محمدتقی شوشتری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شیخ محمدتقی شوشتری (۱۳۲۰ یا ۱۳۲۱-۱۴۱۵ق)، معروف به علامه شوشتری یا محقق شوشتری یا محمدتقی تستری، از علمای
شیعه قرن چهاردهم و پانزدهم هجری قمری بود.
او در
حوزه علمیه نجف و
کربلا تحصیل کرده و مدتی همزمان با حکومت
رضاخان در
شوشتر اقامت داشت که به علت مخالفت با
کشف حجاب به عتبات هجرت کرد و به فعالیت‌های علمی پرداخت و بعد از پایان حکومت رضاشاه به شوشتر برگشته و تا آخر عمر به تدریس و تحقیق اشتغال داشت.
از محقق بیش از پنجاه اثر باقی مانده که
قاموس الرجال،
قضاء امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب،
رسالة فی تواریخ النبی و الآل،
بهج الصباغه فی شرح نهج البلاغه از مهم‌ترین آنهاست.
محمدتقی شوشتری معروف به علامه شوشتری یا محقق شوشتری به نوشته
نقباء البشر سال
۱۳۲۱ق. ولی بنا به گفته خود محقق در مصاحبه با کیهان فرهنگی
در سال
۱۳۲۰ق به دنیا آمده است.
خاندان مادری محقق از خانواده‌های متدین ایرانی بودند که از مدتها پیش،
شهر نجف را برای سکونت برگزیده بودند. مادرش متولد نجف اشرف بود و در همان شهر با روحانی جوان شوشتر،
محمدکاظم شوشتری ازدواج کرد.
شیخ محمدکاظم از تباری بود که نسل در نسل از دانشمردان شوشتر بودند و پیش از میلاد محقق، مردان نام‌آور بسیاری چون
شیخ جعفر شوشتری و ... را در نسل خود داشته است.
شیخ محمدکاظم، یگانه مرجع شوشتر و از مردان مبارز آن دیار بود. او در دفاع از کیان مسلمانان به ویژه در حریم حجاب اسلامی، مرزبانی مبارز و مبارزی بیدار بود که توسط طاغوتیان از شوشتر به
بروجرد تبعید شد و روزگار درازی را ـ هم در زمان رضاخان و هم در عصر
محمدرضا پهلوی ـ دور از وطن، غریبانه در بروجرد زیست.
محمدتقی، کودکی‌اش را تا هفت سالگی در نجف اشرف گذراند. پس از آن همراه مادرش، ناخواسته شهر نجف را به قصد شوشتر ترک کرد و در حدود سال
۱۳۲۷ق وارد آن شهر گردید.
آن روزها (۱۳۱۴ ش) روزگار
ایران سیاه بود و دست‌نشانده بیگانگان، رضاخان میرپنج، آشکارا با مظاهر اسلامی به ستیز برخاسته بود! در این زمان طلبه فارغ‌التحصیل حوزه نجف، آقا محمدتقی شوشتری، شیخ شهر و به جای پدر مظلوم و تبعید شده خویش، مرجع مردم در آن دیار بود.
شیخ شوشتر که فرزند پدری مبارز بود تحمل هیچ تهاجمی را بر ساحت
تشیع و
اسلام روا نمی‌دید. چنین بود که عَلَم مخالفت با مزدوران اجانب را مردانه بر افراشت.
محقق برای بیداری مردم و تهییج آنان بر ضد طاغوت وقت، شوشتر را ترک گفته، همراه خانواده‌اش راهی
کربلا گشت ... پس از چند صباحی که در کربلا مشغول زیارت بود، ضمن گلگشتی که در حلقه‌های درسی آن شهر داشت به این نتیجه رسید که عازم نجف اشرف گردد تا از حلقه‌های درس و بحث آن روز حوزه نجف بهره ببرد.
همان روزها در نجف اشرف یکی از آثار پر بارش را با نام «قضاء امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)» (پیرامون قضاوت‌های
امام علی (علیه‌السلام)) برای نخستین‌بار چاپ کرد
و با انتشار آن، چشم دانشورانِ نجف را معطوف خود ساخت.
محقق تا سال ۱۳۲۱ش. (
۱۳۶۰ق) در حوزه نجف بود. پس از آن که رضاشاه از قدرت به زیر کشیده شد به شهرش شوشتر برگشت.
او تا واپسین روزهای عمرش در آن دیار ماند تا آن‌جا که با سعی و کوشش‌های شبانه روزی‌اش نام شوشتر بر سر زبانها افتاد و گذشته درخشان خود را که روزی به «دار المؤمنین» شهرت داشت دوباره بازیافت.
برخی از مربیان و معلمان و استادان محقق، که از آنها استفاده کرد عبارت‌اند.
۱. حجة‌الاسلام
سید حسین نوری؛
۲. حجة‌الاسلام
سید علی اصغر حکیم (
۱۳۴۸ق)؛
۳. حجة‌الاسلام
سید محمدعلی امام، معروف به امام شوشتری، (
۱۳۰۸ ـ
۱۳۹۴ق)؛
۴. آیت‌الله شیخ
محمدکاظم شوشتری (پدرشان)؛
۵. آیت‌الله
سید مهدی آل طیب جزایری (
۱۳۶۲ق)؛
۶. آیت‌الله
سید محمدتقی شیخ‌الاسلام (
۱۳۴۲ق).
بعضی از بزرگان و دانشوران معاصری که از محقق شوشتری اجازه روایتی داشته و از طرف ایشان مجاز در نقل حدیث هستند عبارت‌اند:
۱.
آیت‌الله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی؛
۲. آیت‌الله شیخ
غلامرضا عرفانیان. میان محقق شوشتری (ره) و استاد عرفانیان ـ دام ظله ـ مکاتبات و نامه‌های بسیاری مکاتبه می‌شد که احتمال دارد نزدیک به پنجاه نامه رقم زده شود. استاد عرفانیان لطف فرموده و بیش از بیست نامه برگزیده را که به دست خط مرحوم محقق شوشتری است در اختیار نویسنده قرار دادند که آکنده از مطالبی مفید و... هست و هر کدام برگ سبزی از تاریخ فرهنگ معاصر محسوب می‌شود. سوگمندانه این نامه‌های گرانبها پس از حروفچینی کتاب «محقق شوشتری، قاموس پژوهش» به دست نویسنده رسید و...!؛
۳. استاد حجة‌الاسلام
رضا استادی؛
۴. استاد
قیس آل قیس؛
۵. دکتر
سید کمال حاج سید جوادی؛
۶.
سید جمال‌الدین دین‌پرور؛
۷.
سید محمدحسن آل غفور؛
۸. استاد
محمدعلی جاودان.
بیش از پنجاه سال است که کتاب‌های محقق، به ویژه «قاموس و نهج الفصاحه و اخبار دخیله» ایشان از منابع مهم و مرجع شمرده می‌شوند و همین ما را از توصیف بیشتر آنها مستغنی می‌کند. پس تنها به نام بری آنها اکتفا می‌شود:
۱. شرح
الوجیزه شیخ بهایی (نخستین نوشته ایشان)؛
۲. حاشیه بر متن
لمعه و بر شرح لمعه؛
۳.
النجعه فی شرح اللمعه، در ۱۱ جلد؛
۴.
الاخبار الدخیله، در ۴ جلد؛
۵.
قضاء امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) (پر انتشارترین اثر محقق که به
زبان فارسی ده‌ها بار به چاپ و به زبان انگلیسی هم نشر یافته است)؛
۶.
آیات بینات فی حقیّه بعض المنامات، به تازگی به زبان فارسی نیز ترجمه و انتشار یافت؛
۷.
الاوائل؛
۸.
قاموس الرجال فی تحقیق رواه الشیعه و محدّثیهم، در ۱۴ جلد و پر آوازه‌ترین و پر بارترین کتاب محقق شوشتری است در
علم رجال؛
۹.
رساله فی تواریخ النبی و الآل (تاریخ چهارده معصوم (علیهم‌السلام))؛
۱۰.
رسالة فی سهو النبی (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله)؛
۱۱.
الدر النظیر فی المکنین بابی بصیر؛
۱۲.
البدایع (گلستانی که از هر چمن گلی را به ارمغان دارد)؛
۱۳.
بهج الصباغه فی شرح نهج البلاغه در چهارده جلد (
تفسیر موضوعی و انتقادی)؛
۱۴. مقدمه‌ای بر توحید مفضل، به زبان فارسی؛
۱۵.
الاربعون حدیثا، (چهل حدیث در فضائل
ائمه معصومین و مسائل فقهی)؛
۱۶.
الاربعینیات الثلاث؛
۱۷. کشکول، در ۲۳۷ صفحه جیبی (غیر از کتاب البدایع است)؛
۱۸.
نوادر الاخبار و جواهر الآثار؛
۱۹. حواشی بر توضیح المسائل
سید ابوالقاسم موسوی خویی؛
۲۰. حواشی و استدراکات بر کتاب ثواب الاعمال و عقاب الاعمال؛
۲۱. جزوه کوچکی در ادعیه و اذکار؛
۲۲. حواشی بر «منتخب المنتخب» (رساله عملیه پدرشان)؛
۲۳.
غرر و درر، در ادبیات؛
۲۴. تفسیر قرآن، محقق شوشتری. در این تفسیری که آرزوی اتمام و انتشارش را داشت، بیشتر به دو تفسیر معروف شیعی نظر داشت،
تفسیر تبیان، اثر بزرگ
شیخ طوسی و
تفسیر المیزان اثر
علامه طباطبایی. این اثر سالهاست که در دست استاد
علی‌اکبر غفاری است تا توسط انتشارات مکتبه الصدوق چاپ و منتشر شود.
علامه شوشتری در مکتب تربیتی خویش نیز اشخاص بسیاری را تربیت کرده و به جامعه دانش و فرهنگ تحویل داده است که ما تنها به افراد خانواده ایشان بسنده می‌کنیم و برخی را به اختصار نام می‌بریم:
۱. شیخ بهاءالدین شوشتری معروف به
آقا شیخ بهاء (وی برادر محقق شوشتری است.)
۲. دکتر
محمدعلی شیخ شوشتری، تنها پسر علامه شوشتری.
محققِ متّقی، مرد محراب محبت و والهی ملکوتی در وادی ولایت بود. از ایشان سؤال شد که اگر
خداوند شما را دوباره جوان کند و قدرت و توانایی سابق را بدهد چه خواهید کرد؟
در پاسخ فرمود:
«تحقیق در آثار اهل بیت (علیهم‌السلام)»
محمدتقی شوشتری در ۷۴/۰۲/۲۹ (۱۹
ذیحجه ۱۴۱۵) غروب کرد و روزنامه‌ها با تیترهای درشتی چون «حضرت آیت‌الله العظمی شیخ محمدتقی شوشتری به ملکوت اعلی پیوست» خبر از وفاتش دادند.
او در
شوشتر وفات کرد و در «مقام سید محمد گلابی» و خاک
ایران دفن شد.
•
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «علامه شوشتری»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۰۵/۰۶.
