قاعدۀ لا حرج (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قاعدۀ لا حرج: (وَ لا يُريدُ بِكُمُ الْعُسْرَ) در
آیه مورد بحث به اين نكته اشاره شده است كه
خداوند بر شما آسان مى‌گيرد و نمى‌خواهد به زحمت بيفتيد، مسلما اين اشاره در اين جا ناظر به مسئله
روزه و فوايد آن و حكم
مسافر و بيمار است، ولى با توجه به كلى بودن، از آن يك قاعده عمومى نسبت به تمام
احکام اسلامى استفاده مى‌شود و آن: قاعدۀ معروف «
لا حرج»
است. اين قاعده مى‌گويد: اساس قوانين
اسلام بر سختگيرى نيست و اگر در جايى حكمى توليد مشقت شديد كند، موقتا برداشته مى‌شود، در آيه ۷۸
سوره حج مى‌خوانيم:
(... هُوَ اجْتَباكُمْ وَ ما جَعَلَ عَلَيْكُمْ في الدّينِ مِنْ حَرَجٍ ...) «... او شما را برگزيد و در
دین خود
تکلیف مشقت بارى براى شما قرار نداد...»
مواردی از کاربرد لا حرج در
قرآن، اشاره می‌شود:
(شَهْرُ رَمَضانَ الَّذيَ أُنزِلَ فيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنّاسِ وَ بَيِّناتٍ مِّنَ الْهُدى وَ الْفُرْقانِ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَ مَن كانَ مَريضًا أَوْ عَلى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَيّامٍ أُخَرَ يُريدُ اللّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لا يُريدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَ لِتُكْمِلُواْ الْعِدَّةَ وَ لِتُكَبِّرُواْ اللّهَ عَلى ما هَداكُمْ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ) «روزه، واجب در
ماه رمضان است؛ ماهى كه قرآن، به عنوان راهنماى مردم، و نشانه‌هاى
هدایت و جدا كننده
حق از باطل، در آن نازل شده است. پس آن كس از شما كه در ماه رمضان در سفر نباشد، بايد آن را روزه بدارد. و آن كس كه بيمار يا در سفر است، بايد روزهاى ديگرى را به همان مقدار، روزه بگيرد. خداوند، آسايش شما را مى‌خواهد، نه زحمت شما را. هدف اين است كه اين روزها را تكميل كنيد؛ و خدا را به خاطر اين كه شما را هدايت كرده، بزرگ بشماريد؛ باشد كه
شکرگزاری كنيد.»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
(يُريدُ اللّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ، وَ لا يُريدُ بِكُمُ الْعُسْرَ، وَ لِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ) كانه اين جمله مى‌خواهد مجموع مطالب آيه را
تعلیل كند، هم
استثنا شدن مريض و مسافر و
افطار کردن آن دو در ماه رمضان را، و هم روزه گرفتن در ايام ديگر سال را، چيزى كه هست اينكه جمله اول مطلب اول را تعليل مى‌كند و مى‌فرمايد چون خدا سهولت را برايتان خواسته.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله « قاعدۀ لا حرج »، ص۴۷۶.
