• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

فضل بن عبدالملک بقباق

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


بَقباق، ابوالعباس، فضل بن عبدالملک کوفی، راوی شیعی در سده‌ی دوم هجری است.



نخستین بار، نام وی در رجال برقی (متوفی ۲۸۰) آمده است. وی بقباق را در شمار اصحاب امام صادق علیه السلام نام می برد، آنگاه از کتاب سعد نقل می کند که بقباق دارای کتاب و نیز موثق بوده است.
[۱] . احمدبن محمد برقی، کتاب الرجال، ص۳۴.
نجاشی
[۲] . نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۰۸.    
او را موثق، سرشناس و دارای کتاب معرفی کرده می گوید: «وی از امام صادق علیه السلام روایت کرده است.» شیخ طوسی
[۳] . محمدبن حسن طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۸۰، ص۲۶۸.    
او را در شمار اصحاب امام صادق علیه السلام آورده است، لیکن در فهرست، که از مؤلّفان شیعی یاد می کند، نامی از بقباق نمی برد. تستری در قاموس الرجال،
[۴] . محمدتقی تستری، قاموس الرجال، ج۷، ص۳۳۵.
این امر را ناشی از غفلت شیخ طوسی دانسته است. به نوشته‌ی مامقانی
[۵] . عبدالله مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۱، مقدمه، ص۲۰۹.
و خوئی،
[۶] . خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۱۳، ص۳۰۵.
شیخ مفید در رساله عددّیه او را از جمله‌ی فقیهان بزرگ و سرشناس شیعی می داند که در احکام شرع مرجع بوده اند و نمی توان درباره‌ی مقام هیچیک از آنان مناقشه کرد. سید بحرالعلوم، او را از بزرگان طبقه‌ی چهارم راویان شمرده است.
[۷] . بحرالعلوم، رجال السید بحرالعلوم، ج۳، ص۱۸۳.



از زندگی بقباق، اطلاع چندانی در دست نیست، لیکن از روایت کشی
[۸] . کشّی، اختیار معرفة الرجال، ص۳۳۶.
اجمالاً بر می آید که نزد امام صادق علیه السلام منزلتی داشته است، زیرا او بود که واسطه شد تا امام، حَریز را به حضور بپذیرد؛ ولی سخنان اعتراض آمیز بقباق به امام در همین باره، شخصیت وی را مخدوش کرده است؛ زیرا وقتی امام علیه السلام وساطت او را نپذیرفت، او به آن حضرت گفت: «شما بیش از اندازه، حریز را تنبیه کردید!» امام علیه السلام پاسخ داد: «حریز بدون مجوّز شمشیر کشیده است »؛ سپس با کنایه بقباق را توبیخ کرد. به عقیده‌ی شیعه، این شیوه‌ی رویارویی با امام، که معصوم از خطاست، شایسته نیست؛ لیکن ازدیدگاه رجال شناسان، این عمل، اشتباهی بیش نبوده و وثاقت او را خدشه دار نمی کند.
[۹] . بحرالعلوم، رجال السید بحرالعلوم، ج۳، ص۱۸۷ ـ ۱۸۸.
[۱۰] . مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۲، بخش۲، ص۱۱.
[۱۱] . خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۱۳، ص۳۰۶.



به روایت دیگر، امام صادق علیه السلام از بقباق پروا کرده و با اشاره، سؤالی را پاسخ داده است؛
[۱۲] . کشّی، اختیار معرفة الرجال، ص۳۳۶ـ۳۳۷.
ازینرو ابن طاووس
[۱۳] . ابن طاووس، التحریر الطاووسی، ص۲۲۰.
گفته است: امام صادق علیه السلام از بقباق تقیّه می کرده است. لیکن این روایت علاوه بر ضعف سند، دلالت روشنی بر مقصود ابن طاووس ندارد و توجیه پذیر است. بنابراین، نمی توان، بر پایه‌ی آن، شخصیت بقباق را لکه دار کرد.


در جوامع روایی شیعه، روایاتی از بقباق رسیده که فهرست آنها در معجم رجال الحدیث
[۱۴] . خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۱۳، ص۲۷۸ـ ۲۷۹.
[۱۵] . خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۱۳، ص۳۰۴-۳۰۶.
[۱۶] . خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۱۳، ص۴۶۳-۴۶۵.
موجود است.وی علاوه بر این که مستقیماً از امام صادق علیه السلام روایت کرده، راوی کتاب زکریابن مالک جعفی (نقّاض ) بوده است.
[۱۷] . ابن بابویه، مشیخه، ص۷۰.
از جمله راویان وی، ابان بن عثمان
[۱۸] . ابن بابویه، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۲۲۵.
[۱۹] . محمدبن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۱، ج۳، ص۳۲۵.
و قاسم بن عروه
[۲۰] . ابن بابویه، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۷۷.

[۲۱] . محمدبن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۱، ج۲، ص۱۱۴.
شایان ذکرند. همچنین داود بن حصین و حماد بن عثمان راوی کتاب بقباق بوده اند.
[۲۲] . نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۰۸.
[۲۳] . ابن بابویه، مشیخه، ص۲۴.



۱- ابن بابویه، من لایحضره الفقیه، چاپ حسن موسوی خرسان، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱؛
۲- ابن طاووس، التحریر الطاووسی، المستخرج من کتاب حل الاشکال فی معرفة الرجال، تألیف حسن بن زین الدین شهید ثانی، چاپ محمدحسن ترحینی، قم ۱۳۶۸ ش؛
۳- محمد مهدی بن مرتضی بحرالعلوم، رجال السید بحرالعلوم: المعروف بالفوائد الرجالیة، چاپ محمدصادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، تهران ۱۳۶۳ ش؛
۴- احمدبن محمد برقی، کتاب الرجال، تهران ۱۳۴۲ ش؛
۵- محمدتقی تستری، قاموس الرجال، تهران ۱۳۷۹ـ۱۳۹۱؛
۶- ابوالقاسم خوئی،معجم رجال الحدیث، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛
۷- محمدبن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، چاپ حسن موسوی خرسان، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱؛
۸- همو، رجال الطوسی، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱؛
۹- محمدبن عمر کشّی، اختیار معرفة الرجال، ( تلخیص ) محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ ش؛
۱۰- عبدالله مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ سنگی نجف ۱۳۴۹ـ۱۳۵۲؛
۱۱- احمدبن علی نجاشی،فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهرب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.

 
۱. ↑ . احمدبن محمد برقی، کتاب الرجال، ص۳۴.
۲. ↑ . نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۰۸.    
۳. ↑ . محمدبن حسن طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۸۰، ص۲۶۸.    
۴. ↑ . محمدتقی تستری، قاموس الرجال، ج۷، ص۳۳۵.
۵. ↑ . عبدالله مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۱، مقدمه، ص۲۰۹.
۶. ↑ . خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۱۳، ص۳۰۵.
۷. ↑ . بحرالعلوم، رجال السید بحرالعلوم، ج۳، ص۱۸۳.
۸. ↑ . کشّی، اختیار معرفة الرجال، ص۳۳۶.
۹. ↑ . بحرالعلوم، رجال السید بحرالعلوم، ج۳، ص۱۸۷ ـ ۱۸۸.
۱۰. ↑ . مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۲، بخش۲، ص۱۱.
۱۱. ↑ . خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۱۳، ص۳۰۶.
۱۲. ↑ . کشّی، اختیار معرفة الرجال، ص۳۳۶ـ۳۳۷.
۱۳. ↑ . ابن طاووس، التحریر الطاووسی، ص۲۲۰.
۱۴. ↑ . خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۱۳، ص۲۷۸ـ ۲۷۹.
۱۵. ↑ . خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۱۳، ص۳۰۴-۳۰۶.
۱۶. ↑ . خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۱۳، ص۴۶۳-۴۶۵.
۱۷. ↑ . ابن بابویه، مشیخه، ص۷۰.
۱۸. ↑ . ابن بابویه، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۲۲۵.
۱۹. ↑ . محمدبن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۱، ج۳، ص۳۲۵.
۲۰. ↑ . ابن بابویه، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۷۷.
۲۱. ↑ . محمدبن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۱، ج۲، ص۱۱۴.
۲۲. ↑ . نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۰۸.
۲۳. ↑ . ابن بابویه، مشیخه، ص۲۴.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «فضل بن عبدالملک»، شماره.۱۵۵۵    



جعبه ابزار