فرط (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
فَرْط (به فتح فاء و سکون راء) از
واژگان قرآن کریم به معنای
تقدّم و جلو افتادن است. این واژه دارای مشتقاتی است که در
آیات قرآن به کار رفته است؛ مانند:
فَرَط (به فتح فاء و راء) و
فارِط (به کسر راء) به معنای پيشروى؛
إِفْرَاط (به کسر الف و سکون فاء) به معنای تجاوز بيشتر؛
تَفْريط (به فتح تاء و سکون فاء) كوتاهى و تقصير بيشتر؛ و
فُرُط (به ضم فاء و راء) به معناى
افراط و تجاوز است.
فَرْط:
تقدّم و جلو افتادن است.
در لغت آمده: «فَرَطَ فُرُوطاً: سَبَقَ وَ تَقَدَّمَ-
فَرَطَ عَلَيْهِ فِى الْقَوْلِ فَرْطاً: اسْرَفَ وَ تَقَدَّمَ»
و آن با
تجاوز و تعدى می‌سازد.
فَرَط (بر وزن فَرَس) و فارِط پيشروى است كه قبل از
کاروان براى اصلاح حوض و دلوها وارد آب شود.
در
دعا درباره
مرگ فرزند صغير گويد: «اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ فَرَطاً»، يعنى: خدايا او را اجر متقدّم و
ثواب جلو افتاده گردان.
(قالا رَبَّنا إِنَّنا نَخافُ أَنْ يَفْرُطَ عَلَيْنا أَوْ أَنْ يَطْغى) «گفتند: خدايا می‌ترسيم كه
فرعون بر ما پيشى گيرد و در
عقوبت پيش از آنكه دعوتش كنيم، عجله كند و يا در تعذيب
بنی اسرائیل طغيان نمايد».
إِفْرَاط: تجاوز بيشتر و
تَفْريط كوتاهى و
تقصیر بيشتر است.
(يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ) «اى حسرت بر آنچه در
طاعت خدا تقصير و كوتاهى كردم».
(لا جَرَمَ أَنَّ لَهُمُ النَّارَ وَ أَنَّهُمْ مُفْرَطُونَ) مُفْرَطُونَ در قرآن‌ها به صيغه
مفعول است و به صيغه
فاعل و ايضا مُفَرِّطُونَ به كسر راء از
باب تفعیل نيز خوانده‌اند؛ يعنى: «ناچار آتش براى آنهاست و آنها پيش افتادگان (به آتش)اند».
می‌شود از
آیه فهميد كه آنانكه به
خدا نسبت زائيدن و
فرزند می‌دهند پيش از ديگران به
آتش وارد خواهند شد.
فُرُط (بر وزن عُنُق) به معنى
افراط و تجاوز است. «الْفُرُطُ: الامر المجاوز فيه عن الحدّ».
(وَ اتَّبَعَ هَواهُ وَ كانَ أَمْرُهُ فُرُطاً) يعنى: «از
هوای نفس پيروى كرده و كارش تجاوز و تعدّى بود».
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "فرط"، ج۵، ص۱۶۲-۱۶۳.
