فرط (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
فَرْط (به فتح فاء و سکون راء) از
واژگان نهج البلاغه به معنای تقدّم و اسراف است. مواردى از آن در «
نهج البلاغه» آمده است.
فَرْط : تقدّم و اسراف.
فُروط: تقدم و جلو افتادن. «
فَرَطَ فُرُوطاً: سَبَقَ وَ تَقَدَّمَ»
فَرَط (به فتح فاء و راء): اجر مقدّم و
ثواب جلو افتاده،
إِفْراط (به کسر الف و سکون فاء): تجاوز بيشتر
.
تَفْريط (به فتح تاء و سکون فاء): كوتاهى و تقصير بيشتر
.
امیرالمومنین (علیه‌السلام) در نامه ای به
معاويه مى‌نويسد:
«فَإِنَّكَ إِنْ فَرَّطْتَ حَتَّى يَنْهَدَ إِلَيْكَ عِبَادُ اللهِ أُرْتِجَتْ عَلَيْكَ الاُْمُورُ» «تو اگر در تسليم شدن كوتاهى كنى تا بندگان
خدا بر جنگ تو قيام كنند، كارها بر تو بسته خواهد شد...» .
(شرح‌های نامه:
)
در خطبه ای اینطور می فرمایند:
«لاَُفْرِطَنَّ لَهُمْ حَوْضاً...» «حوضى برايشان از آب پر سازم»
در «حوض» گذشت. (شرح‌های خطبه:
)
در حكمتی فرموده اند:
«ثَمَرَةُ التَّفْرِيطِ النَّدَامَةُ، وَ ثَمَرَةُ الْحَزْمِ السَّلاَمَةُ» «ثمره و نتيجه تقصير پشيمانى و فائده احتياط سلامتى است.»
(شرح‌های حکمت:
)
و نيز فرمايند:
«وَ سَيَهْلِكُ فِيَّ صِنْفَانِ: مُحِبٌّ مُفْرِطٌ يَذْهَبُ بِهِ الْحُبُّ إِلَى غَيْرِ الْحَقِّ، وَ مُبْغِضٌ مُفْرِطٌ يَذْهَبُ بِهِ الْبُغْضُ إِلَى غَيْرِ الْحَقِّ» «يعنى دو گروه درباره من هلاك خواهد شد و اهل
جهنم خواهند بود گروهى كه در دوستى من افراط كرده و نسبت خدائى به من داده و گروهى كه در عداوت من به انحراف كشانده شوند»، اين، خبر از آينده و از اخبار غيبى است
(شرح‌های: خطبه
)
و در حكمت دیگری فرموده اند:
«يَهْلِكُ فِيَّ رَجُلاَنِ: مُحِبٌّ مُفْرِطٌ، وَ بَاهِتٌ مُفْتَر» «دو كس در مورد من هلاك خواهند شد: دوست
غلوّ كننده و دشمن
بهتان زننده دروغگو.»
معنى كلام در «بهت» گذشت. (شرح‌های حکمت:
)
درباره انسان جاهل میفرمایند:
«لاَتَرَى الْجَاهِلَ إِلاَّ مُفْرِطاً أَوْ مُفَرِّطاً» «هميشه
جاهل يا افراط گر و تجاوزكار، و يا كندرو و تفريط كننده است.»
(شرح‌های حکمت:
)
در وقت برگشتن از
صفّين خطاب به اهل قبرستان
كوفه فرمودند:
«يَا أَهْلَ الدِّيَارِ الْمُوحِشَةِ... أَنْتُمْ لَنَا فَرَطٌ سَابِقٌ، وَ نَحْنُ لَكُمْ تَبَعٌ لاَحِقٌ» «اى اهل ديار وحشتزا شما نسبت به ما جلو افتاده و سبقت كرده‌ايد، ما نسبت به شما تابع و لاحق هستيم» منظور از «فرط» صرف مقدم بودن است.
(شرح‌های خطبه:
)
درباره مردگان فرموده اند:
«أُولئِكُمْ سَلَفُ غَايَتِكُمْ، وَ فُرَّاطُ مَنَاهِلِكُمْ، الَّذِينَ كَانتْ لَهُمْ مَقَاوِمُ الْعِزِّ، وَ حَلَبَاتُ الْفَخْرِ...» فراّط (بر وزن طلاب) جمع فارط به معنى متقدم است، يعنى «آنها گذشتگان غايت و مرگ شما هستند، (كه پيش از شما به مقصد شما رسيدند) و پيش افتادگان به آبشخور شما مى‌باشند كه داراى مقامها و منزلتهاى
عزّت و گروههاى افتخار بودند.»
(شرح‌های خطبه:
)
از این ماده چندین مورد در «نهج» آمده است.
•
بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله « فرط »، ج۲، ص۸۱۲.
