• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

فوزیه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


فوزیه دختر ملک فؤاد ـ پادشاه مصر ـ و ملکه نازلی بود. وی اولین دختر و دومین فرزند خانواده سلطنتی پس از ملک فاروق بود. فوزیه در سن ۱۷سالگی به همسری محمدرضا پهلوی ولیعهد ایران درآمد و پس از استعفای رضاشاه و شاهنشاهی محمدرضا پهلوی ملکه ایران گردید. حاصل این ازدواج دختری به نام شهناز بود.


فوزیه دختر ملک فؤاد ـ پادشاه مصر ـ و ملکه نازلی، در ۵ ربیع‌الاول ۱۳۴۰ق/ ۱۵ آبان ۱۳۰۰ش. در مصر به دنیا آمد. وی اولین دختر و دومین فرزند خانواده سلطنتی پس از ملک فاروق بود. فائقه، فائزه و فتحیه دیگر خواهران تنی و فوقیه خواهر ناتنی او از همسر اول فؤاد بودند.
[۱] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۷.
[۲] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۲۵.
فوزیه در سن ۱۷سالگی به همسری محمدرضا پهلوی ولیعهد ایران درآمد
[۳] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۲۷.
و پس از استعفای رضاشاه و شاهنشاهی محمدرضا پهلوی ملکه ایران گردید. حاصل این ازدواج دختری به نام شهناز بود.
[۴] پهلوی، محمدرضا، ماموریت برای وطنم، ص۴۴۲.


با گذشت حدود ۱۶ سال از سلطنت پهلوی و بازگشت ولیعهد ایران از سوئیس در اردیبهشت ۱۳۱۵ش،
[۵] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۹.
[۶] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۳۱.
[۷] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۲۵.
[۸] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۳۱.
رضاشاه در صدد انتخاب همسری مناسب برای وی برآمد که پس از بررسی گزینه‌های فراوان در داخل و خارج از کشور، فوزیه، شاهزاده مصری توجه زمامداران ایران را به خود جلب کرد. بر همین اساس رضاشاه تلاش خود را برای جلب رضایت مصریان و نیز تحقیقات از فوزیه آغاز نمود.
[۹] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۱۶.
[۱۰] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۱۷.
[۱۱] غنی، قاسم، یادداشتهای دکتر قاسم غنی، ج۲، ص۲۲۷.
سرانجام پس از مدت‌ها تلاش و رایزنی‌های فراوان، دربار مصر با ازدواج موافقت کرده، نامزدی آن دو در دهم خرداد ۱۳۱۷ش در ایران اعلام گردید.
[۱۲] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۵۶.
در پی آن هیاتی ایرانی در ۱۴خرداد به مصر رفته، پس از انجام مذاکرات نهایی به ایران بازگشت.
[۱۳] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۶۰.
[۱۴] فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج۱، ص۶۱.
همچنین برای حل یک مشکل قانونی در پیش روی که ولیعهد باید از مادری ایرانی‌الاصل باشد، مجلس ایران در ۸ آذر ۱۳۱۷ همین سال طی یک حکم قانونی فوزیه را به تبعیت از همسر، صفت ایرانی داده، او را ایرانی‌الاصل دانست.
[۱۵] پهلوی، محمدرضا، ماموریت برای وطنم، ص۴۴۰.
[۱۶] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۸۷.
[۱۷] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۹۵.

سرانجام به منظور انجام مراسم عقد، محمدرضا به همراهی تنی چند از رجال دولتی با بدرقه خانواده سلطنتی پهلوی، تهران را در ۵ اسفند ۱۳۱۷ش ترک کرده، پس از طی عراق، سوریه و لبنان به صورت زمینی و دریایی، در بندر اسکندریه مصر مورد استقبال مصریان قرار گرفتند.
[۱۸] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۳۳-۲۳۹.
پس از انجام مراسم عقد در ۲۴ اسفند و برگزاری جشن‌های مفصل، ولیعهد به همراه همسرش فوزیه، ملکه نازلی، خواهران فوزیه و تعدادی از رجال و روزنامه‌نگاران، مصر را پس از یک ماه به مقصد ایران ترک کردند.
[۱۹] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۷۷.
[۲۰] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۲۲.
[۲۱] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۴۸.
[۲۲] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۵۳.
پس از طی مسافتی در دریا، مسیر خشکی را از اهواز، با قطار سلطنتی طی کرده، راهی تهران شدند و در ۲۶ فروردین ۱۳۱۸ش با استقبال رسمی رضاشاه و خانواده سلطنتی جشن عروسی به مدت بیست روز با حضور نمایندگانی از سایر کشورها در تهران برگزار گردید.
[۲۳] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۳۵۳.
[۲۴] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۳۵۷.
[۲۵] پهلوی، محمدرضا، ماموریت برای وطنم، ص۴۴۰ - ۴۴۱.
[۲۶] فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۲۹-۵۴.
البته وجود برخی ناهماهنگی‌ها در پذیرایی از همراهان خانواده سلطنتی مصر در قطار
[۲۷] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۴۲.
و نیز اعتراض به برخی رفتارهای ناشایست ملکه نازلی در تهران کدورت‌هایی در بین دو خانواده را به همراه داشت که سرانجام با پناه بردن فوزیه به سفارت مصر برای حل مساله،
[۲۸] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۳۷۱.
[۲۹] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص ۳۹۸.
[۳۰] فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۵۴.
ملکه نازلی به حالت قهر در ۱۵ اردیبهشت تهران را ترک کرد.
[۳۱] فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۵۵-۶۴.
[۳۲] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۳۹۹-۴۰۳.


ازدواج بین دو خاندان سلطنتی، برای ایران، مصر و برخی دول ذی‌نفع، از ابعاد مختلفی حائز اهمیت بود.از نظر رضاشاه ازدواج با خانواده سلطنتی خدیوهای مصر – که البته قدمتی بیش از ۱۵۰ سال نداشت- سلسله ۱۶ ساله خاندان پهلوی را دارای اعتبار می‌ساخت.
[۳۳] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۸.
[۳۴] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۰۵.
[۳۵] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۴۰.
از سوی دیگر فوزیه هرچند در مصر به دنیا آمده بود، اما دارای نژادی نیمه اروپایی بود و در حالی که اروپاییان به دلایل مختلف از جمله تفاوت دین بعید به شمار می‌رفت دختران خود را به ازدواج ولیعهد ایران دربیاورند، موافقت دربار سنی مذهب مصر با دربار منتسب به شیعه ایران امتیازی بزرگ برای رضاشاه به حساب می‌آمد.
[۳۶] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۰۶- ۱۱۶.
جد مادری فوزیه افسری فرانسوی بود که با یک دختر عرب ازدواج کرد و محمدعلی پاشا جد پدری او -مؤسس سلسله خدیوهای مصر- مردی آلبانیایی بود که سربازی خود را در خدمت ارتش عثمانی گذرانده، به دلیل لیاقت‌هایی که از خود نشان داد به فرماندهی سپاهیان در مصر دست یافت، سپس از سوی عثمانی‌ها به عنوان والی مصر و سودان انتخاب گشته، عنوان خدیو مصر را بر خود نهاد.
[۳۷] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۸.
[۳۸] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۱۶.
[۳۹] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۲۴.
[۴۰] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۴۵
[۴۱] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۴۰.

امتیازاتی که دربار مصر از پاسخ مثبت بدان دست می‌یافت، جدای از منافع اقتصادی، به لحاظ سیاسی نیز برای ملک فاروق بسیار اهمیت داشت، چرا که می‌توانست به وسیله ازدواج سیاسی خواهرانش با سایر دول اسلامی نظر آنان را به سوی خود جلب نموده، دستگاه خلافت را که با فروپاشی عثمانی از هم گسیخته و ملک فؤاد در صدد بازسازی آن بود، زنده ساخته، خلافت جهان اسلام را برعهده گیرد.
[۴۲] فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۲۱.
[۴۳] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۶۹.
[۴۴] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۳۹.
[۴۵] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۷۵
[۴۶] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۸۱.


۳.۱ - نقش انگلیس برای نزدیک کردن ایران و مصر

 انگلیس که در این برهه زمانی مدت ۶۰ سال از تسلط‌شان بر مصر و دربار آن می‌گذرد و ملک فؤاد نیز با حمایت آنها بود که توانست رسما این کشور را به پادشاهی تبدیل نماید، یکی از موافقان طرح ایجاد خلافت اسلامی مصر و در نتیجه تحت سیطره خود درآوردن جهان اسلام تحت پوشش خلافت اسلامی بود. از همین رو نقش مهمی که انگلیس برای نزدیک کردن دو رژیم ایران و مصر ایفا کرد را باید همواره در نظر داشت.
[۴۷] فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج۱، ص۶۰.
[۴۸] صادقکار، مرتضی، روانشناسی محمدرضا پهلوی و همسرانش، ص۱۴۶-۱۵۱.
[۴۹] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۳۴.
[۵۰] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۲۲.
[۵۱] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۲۴.
[۵۲] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۴۵.
نهایتا اینکه طرح بی‌سابقه ازدواج آن دو، انتخاب فوزیه توسط رضاشاه و اطلاع ناگهانی محمدرضا از این امر در بدو نامزدی در ۱۳۱۷
[۵۳] پهلوی، محمدرضا، ماموریت برای وطنم، ص۴۳۹.
احتمال دیکته شدن آن از سوی انگلیسی‌ها را قوی می‌سازد.
[۵۴] فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ص۶۰.
[۵۵] فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ص۱۳۱.


فوزیه دختری غرب‌گرا و علاقمند به اروپا بود که تا ۱۳۱۷ش چهار بار به اروپا سفر کرد
[۵۶] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۵.
[۵۷] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۵۳.
و در دومین سفرش در بهار ۱۳۱۵ش به صورت اتفاقی ولیعهد ایران را در میدان اسبدوانی سوئیس دیده بود.
[۵۸] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۳.
[۵۹] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۷.
آشنایی‌های بعدی پس از رایزنی‌های دولت ایران و مصر و ارسال عکس ادامه یافت و نهایتا پس از حضور ولیعهد در مصر جهت انجام مراسم عروسی دیدار حضوری آن دو صورت پذیرفت.
[۶۰] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۸.
[۶۱] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۴۸.

فوزیه از چهارسالگی تحت نظر مربی کاخ سلطنتی به آموختن شفاهی انگلیسی پرداخت و از شش سالگی تحصیلات رسمی خود را با آموختن حساب، زبان و ادبیات عرب، طبیعیات، انگلیسی و فرانسه، قرآن و شرعیات، موسیقی پیانو، ورزش و هنرهای دستی آغاز کرد.برنامه روزانه وی از ساعت ۷ صبح با برخاستن از خواب و صرف صبحانه و سپس انجام تکالیف درسی ادامه می‌یافت.
[۶۲] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۲۶- ۱۲۸.


۴.۱ - اتفاقات مهم زمان حضور فوزیه در دربار ایران

 از حوادث مهم زمان حضور فوزیه در دربار ایران آغاز جنگ جهانی دوم در شهریور ۱۳۱۸ش و استعفای رضاشاه و شاهنشاهی محمدرضاپهلوی،
[۶۳] محمدرضا، ماموریت برای وطنم، ص۴۴۱.
[۶۴] قانعی، سعید، ملکه فوزیه (در دربار دو پهلوی)، ص۲۳۶- ۲۳۷.
در شهریور ۱۳۲۰
[۶۵] فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۷۹.
بود. فوزیه در دربار ایران در حالی که مهم‌ترین همصحبتان وی ندیمه مصری و همسر سفیر مصر بودند،
[۶۶] فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ص۶۱.
[۶۷] فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ص۱۹۲.
در برخی امور عام‌المنفعه اجتماعی نیز شرکت می‌جست.
[۶۸] پهلوی، محمدرضا، ماموریت برای وطنم، ص۴۴۲.
از دیگر سرگرمی‌های او حضور در مسابقات ورزشی، مراسم پیشاهنگی، مطالعه آخرین مجلات فرانسوی، آلمانی، انگلیسی و ایتالیایی و شرکت در مهمانی‌های شبانه دربار بود.
[۶۹] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۴۰۶.
زبان مشترک فوزیه و شاه فرانسه بود،
[۷۰] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۴۴۹.
هرچند آموختن زبان فارسی را پس از موافقت در امر ازدواج در مصر آغاز کرد و در ایران ادامه داد.
[۷۱] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۱۶.
[۷۲] فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ۸۸.
[۷۳] فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ص۶۱.
از خانواده سلطنتی ایران، رضاشاه علاقه زیادی به فوزیه داشت، به گونه‌ای که اغلب اوقات فراغت، فوزیه در کنار او بود و از دیدنی‌های اروپا، زندگی خانوادگی‌اش در قاهره و لطیفه‌هایی که در مجلات فرانسوی می‌خواند سخن می‌گفت. حتی رضاشاه در زمان حضور وزرا از فوزیه می‌خواست در اتاق او حضور داشته، در جریان مسائل جاری کشور قرار گیرد و نیز گفته می‌شد بدون حضور فوزیه بر سر میز غذا نمی‌نشست.
[۷۴] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۴۱۱.
[۷۵] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۲، ص۵۰۰.
برخلاف رضاشاه سایر اعضای خانواده سلطنتی با وی رابطه خوبی نداشتند. شمس و اشرف، خواهران شاه، هرچند بر حسب آداب و تشریفات درباری هر روز به دیدن او می‌آمدند، اما از هر فرصتی برای تمسخر و تحقیر وی استفاده می‌کردند.
[۷۶] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۴۰۸.
[۷۷] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۴۴۸.
[۷۸] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۲، ص۴۵۹-۴۶۴.
[۷۹] افراسیابی، بهرام، همسران شاه (همراه با دست نوشته دفترچه خاطرات فرح دیبا)، ص۶۴-۸۴.


خروج فوزیه از ایران به مقصد مصر در خرداد ۱۳۲۴ش،
[۸۰] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۵.
عدم بازگشت وی و تلاش دربار مصر برای جدایی، نشان از وقوع حوادثی مهم داشت. بر اساس شواهد و اسناد، بررسی گمانه‌های مختلف در این زمینه حائز اهمیت است. رفتار نامناسب خانواده سلطنتی ایران با فوزیه - که سخن محمدرضا مبنی بر اخراج مادرش و اشرف از ایران در نامه‌اش به فوزیه برای بازگردان وی - بیانگر دخالت‌های آنان بود،
[۸۱] غنی، قاسم، خاطرات دکتر قاسم غنی ماجرای طلاق فوزیه، ص۲۳.
انتشار برخی اخبار در دربار مصر، در وخیم جلوه دادن بدرفتاری دربار ایران با فوزیه،
[۸۲] فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۹۹-۱۰۴.
شایعه کشته شدن فوزیه در صورت بازگشت،
[۸۳] فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۲۵۰-۲۵۵.
ناتوانی فوزیه در به دنیا آوردن فرزند پسر به عنوان ولیعهد،
[۸۴] پهلوی، محمدرضا، ماموریت برای وطنم، ص۴۴۳.
[۸۵] طلوعی، محمود، پدر و پسر (ناگفته‌هایی از زندگی و روزگار پهلوی‌ها)، ص۴۹۸-۵۰۱.
و نیز نقش اساسی فاروق در جدایی فوزیه از شاه جهت کمرنگ جلوه دادن طلاق خود از فریده
[۸۶] ثابت، کریم، معمای فوزیه (افشای اسرار طلاق در دربار مصر)، ص۳۴.
[۸۷] افراسیابی، بهرام، همسران شاه (همراه با دست نوشته دفترچه خاطرات فرح دیبا)، ص۱۲۱.
[۸۸] فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۱۰۵.
[۸۹] فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۱۳۴.
رخدادهایی است که در ظاهر، منجر به جدایی آن دو گردید، اما دقت در عمق قضایا خبر از وقوع حوادثی در پشت پرده نیز می‌دهد. شکست طرح به رسمیت شناختن فاروق به عنوان خلیفه مسلمین توسط رضاشاه و سپس محمدرضا، به عنوان نزدیک‌ترین کشور به مصر به لحاظ خانوادگی
[۹۰] فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۶۴-۶۶.
[۹۱] فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۸۰.
و در نتیجه عوض شدن سیاست انگلیسی‌ها و تصمیم به برکناری فاروق و در نهایت جداسازی مسائل دو کشور و اینکه خطری سلطنت محمدرضا را تهدید نکند، سرآغاز تلاش جهت جدایی محمدرضا و فوزیه گردید. این طرح که ارنست پرون، جاسوس انگلیس، نقش اساسی در آن داشت، با برهم زدن روابط شاه و فوزیه با طرح مسائلی همچون فساد اخلاقی شاه برای فوزیه، وارد ساختن تقی امامی به دربار، زدن اتهام روابط نامشروع فوزیه و امامی که حتی در صورت صحت می‌توان آن را جنبه انتقام‌جویانه رفتار فوزیه نسبت به شاه دانست، تحقیر فوزیه و خانواده وی توسط اشرف و سایر درباریان و ایجاد ناراحتی‌های شدید روحی و سرانجام سفر فوزیه به مصر بود، که بار اول با بازگشت فوزیه به ایران نقشه با شکست روبرو شد، لیکن سفر دوم که دیگر بازگشتی به همراه نداشت
[۹۲] فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ص۱۹۶-۱۹۷.
بیانگر موفقیت طرح جدایی بود. پس از رایزنی‌های دولتمردان ایرانی که نتیجه نداد
[۹۳] صادقکار، مرتضی، روانشناسی محمدرضا پهلوی و همسرانش، ص۱۵۱.
[۹۴] صادقکار، مرتضی، روانشناسی محمدرضا پهلوی و همسرانش، ص۱۶۹.
[۹۵] غنی، قاسم، خاطرات دکتر قاسم غنی ماجرای طلاق فوزیه، ص۲۳.
و در نهایت با تهدید شدن فوزیه
[۹۶] صادقکار، مرتضی، روانشناسی محمدرضا پهلوی و همسرانش، ص۱۶۹.
و امضای اجباری فوزیه در درخواست طلاق از شاه،
[۹۷] فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۱۵ - ۱۶.
اقدامات جهت جدایی ادامه یافت و در حالی که دربار ایران در تمام سال‌های ۱۳۲۴ تا ۱۳۲۷ش، به مدت سه سال متارکه موقت آن دو را از انظار عمومی پنهان داشت
[۹۸] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۱.
با اعلام رسمی طلاق در ۲۴ مهر ۱۳۲۷ش در تهران، این ازدواج سیاسی را رسما خاتمه داد.
[۹۹] فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۲۵۶-۲۶۸.


فوزیه پس از طلاق، در جنگ اعراب و اسرائیل در ۱۹۴۸م به عنوان یکی از فرماندهان زن فدایی عرب برای اداره امور پرستاری ارتش مدتی را در جبهه گذراند.
[۱۰۰] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۹۸۷- ۹۹۰.
[۱۰۱] افراسیابی، بهرام، همسران شاه (همراه با دست نوشته دفترچه خاطرات فرح دیبا)، ص۱۱۶-۱۱۷.
پنج ماه و نیم بعد از طلاق در اوایل فروردین ۱۳۲۸ش با سروان اسماعیل شیرین
[۱۰۲] فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۲۵۶-۲۶۸.
[۱۰۳] فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ج۲، ص۱۰۲۱ - ۱۰۲۲.
از خدمتگزاران انگلیس
[۱۰۴] صادقکار، مرتضی، روانشناسی محمدرضا پهلوی و همسرانش، ص۱۶۹.
و رابط مصر و اسرائیل
[۱۰۵] صادقکار، مرتضی، روانشناسی محمدرضا پهلوی و همسرانش، ص۱۵۱.
که در آخرین روزهای سلطنت ملک فاروق وزیر جنگ گردید، ازدواج کرد.
[۱۰۶] افراسیابی، بهرام، همسران شاه (همراه با دست نوشته دفترچه خاطرات فرح دیبا)، ص۱۱۷- ۱۲۰.
[۱۰۷] فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۲۷۶.
[۱۰۸] غنی، قاسم، خاطرات دکتر قاسم غنی ماجرای طلاق فوزیه، ص۲۷۷.
اما سرانجام فساد موجود در دربار،
[۱۰۹] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۲، ص۲۶۸.
تغییر سیاست انگلیس در مصر و شکست مصر در جنگ، زمینه براندازی نظام پادشاهی، توسط جمال عبدالناصر، مغز متفکر کودتا و نقش‌آفرینی ژنرال نجیب را فراهم ساخت. سرانجام سلطنت پادشاهی مصر با استعفای فاروق در ژوئیه۱۹۵۲م/ مرداد ۱۳۳۱ش پایان یافت
[۱۱۰] قانعی، سعید، ملکه فوزیه (در دربار دو پهلوی)، ص۱۳۴.
[۱۱۱] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۲، ص۱۰۲۸ - ۱۰۲۹.
(کودتای مصر چند روز بعد از واقعه ۳۰ تیر ۱۳۳۱ در ایران که حکومت ملی دکتر مصدق دوباره بر سر کار می‌آید رخ داد.)

و اکثر اعضای خانواده سلطنتی از مصر خارج شدند.
[۱۱۲] قانعی، سعید، ملکه فوزیه (در دربار دو پهلوی)، ص۲۸۲.
فاروق پس از ۱۴ سال سرگردانی در کشورهای اروپایی در سن ۴۵ سالگی بر اثر سکته قلبی در یکی از رستوران‌های اروپا درگذشت. ملکه نازلی ـ که مدتی پس از فاروق وفات کرد ـ و دیگر خواهران فوزیه در آمریکا در وضعیتی اسف‌بار، به لحاظ اخلاقی و مالی زندگی خود را گذراندند.
[۱۱۳] قانعی، سعید، ملکه فوزیه (در دربار دو پهلوی)، ص۳۱۰-۳۱۲.
[۱۱۴] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۲، ص۱۰۲۹ - ۱۰۳۰.
اما فوزیه که اکنون تنها بازمانده خانواده سلطنتی است، تنها کسی بود که پس از اعلام جمهوری، به همراه همسر و فرزند خود در مصر ماند و پس از مصادره شدن اموال خاندان سلطنتی و از جمله فوزیه که بالغ بر میلیون‌ها لیره می‌گردید ـ البته پس از آن مقرری معینی برای وی وضع گردید ـ زندگی خویش را به دور از جنجال‌های تبلیغاتی و مصاحبه‌ها به صورت یک فرد عادی ادامه داد.
[۱۱۵] افراسیابی، بهرام، همسران شاه (همراه با دست نوشته دفترچه خاطرات فرح دیبا)، ص۱۱۷.
[۱۱۶] افراسیابی، بهرام، همسران شاه (همراه با دست نوشته دفترچه خاطرات فرح دیبا)، ص۱۲۶.
[۱۱۷] فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۲۸۵-۲۹۲.
[۱۱۸] قانعی، سعید، ملکه فوزیه (در دربار دو پهلوی)، ۲۸۱-۳۰۹
[۱۱۹] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۲، ص۱۰۳۱- ۱۰۳۵.
حاصل ازدواج دوم فوزیه یک دختر و یک پسر است.
[۱۲۰] فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۳۰۹.
[۱۲۱] معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۲، ص۱۰۲۷ - ۱۰۳۸.
اعلام خبر وفات فوزیه در سن ۸۶ سالگی از آخرین خبرهایی بود که درباره وی پخش شد، که البته پس از مدتی تکذیب شده، مشخص گردید وی هنوز در قید حیات می‌باشد.
[۱۲۲] WWW.GOZIDEH.COM/FAWZIA.HTM


۱. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۷.
۲. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۲۵.
۳. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۲۷.
۴. ↑ پهلوی، محمدرضا، ماموریت برای وطنم، ص۴۴۲.
۵. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۹.
۶. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۳۱.
۷. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۲۵.
۸. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۳۱.
۹. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۱۶.
۱۰. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۱۷.
۱۱. ↑ غنی، قاسم، یادداشتهای دکتر قاسم غنی، ج۲، ص۲۲۷.
۱۲. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۵۶.
۱۳. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۶۰.
۱۴. ↑ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج۱، ص۶۱.
۱۵. ↑ پهلوی، محمدرضا، ماموریت برای وطنم، ص۴۴۰.
۱۶. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۸۷.
۱۷. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۹۵.
۱۸. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۳۳-۲۳۹.
۱۹. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۷۷.
۲۰. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۲۲.
۲۱. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۴۸.
۲۲. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۵۳.
۲۳. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۳۵۳.
۲۴. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۳۵۷.
۲۵. ↑ پهلوی، محمدرضا، ماموریت برای وطنم، ص۴۴۰ - ۴۴۱.
۲۶. ↑ فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۲۹-۵۴.
۲۷. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۴۲.
۲۸. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۳۷۱.
۲۹. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص ۳۹۸.
۳۰. ↑ فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۵۴.
۳۱. ↑ فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۵۵-۶۴.
۳۲. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۳۹۹-۴۰۳.
۳۳. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۸.
۳۴. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۰۵.
۳۵. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۴۰.
۳۶. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۰۶- ۱۱۶.
۳۷. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۸.
۳۸. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۱۶.
۳۹. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۲۴.
۴۰. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۴۵
۴۱. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۴۰.
۴۲. ↑ فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۲۱.
۴۳. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۶۹.
۴۴. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۳۹.
۴۵. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۷۵
۴۶. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۸۱.
۴۷. ↑ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج۱، ص۶۰.
۴۸. ↑ صادقکار، مرتضی، روانشناسی محمدرضا پهلوی و همسرانش، ص۱۴۶-۱۵۱.
۴۹. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۳۴.
۵۰. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۲۲.
۵۱. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۲۴.
۵۲. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۴۵.
۵۳. ↑ پهلوی، محمدرضا، ماموریت برای وطنم، ص۴۳۹.
۵۴. ↑ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ص۶۰.
۵۵. ↑ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ص۱۳۱.
۵۶. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۵.
۵۷. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۵۳.
۵۸. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۳.
۵۹. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۷.
۶۰. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۸.
۶۱. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۴۸.
۶۲. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۲۶- ۱۲۸.
۶۳. ↑ محمدرضا، ماموریت برای وطنم، ص۴۴۱.
۶۴. ↑ قانعی، سعید، ملکه فوزیه (در دربار دو پهلوی)، ص۲۳۶- ۲۳۷.
۶۵. ↑ فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۷۹.
۶۶. ↑ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ص۶۱.
۶۷. ↑ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ص۱۹۲.
۶۸. ↑ پهلوی، محمدرضا، ماموریت برای وطنم، ص۴۴۲.
۶۹. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۴۰۶.
۷۰. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۴۴۹.
۷۱. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۱۶.
۷۲. ↑ فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ۸۸.
۷۳. ↑ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ص۶۱.
۷۴. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۴۱۱.
۷۵. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۲، ص۵۰۰.
۷۶. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۴۰۸.
۷۷. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۴۴۸.
۷۸. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۲، ص۴۵۹-۴۶۴.
۷۹. ↑ افراسیابی، بهرام، همسران شاه (همراه با دست نوشته دفترچه خاطرات فرح دیبا)، ص۶۴-۸۴.
۸۰. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۱۵.
۸۱. ↑ غنی، قاسم، خاطرات دکتر قاسم غنی ماجرای طلاق فوزیه، ص۲۳.
۸۲. ↑ فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۹۹-۱۰۴.
۸۳. ↑ فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۲۵۰-۲۵۵.
۸۴. ↑ پهلوی، محمدرضا، ماموریت برای وطنم، ص۴۴۳.
۸۵. ↑ طلوعی، محمود، پدر و پسر (ناگفته‌هایی از زندگی و روزگار پهلوی‌ها)، ص۴۹۸-۵۰۱.
۸۶. ↑ ثابت، کریم، معمای فوزیه (افشای اسرار طلاق در دربار مصر)، ص۳۴.
۸۷. ↑ افراسیابی، بهرام، همسران شاه (همراه با دست نوشته دفترچه خاطرات فرح دیبا)، ص۱۲۱.
۸۸. ↑ فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۱۰۵.
۸۹. ↑ فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۱۳۴.
۹۰. ↑ فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۶۴-۶۶.
۹۱. ↑ فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۸۰.
۹۲. ↑ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ص۱۹۶-۱۹۷.
۹۳. ↑ صادقکار، مرتضی، روانشناسی محمدرضا پهلوی و همسرانش، ص۱۵۱.
۹۴. ↑ صادقکار، مرتضی، روانشناسی محمدرضا پهلوی و همسرانش، ص۱۶۹.
۹۵. ↑ غنی، قاسم، خاطرات دکتر قاسم غنی ماجرای طلاق فوزیه، ص۲۳.
۹۶. ↑ صادقکار، مرتضی، روانشناسی محمدرضا پهلوی و همسرانش، ص۱۶۹.
۹۷. ↑ فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۱۵ - ۱۶.
۹۸. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۲۱.
۹۹. ↑ فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۲۵۶-۲۶۸.
۱۰۰. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۱، ص۹۸۷- ۹۹۰.
۱۰۱. ↑ افراسیابی، بهرام، همسران شاه (همراه با دست نوشته دفترچه خاطرات فرح دیبا)، ص۱۱۶-۱۱۷.
۱۰۲. ↑ فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۲۵۶-۲۶۸.
۱۰۳. ↑ فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ج۲، ص۱۰۲۱ - ۱۰۲۲.
۱۰۴. ↑ صادقکار، مرتضی، روانشناسی محمدرضا پهلوی و همسرانش، ص۱۶۹.
۱۰۵. ↑ صادقکار، مرتضی، روانشناسی محمدرضا پهلوی و همسرانش، ص۱۵۱.
۱۰۶. ↑ افراسیابی، بهرام، همسران شاه (همراه با دست نوشته دفترچه خاطرات فرح دیبا)، ص۱۱۷- ۱۲۰.
۱۰۷. ↑ فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۲۷۶.
۱۰۸. ↑ غنی، قاسم، خاطرات دکتر قاسم غنی ماجرای طلاق فوزیه، ص۲۷۷.
۱۰۹. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۲، ص۲۶۸.
۱۱۰. ↑ قانعی، سعید، ملکه فوزیه (در دربار دو پهلوی)، ص۱۳۴.
۱۱۱. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۲، ص۱۰۲۸ - ۱۰۲۹.
۱۱۲. ↑ قانعی، سعید، ملکه فوزیه (در دربار دو پهلوی)، ص۲۸۲.
۱۱۳. ↑ قانعی، سعید، ملکه فوزیه (در دربار دو پهلوی)، ص۳۱۰-۳۱۲.
۱۱۴. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۲، ص۱۰۲۹ - ۱۰۳۰.
۱۱۵. ↑ افراسیابی، بهرام، همسران شاه (همراه با دست نوشته دفترچه خاطرات فرح دیبا)، ص۱۱۷.
۱۱۶. ↑ افراسیابی، بهرام، همسران شاه (همراه با دست نوشته دفترچه خاطرات فرح دیبا)، ص۱۲۶.
۱۱۷. ↑ فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۲۸۵-۲۹۲.
۱۱۸. ↑ قانعی، سعید، ملکه فوزیه (در دربار دو پهلوی)، ۲۸۱-۳۰۹
۱۱۹. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۲، ص۱۰۳۱- ۱۰۳۵.
۱۲۰. ↑ فوزیه – ملکه غمگین، ترجمه از مجله الموعد بیروت، ص۳۰۹.
۱۲۱. ↑ معتضد، خسرو، حکایت تلخکامی قصه جدایی، ج۲، ص۱۰۲۷ - ۱۰۳۸.
۱۲۲. ↑ WWW.GOZIDEH.COM/FAWZIA.HTM


سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «فوزیه»، تاریخ بازیابی ۹۵/۵/۱۳.    



جعبه ابزار