قاسم بن فیره شاطبی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قاسم بن فیره شاطبی (
۵۳۸ ـ
۵۹۰ هـ.ق) قاری و مفسر نام‌آور اندلسی در قرن
ششم (هجری قمری) بود.
در علم قرائت شهرت یافت و آن را در زادگاه خود فرا گرفت. سپس برای تکمیل آموخته‌ها به بلنسیه رفت و نزد ابن هذیل، کتاب التیسیر را از آموخت.
پس از سفر حج در سال
۵۷۲ (هجری قمری) به اسکندریه رفت و به دعوت قاضی مصر، در مدرسه‌ای که وی تأسیس کرده بود، به تدریس مشغول شد.
در سال
۵۸۹ هجری قمری) هم‌زمان با فتح
بیت‌المقدس توسط
صلاح‌الدین ایوبی، به آنجا رفت و ریاست دیوان انشای وی را بر عهده گرفت.
سپس به قاهره بازگشت و تا پایان عمر در مدرسه فاضلیه به تدریس پرداخت.
از استادان او می‌توان به ابوطاهر سلفی، ابوعبداللّه بن حمید و ابوالقاسم جیش اشاره کرد.
برخی از شاگردان وی عبارت‌اند از: ابوعبداللّه مقری شریف، ابوالحسن علی بن جمیزی و بهاءالدین بن هبه‌اللّه.
شاطبی در قرائت، تفسیر قرآن و احادیث نبوی مهارت داشت و بر تصحیح کتب بزرگان حدیث مانند
بخاری و
مسلم نظارت می‌کرد.
از مهم‌ترین آثار او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
التیسیر در علم قرائت،
حرز الأمانی و وجه التهانی،
عقیلة أتراب القصائد،
ناظمة الزهر،
قصیده لامیه،
قصیده رائیه،
قصیده دالیهو
تتمة الحرز.
وی پیرو مذهب
شافعی بود و در سال ۵۹۰ (هجری قمری) در قاهره درگذشت.
ابومحمد قاسم بن فیرة بن خلف بن احمد رعینی اندلسی شاطبی در شاطبیه یکی از مناطق شهری اندلس به دنیا آمد.
از همان دوران طفولیت علاقه بسیاری به وعظ و خطابه داشت.
وی پیرو مذهب شافعی بود.
ابومحمد عمده شهرت قاسم در علم قرائت است که آن را در موطن خویش یاد گرفت؛ سپس به بلنسیه (نزدیک شاطبیه) سفر نمود و کتاب التیسیر را از حفظ نزد ابن هذیل فرا گرفت.
بعد به حج مشرف شد و از آنجا در سال ۵۷۲ (هجری قمری) به اسکندریه رفت و قاضی مصر به گرمی از او استقبال کرد و در مدرسه ای که خود بانی آنجا بود، به تدریس مشغول شد. مردم از هر سو برای استفاده از محضرش رو به آنجا آوردند. در سال ۵۸۹ه وقتی صلاح الدین ایوبی بیت المقدس را تصرف کرد، شاطبی به آنجا رفت و ریاست دیوان انشای صلاح‌الدین را بر عهده گرفت.
پس از برگشت، در مدرسه فاضلیه قاهره که خود بانی ساخت آن بود، تا اواخر عمر به تدریس پرداخت.
ریاست قاریان مصر را بر عهده داشت.
شاطبیاز محضر اساتیدی که از آنان کسب علم نمود، می توان به ابوطاهر سلفی،
ابوعبداللّه محمد بن حمید و ابوالقاسم جیش اشاره کرد.
اندلسی از کسانی که تحت تعلیم و تربیت قرار گرفتند، می‌توان از ابوعبداللّه مقری شریف،
ابوالحسن علی بن جمیزی و بهاءالدین بن هبه اللّه جمیزی نام برد.
رعینی به قرائت و تفسیر قرآن و احادیث نبوی تسلط کامل داشت؛ به طوری که نزد وی به تصحیح کتب بخاری، مسلم و موطا مالک می پرداختند.
او اخلاص کامل در قول و کردار داشت و از هر گونه کلام غیرضروری پرهیز می کرد.
همیشه باوضو و باخشوع و خضوع خاصی به تلاوت می‌پرداخت.
قاسم بن فیره دارای آثاری است که عبارت‌اند از:
• کتاب التیسیر (التسیر) بنا به گفته
ابن خلدون ابتدا تصور می‌شد ابوعمرو دانی آن را تألیف نموده، ولی بعدها مشخص گردید او مؤلف آن بوده و ابوعمرو آن را تخلیص کرده و در یک قصیده ای به نظم درآورده است که شامل اسمای قاریان به ترتیب حروف ابجد می باشد؛
• قصیده لامیه و رائیه که هر دو در قاهره به نظم درآمده و این قصیده درباره
علم قرائت و یکی از بهترین تألیفات ایشان بوده که مورد قبول همه علما در اقصی نقاط واقع گردید؛ • قصیده رائیه نیز درباره علم رسم است و به‌وسیله این دو قصیده بود که او به آوازه کم‌نظیر دست یافت؛
• قصیده شاطبیه (حرز الامانی و وجه التهانی) درباره علم قرائت به رشته تحریر درآمده که شروح بسیاری برای آن نوشته شده است و کل قصیده بنا به اظهار صاحب روضات مشتمل بر ۱۳۲۰ بیت
و بنا بر قول دیگری که مطمئن به نظر می رسد ۱۱۷۳ بیت می باشد.
این ابیات با بلاغت تمام و همه بر یک وزن و قافیه بیان شده است؛ • تتمة الحرز من قراء ائمه الکنز؛
• عقیلة اترب القصائد فی اسنی المقاصد که این کتاب نیز قصیده‌ای رائیه است در وصف مصاحف که در قاهره با چندین متن دیگر راجع به
علم تجوید یک‌جا چاپ شده است؛
• ناظمة الزهر فی اعداد آیات السور؛
• قصیده دالیه؛ این قصیده مشتمل بر پانصد بیت است که هر کس آن را حفظ کند به کتاب التمهید
ابن عبدالبر احاطه کامل پیدا می کند.
به طور کلی اشعار شاطبی سنگین توصیف شده است که فهمیدن آن بسیار مشکل می‌باشد.
در سال ۵۹۰ (هجری قمری) رحلت نمود و در محلی به نام قرافه قاهره به خاک سپرده شد.
(دیگر منابع:
)
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلام، برگرفته از مقاله «قاسم بن فیره شاطبی»، ج۴، ص.
