد او در گیلان یغما رفته است، این خصیصه او هم از کار افتاده است و شاید همان نقصان دارائی به او جرات داده است که در این وقت بار چنین مسئولیت بزرگ را به دوش خود بگیرد».
[۲۹] دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۴، ‌ص۱۸۰.

===نخست وزیری فتح‌الله خان===
فتح‌الله خان در سال ۱۲۹۹ش پس از کناره‌گیری مشیرالدوله، با حمایت انگلیس، از طرف احمدشاه قاجار به رئیس‌الوزرائی انتخاب گردید.
[۳۰] مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، انتشارات الهام، چاپ۱، ۱۳۷۳، ج۱، ص۲۴۸.
وی در مجموع دو کابینه تشکیل داد که کابینه اول وی سه ماه و دوره دوم دولت وی فقط چند روز دوام داشت.
فقط پنج روز از عمر کابینه دوم رئیس‌الوزرائی سپهدار اعظم گذشته بود که مقدمات کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ش اتفاق افتاد
[۳۱] عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹، ص۱۲۷.
و رضاخان میرپنج با عده‌ای قزاق تهران را به تصرف درآورد و هم‌چنین موسسات دولتی را اشغال نمودند و در قصر مستقر شدند. به این ترتیب دوران رئیس‌الوزرائی دوم فتح‌الله خان هم به پایان می‌رسد. البته وی با پناه بردن به سفارت انگلیس، توانست با گرفتن تامین از ظرف انگلیس‌ها از سفارت خارج و به اروپا برود.
[۳۲] مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، انتشارات الهام، چاپ۱، ۱۳۷۳، ج۱، ص۲۴۹.

===حضور در مجلس شورای ملی===
فتح‌الله خان سپهدار اعظم هم‌چنین دوبار در طول حیات خویش به نمایندگی مجلس شورای ملی برگزیده شد، ‌ یکبار در دور سوم از گرگان رود (طوالش)
[۳۳] فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۳۲.
و بار دیگر در دور پنجم از طرف مردم رشت به وکالت انتخاب گردید.
[۳۴] فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۵۸.

وی پس از کودتا، به واسطه ثروت هنگفتی که داشت به زندگی شخصی و بی‌دردسری پرداخت و هر از چند گاهی مسافرت‌های خارجی را برای خویش ترتیب می‌داد، در این مدت طی دوبار مسافرت به اروپا مورد استقبال و احترام آقاخان (رهبر اسماعیلیه) ‌ قرار گرفت.
[۳۵] موتی، مصطفی، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، لندن، انتشارات پکا، ۱۳۷۴، ج۱، ص۲۶۸.

سرانجام فتح‌الله خان سپهدار اعظم در نوروز سال ۱۳۱۷ش، در سن ۸۱ سالگی در تهران درگذشت و در گورستان ابن بابویه به خاک سپرده شد.
[۳۶] مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، انتشارات الهام، چاپ۱، ۱۳۷۳، ج۱، ص۲۴۹.

عاقلی در شرح حال شخصیت وی چنین می‌نویسد: «فتح‌الله اکبر مردی ساده دل و از عوام و کم سواد بود و غالبا اسرار کابینه‌های مشروطیت که در آن عضویت داشت، توسط او فاش می‌گردیدند. نسبت به سیاست انگلستان در ایران همیشه روی موافق نشان می‌داد. زبان فرانسه را در جریان مسافرت‌های مکرر خود به خارج تا حدی فرا گرفته بود».
[۳۷] عاقلی، باقر، شرح حال رجال، ج۱، ص۱۷۲.


فهرست مندرجات

۱ - پانویس
۲ - منبع

۱. ↑ عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، نشر گفتار با همکاری نشر علم، چاپ۱، ۱۳۸۰، ج۱، ص۱۷۰.
۲. ↑ مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، انتشارات الهام، چاپ۱، ۱۳۷۳، ج۱، ص۴۲۷.
۳. ↑ بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲و۱۳و۱۴، تهران، انتشارات زوار، چاپ اول، ۱۳۵۷، ج۳، ص۵۲.
۴. ↑ مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، انتشارات الهام، چاپ۱، ۱۳۷۳، ج۱، ص۴۲۷.
۵. ↑ بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲و۱۳و۱۴، تهران، انتشارات زوار، چاپ اول، ۱۳۵۷، ج۳، ص۵۲.
۶. ↑ صفایی، ابراهیم، رهبران مشروطه، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ سوم، ۱۳۶۳، ص۳۶۵.
۷. ↑ صفایی، ابراهیم، رهبران مشروطه، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ سوم، ۱۳۶۳، ص۱۵۳.
۸. ↑ دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۲، ص۲۴۱.
۹. ↑ دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۲، ص۲۵۰.
۱۰. ↑ دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۲، ص۲۵۱.
۱۱. ↑ دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۲، ص۲۵۴
۱۲. ↑ دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۲، ص۲۵۵.
۱۳. ↑ عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، تهران، نشر گفتار، چاپ سوم، ۱۳۷۴، ج۱، ص۴۸.
۱۴. ↑ عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، تهران، نشر گفتار، چاپ سوم، ۱۳۷۴، ج۱، ص۴۹.
۱۵. ↑ مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، انتشارات الهام، چاپ۱، ۱۳۷۳، ج۱، ص۲۴۷.
۱۶. ↑ دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۲، ص۲۸۰.
۱۷. ↑ دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۱، ‌ص۲۶۱.
۱۸. ↑ ملک‌زاده، مهدی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، انتشارات‌علمی، چاپ‌چهارم، ۱۳۷۳، ج۷، ص۱۲۳۷.
۱۹. ↑ ملک‌زاده، مهدی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، انتشارات‌علمی، چاپ‌چهارم، ۱۳۷۳، ج۶، ص۱۲۳۷
۲۰. ↑ صفایی، ابراهیم، رهبران مشروطه، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ سوم، ۱۳۶۳، ص۲۷۱.
۲۱. ↑ عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹، ص۶۰-۶۱.
۲۲. ↑ عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹، ص۶۱.
۲۳. ↑ عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹، ص۱۱۳.
۲۴. ↑ موتی، مصطفی، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، لندن، انتشارات پکا، ۱۳۷۴، ج۱، ص۱۵۲.
۲۵. ↑ عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹، ص۱۱۸.
۲۶. ↑ موتی، مصطفی، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، لندن، انتشارات پکا، ۱۳۷۴، ج۱، ص۱۹۵.
۲۷. ↑ موتی، مصطفی، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، لندن، انتشارات پکا، ۱۳۷۴، ج۱، ص۱۲۰.
۲۸. ↑ دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۴، ‌ص۱۸۰.
۲۹. ↑ دولت آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، انتشارات عطار و فردوس، چاپ ششم، ۱۳۷۱، ج۴، ‌ص۱۸۰.
۳۰. ↑ مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، انتشارات الهام، چاپ۱، ۱۳۷۳، ج۱، ص۲۴۸.
۳۱. ↑ عبدالله پور، احمد، نخست وزیران ایران، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹، ص۱۲۷.
۳۲. ↑ مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، انتشارات الهام، چاپ۱، ۱۳۷۳، ج۱، ص۲۴۹.
۳۳. ↑ فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۳۲.
۳۴. ↑ فرهنگ، عطاءالله، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، چاپخانه مجلس شواری ملی، بی جا، ۱۳۵۶، ص۵۸.
۳۵. ↑ موتی، مصطفی، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، لندن، انتشارات پکا، ۱۳۷۴، ج۱، ص۲۶۸.
۳۶. ↑ مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، انتشارات الهام، چاپ۱، ۱۳۷۳، ج۱، ص۲۴۹.
۳۷. ↑ عاقلی، باقر، شرح حال رجال، ج۱، ص۱۷۲.


سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «خاندان اکبر»، تاریخ بازیابی۹۵/۵/۱۳.    


رده‌های این صفحه : تراجم | خاندان اکبر | رجال سیاسی عصر پهلوی | رجال سیاسی عصر قاجار | وزیران عصر قاجار
جعبه ابزار