• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

فرط (مفردات‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




فَرْط (به فتح فاء و سکون راء) از واژگان نهج البلاغه به معنای تقدّم و اسراف است. مواردى از آن در «نهج البلاغه» آمده است.



فَرْط : تقدّم و اسراف. فُروط: تقدم و جلو افتادن. «فَرَطَ فُرُوطاً: سَبَقَ وَ تَقَدَّمَ»
فَرَط (به فتح فاء و راء): اجر مقدّم و ثواب جلو افتاده، إِفْراط (به کسر الف و سکون فاء): تجاوز بيشتر . تَفْريط (به فتح تاء و سکون فاء): كوتاهى و تقصير بيشتر .


امیرالمومنین (علیه‌السلام) در نامه ای به معاویه مى‌نويسد: «فَإِنَّكَ إِنْ فَرَّطْتَ حَتَّى يَنْهَدَ إِلَيْكَ عِبَادُ اللهِ أُرْتِجَتْ عَلَيْكَ الاُْمُورُ» «تو اگر در تسليم شدن كوتاهى كنى تا بندگان خدا بر جنگ تو قيام كنند، كارها بر تو بسته خواهد شد...» . (شرح‌های نامه: )
در خطبه ای اینطور می فرمایند: «لاَُفْرِطَنَّ لَهُمْ حَوْضاً...» «حوضى برايشان از آب پر سازم» در «حوض» گذشت. (شرح‌های خطبه: )
در حكمتی فرموده اند: «ثَمَرَةُ التَّفْرِيطِ النَّدَامَةُ، وَ ثَمَرَةُ الْحَزْمِ السَّلاَمَةُ» «ثمره و نتيجه تقصير پشيمانى و فائده احتياط سلامتى است.» (شرح‌های حکمت: )
و نيز فرمايند:«وَ سَيَهْلِكُ فِيَّ صِنْفَانِ: مُحِبٌّ مُفْرِطٌ يَذْهَبُ بِهِ الْحُبُّ إِلَى غَيْرِ الْحَقِّ، وَ مُبْغِضٌ مُفْرِطٌ يَذْهَبُ بِهِ الْبُغْضُ إِلَى غَيْرِ الْحَقِّ» «يعنى دو گروه درباره من هلاك خواهد شد و اهل جهنم خواهند بود گروهى كه در دوستى من افراط كرده و نسبت خدائى به من داده و گروهى كه در عداوت من به انحراف كشانده شوند»، اين، خبر از آينده و از اخبار غيبى است (شرح‌های: خطبه )
و در حكمت دیگری فرموده اند: «يَهْلِكُ فِيَّ رَجُلاَنِ: مُحِبٌّ مُفْرِطٌ، وَ بَاهِتٌ مُفْتَر» «دو كس در مورد من هلاك خواهند شد: دوست غلوّ كننده و دشمن بهتان زننده دروغگو.» معنى كلام در «بهت» گذشت. (شرح‌های حکمت: )
درباره انسان جاهل میفرمایند: «لاَتَرَى الْجَاهِلَ إِلاَّ مُفْرِطاً أَوْ مُفَرِّطاً» «هميشه جاهل يا افراط گر و تجاوزكار، و يا كندرو و تفريط كننده است.» (شرح‌های حکمت: )
در وقت برگشتن از صفّین خطاب به اهل قبرستان کوفه فرمودند: «يَا أَهْلَ الدِّيَارِ الْمُوحِشَةِ... أَنْتُمْ لَنَا فَرَطٌ سَابِقٌ، وَ نَحْنُ لَكُمْ تَبَعٌ لاَحِقٌ» «اى اهل ديار وحشتزا شما نسبت به ما جلو افتاده و سبقت كرده‌ايد، ما نسبت به شما تابع و لاحق هستيم» منظور از «فرط» صرف مقدم بودن است. (شرح‌های خطبه: )
درباره مردگان فرموده اند: «أُولئِكُمْ سَلَفُ غَايَتِكُمْ، وَ فُرَّاطُ مَنَاهِلِكُمْ، الَّذِينَ كَانتْ لَهُمْ مَقَاوِمُ الْعِزِّ، وَ حَلَبَاتُ الْفَخْرِ...» فراّط (بر وزن طلاب) جمع فارط به معنى متقدم است، يعنى «آنها گذشتگان غايت و مرگ شما هستند، (كه پيش از شما به مقصد شما رسيدند) و پيش افتادگان به آبشخور شما مى‌باشند كه داراى مقامها و منزلتهاى عزّت و گروههاى افتخار بودند.» (شرح‌های خطبه: )


از این ماده چندین مورد در «نهج» آمده است.


۱. قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۲، ص۸۱۲.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۶۳۱.    
۳. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۴، ص۲۶۴.    
۴. زبیدی، مرتضی، تاج العروس، ج۱۰، ص۳۵۹.    
۵. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۷، ص۳۶۶.    
۶. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۶۳۱.    
۷. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۶۳۱.    
۸. سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۷۵۲، نامه۵۲.    
۹. عبده، محمد، نهج البلاغة، ط مطبعة، ج۳، ص۱۳۹، نامه۶۵.    
۱۰. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۴۵۶، نامه۶۵.    
۱۱. شرح مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۷۱۳، نامه۶۵.    
۱۲. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۳۵۶.    
۱۳. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۳۵۹.    
۱۴. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۱۱، ص۳۰۱.    
۱۵. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۳۸۱.    
۱۶. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۸، ص۲۷.    
۱۷. سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۳۰۰، خطبه۱۳۶.    
۱۸. عبده، محمد، نهج البلاغة، ط مطبعة، ج۱، ص۳۸، خطبه۱۰.    
۱۹. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۵۴، خطبه۱۰.    
۲۰. شرح مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۹۳، خطبه۱۳۷.    
۲۱. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۵۶۷.    
۲۲. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۵۶۹.    
۲۳. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۱، ص۴۸۴.    
۲۴. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۱۶۴.    
۲۵. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۲۳۹.    
۲۶. سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۸۱۷، حکمت۱۷۱.    
۲۷. عبده، محمد، نهج البلاغة، ط مطبعة، ج۳، ص۱۹۴، حکمت۱۸۱.    
۲۸. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۵۰۲، حکمت۱۸۱.    
۲۹. شرح مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۷۷۹، حکمت۱۸۱.    
۳۰. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۵۷۴.    
۳۱. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۵۷۴.    
۳۲. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۱۳، ص۴۳۳.    
۳۳. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۲۱، ص۲۵۶.    
۳۴. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۸، ص۴۱۴.    
۳۵. سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۲۸۷، خطبه۱۲۷.    
۳۶. عبده، محمد، نهج البلاغة، ط مطبعة، ج۲، ص۱۱، خطبه۱۲۵.    
۳۷. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۱۸۴، خطبه۱۲۷.    
۳۸. شرح مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۷۵، خطبه۱۲۷.    
۳۹. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۴۳.    
۴۰. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۴۶.    
۴۱. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۱۲، ص۷۰۱.    
۴۲. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۱۶۷.    
۴۳. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۸، ص۱۱۹.    
۴۴. سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۸۹۲، حکمت۴۵۹.    
۴۵. عبده، محمد، نهج البلاغة، ط مطبعة، ج۳، ص۲۶۴، حکمت۴۶۹.    
۴۶. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۵۵۸، حکمت۴۶۹.    
۴۷. شرح مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۸۵۳، حکمت۴۶۹.    
۴۸. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۷۸۵.    
۴۹. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۷۸۵.    
۵۰. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۱۵، ص۶۶۴.    
۵۱. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۲۱، ص۵۳۴.    
۵۲. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۲۲۰.    
۵۳. سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۷۸۴، حکمت۶۵.    
۵۴. عبده، محمد، نهج البلاغة، ط مطبعة، ج۳، ص۱۶۵، حکمت۷۰.    
۵۵. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۴۷۹، حکمت۷۰.    
۵۶. شرح مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۷۴۷، حکمت۷۰.    
۵۷. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۴۶۴.    
۵۸. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۴۶۴.    
۵۹. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۱۲، ص۴۱۹.    
۶۰. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۲۱، ص۱۰۴.    
۶۱. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۸، ص۲۱۶.    
۶۲. سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۸۰۲، حکمت۱۲۵.    
۶۳. عبده، محمد، نهج البلاغة، ط مطبعة، ج۳، ص۱۸۱، حکمت۱۳۰.    
۶۴. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۴۹۲، حکمت۱۳۰.    
۶۵. شرح مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۷۶۵، حکمت۱۳۰.    
۶۶. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۵۲۸.    
۶۷. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۵۲۸.    
۶۸. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۱۳، ص۷۸.    
۶۹. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۲۱، ص۱۹۸.    
۷۰. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۸، ص۳۲۲.    
۷۱. سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۵۳۷، خطبه۲۲۰.    
۷۲. عبده، محمد، نهج البلاغة، ط مطبعة، ج۲، ص۲۳۲، خطبه۲۱۶.    
۷۳. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۳۳۸، خطبه۲۲۱.    
۷۴. شرح مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۵۳۱، خطبه۲۲۱.    
۷۵. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۱۰۸.    
۷۶. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۱۱۴.    
۷۷. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۸، ص۳۱۹.    
۷۸. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۲۱۷.    
۷۹. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۱، ص۱۵۰.    
۸۰. سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۶۴۸، نامه۳۱.    
۸۱. سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۷۲۷، نامه۵۳.    



بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله « فرط »، ج۲، ص۸۱۲.    






جعبه ابزار