• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمدتقی پسیان

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


محمدتقی خان پسیان فرزند یاور محمدخان عنایت السلطان، در سال۱۳۰۹ ق/۱۲۷۱ش در تبریزچشم به جهان گشود. پدر، عموها و پدربزرگ وی همگی از مقامات نظامی بودند که پس از جنگ۱۲۴۳ق و انعقاد عهدنامه ترکمنچای و جدا شدن قفقاز از ایران، به زیر بار رعیتی روس نرفته، به تبریز مهاجرت کردند.
[۱] چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، ص۲۷.
[۲] مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، الهام، ۱۳۶۹، ج۲، ص۱۶۴.
[۳] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، نشر گفتار و نشر علم، ۱۳۸۰، ج۱، ص۳۷۵.



محمد تقی‌خان از اولین هوانوردان ایرانی است که مدتی در مقام ریاست ژاندارمری خراسان خدمت کرد.اصلاحات و اقدامات وی در اواخر خدمتش باعث برخی مخالفت‌ها و رویارویی‌ها با حکومت مرکزی گردید که از آن تعبیر به قیام کلنل پسیان شده است.وی به دلیل حضور در جنگ و اینکه معلوم نیست جان سالم به در برد حاضر به ازدواج نشد.حتی دختری را که با اصرار برایش عقد کرده بودند به همین دلیل در همان شب اول با دادن مهریه مطلقه می‌کند.
[۴] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۲۸۶- ۲۸۷.
وی سرانجام در سن۳۱ سالگی جان خویش را در نبرد با اکراد قوچان از دست داد.
[۵] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۲۸۶- ۲۸۷.
[۶] بهار، مهرداد، درباره قیام ژاندارمری خراسان به رهبری کلنل محمدتقی خان پسیان، تهران، معین، ۱۳۶۹، صص ۲۲ـ ۳۵.
[۷] مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، الهام، ۱۳۶۹، ج۲، ص۱۶۸.
[۸] مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، تهران، علمی، ۱۳۷۴، چاپ پنجم، جلد اول، صص ۴۴۸-۴۵۹.

وی در نزد دوستان به صفاتی چون قانون‌مداری، عقل و دانش، شجاعت و مردانگی، راستگویی، وطن‌پرستی، رؤوف بودن نسبت به زیردستان، فروتنی، پاکدامنی و تهذیب ستوده شده است.
[۹] چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، ص۴۳.


محمدتقی پسیان علوم قدیم و جدید، فارسی، عربی و سایر زبان‌های خارجی را از ۱۳۱۷ تا ۱۳۲۳ق به مدت شش سال در منزل، مکتب و مدرسه لقمانیه تبریز فراگرفت.سپس در ۱۳۲۴ق در سن پانزده سالگی به مدت پنج سال در مدرسه نظامی تهران به تحصیل پرداخت.وی یک سال پیش از اتمام مدرسه، از سوی وزارت جنگ به خدمت فراخوانده شد و در ۱۳۲۹ق در سن بیست سالگی با درجه نائب دومی (ستوان دومی) به خدمت ژاندارمری درآمد.پس از دو سال نیز به درجه سلطانی (سروانی) ارتقا یافت و با سمت معلم و مترجم در یوسف‌آباد به کار خود ادامه داد.سپس به عنوان آجودان مترجمی و ریاست گروهان راهی همدان شد.در سال ۱۳۳۲ق/ ۱۲۹۳ش پس از بازگشت به تهران، دوران مدرسه خویش را در مدرسه صاحب‌منصبان ژاندارمری با موفقیت به پایان رسانده، به درجه یاوری (سرگردی) نایل شد.همچنین به پاس موفقیت در ماموریت همدان از وزارت جنگ مدال طلای نظامی گرفت.
[۱۰] شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، ص۲۸- ۲۹.
[۱۱] مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، الهام، ۱۳۶۹، ج۲، ص۱۶۸.
[۱۲] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، نشر گفتار و نشر علم، ۱۳۸۰، ج۱، صص ۳۷۵-۳۷۶.

وی پس از آن در ۲۰ رجب۱۳۳۲ق به ریاست باطالیان (گردان) همدان منصوب شد و تا ۱۴ محرم۱۳۳۴ق در این سمت باقی ماند.حدود سه ماه از حضور او در همدان نگذشته بود که جنگ جهانی اول آغاز شد و با تشکیل دولت موقت مهاجرین در راس آنها قرار گرفته، همراه با آنان به دفاع از کشور پرداخت.آنها طی نبرد معروف به مصلی توانستند همدان را از دست روس‌ها برهانند، اما به دلیل برتری قوای روس، دولت موقت مهاجرین ناگزیر به عقب‌نشینی به کرمانشاه و سپس عثمانی شدند.کلنل پسیان پس از آن از فرماندهی کل قوا کناره‌گیری کرد و به دلایلی چند از جمله معالجه ورم کبد، در ۱۳۳۶ق به آلمان رفت و در بخش هوانوردی مشغول به کار شد.اما پس از مدتی به علت کسالت به خدمت پیاده نظام قشون آلمان در می‌آید و با پایان جنگ جهانی اول در سال ۱۳۳۸ق به ایران بازمی‌گردد.
[۱۳] چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، صص ۳۰ـ ۳۳.
[۱۴] مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، الهام، ۱۳۶۹، ج۲، ص۱۶۵.
وی در مدت حضور خود در آلمان به تکمیل تحصیلات خود در زمینه ریاضیات عالیه و موسیقی نیز ادامه داد.
[۱۵] چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، ص۳۳.


در همان سال ورود محمدتقی پسیان به ایران، وی باسقوط کابینه وثوق‌الدوله مجدداً به خدمت در ژاندارمری دعوت شد و به درجه کلنلی (سرهنگی) ارتقا یافت.کلنل در زمان دولت مشیرالدوله به ریاست ژاندارمری خراسان منصوب گشت.
[۱۶] مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، الهام، ۱۳۶۹، ج۲، ص۱۶۵.
[۱۷] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، نشر گفتار و نشر علم، ۱۳۸۰، ج۱، ص۳۷۶.
اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی خراسان که پس از قرارداد ۱۹۱۹م، قوام‌السلطنه برادر وثوق‌الدوله والی آن شده بود، با فعالیت حزب دموکرات و روزنامه‌های مشهد بر ضد قرارداد، مصادره املاک آستان قدس رضوی و بمباران مرقد مقدس امام رضا (علیه‌السّلام) به دست روس‌های تزاری در سال ۱۳۳۰ق/ ۱۲۹۱ش که ناشی از قرارداد ۱۹۰۷م و فتنه «طالب الحق» به شمار می‌رفت، بسیار آشفته بود.همچنین آزادیخواهان که به علت حبس و تبعید، خواستار تعویض رئیس ژاندارمری بودند با انتصاب کلنل پسیان به موفقیت بزرگی دست یافتند.کلنل با ایجاد تشکیلاتی منظم به انجام اصلاحاتی همچون کوتاه نمودن دست افرادی که اموال دولتی را به مصارف شخصی می‌رساندند، ایجاد نظم و تخصیص بودجه ژاندامری به مصارف این مرکز، ایجاد امنیت با دستگیری سارقین مسلح و ناامن‌سازان منطقه، ایجاد تشکیلات جهت سازماندهی محاسبات آستان قدس رضوی و تلاش جهت تامین استقلال اقتصادی و سیاست خارجی اقدام نمود.
[۱۸] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۱۸۰ـ۱۸۳.
[۱۹] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، نشر گفتار و نشر علم، ۱۳۸۰، ج۱، ص۳۷۷.

پس از کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹ش در زمان کابینه سید ضیاءالدین طباطبایی که پس از مشیرالدوله بر سر کار آمد، کلنل در ۱۳ فروردین ۱۳۰۰ش به دستور دولت، قوام‌السلطنه را بازداشت کرد و پس از مصادره اموال، وی را تحت‌الحفظ به تهران اعزام کرد.روز بعد سید ضیاء کلنل را به سمت والی نظامی خراسان منصوب کرده، اداره ایالت خراسان نیز به وی سپرده شد.
[۲۰] چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، ، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، ص۷۱.
[۲۱] مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، الهام، ۱۳۶۹، ج۲، ص۱۶۵.
[۲۲] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، نشر گفتار و نشر علم، ۱۳۸۰، ج۱، ص۳۷۷.

با سقوط کابینه ۹۴ روزه سید ضیاء‌الدین طباطبایی، فرمان عزل وی در ۴ خرداد ۱۳۰۰ش به ایالات مخابره شد.ده روز بعد قوام‌السلطنه پس از آزادی از زندان حکم صدارت خود را از احمدشاه دریافت کرد.۷ خرداد ۱۳۰۰ش طی فرمان تلگرافی، شاه کلنل را در فرماندهی قوای نظامی خراسان ابقا کرد؛ ولی از دخالت در امور حکومتی منع شد.در اول مرداد ۱۳۰۰ش نجدالسلطنه که از سوی قوام‌السلطنه به حکومت خراسان گماشته شده بود و جمعی از ذی نفوذان شهر که مخل امنیت شمرده می‌شدند، توسط کلنل دستگیر شدند.کلنل ضمن تقاضای حاکمی لایق از حکومت مرکزی، درخواست نمود به وی اجازه خروج از ایران به منظور ادامه تحصیلات دهند؛ اما پذیرفته نشد.
[۲۳] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۱۸۵ـ۱۸۷.
[۲۴] مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، تهران، علمی، ۱۳۷۴، چاپ پنجم، جلد اول، ص۴۳۸.
[۲۵] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، نشر گفتار و نشر علم، ۱۳۸۰، ج۱، ص۳۷۷.

با کنار گذاشته شدن ‌نجدالسلطنه، دولت، نجفقلی خان صمصام‌السلطنه بختیاری را به ولایت خراسان منصوب کرد.او نیز با توجه به محبوبیت و نفوذ کلنل پسیان در خراسان و مدارا با وی طی حکمی در ۹ مرداد ۱۳۰۰ش او را به کفالت ایالت خراسان منصوب کرد.کلنل طی مکاتباتی چند ضمن اعلام بی‌اعتمادی به اقدامات قوام‌السلطنه (که پیش از این به دستور سید ضیاء از ولایت خراسان برکنار و بازداشت شده بود) و عدم پذیرش هیچ نوع خدمتی، با تضمیمن صمصام‌السلطنه روبرو شد.عدم حصول به نتیجه مورد نظر، دولت را بر آن داشت که کلنل گلروپ فرمانده کل ژاندارمری را جهت رسیدگی به اقدامات کلنل به اتفاق عده‌ای از افسران، عازم مشهد کند؛ اما به دستور کلنل در شاهرود بازداشت شده به مرکز بازگردانده شدند.
[۲۶] چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، ص۱۱.
[۲۷] مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، الهام، ۱۳۶۹، ج۲، صص ۱۶۶- ۱۶۷.
[۲۸] مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، تهران، علمی، ۱۳۷۴، چاپ پنجم، جلد اول، صص ۴۴۰ـ ۴۴۶.


کلنل پسیان پس از اطلاع از ماهیت کابینه سید ضیاء نسبت به آزادی جمعی از مستبدین و دستگیری برخی از آزادیخواهان همچون مدرس، معتقد بود که تغییر سیستم حکومت به منظور اداره صحیح کشور الزامی است و این امر را از منطقه تحت نفوذ خود آغاز نمود.
[۲۹] مدنی، سید جلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، جاول، ص۲۲.
وی به عنوان والی خراسان و تحت کنترل درآوردن شهر با استمداد از نیروهای ژاندارم و سرپیچی از اطاعت حکومت مرکزی با سقوط کابینه سید ضیاء در سوم خرداد و تیرگی روابط با نیروهای انگلیسی مستقر در این منطقه، نارضایتی قبایل و عشایر از حکومت مرکزی، عدم پذیرش والیان قوام‌السلطنه و بازگردان ژنرال گلروپ به تهران، حرکتی جدید را آغاز کرد.
[۳۰] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، ص۴۵۱.
[۳۱] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، ص۴۵۲.
[۳۲] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، ص۱۸۳- ۱۷۹.
[۳۳] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، نشر گفتار و نشر علم، ۱۳۸۰، ج۱، ص۳۷۷.


۴.۱ - پیشنهادات

در اواخر مرداد ۱۳۰۰ش که قوام علناً با کلنل به مخالفت پرداخت، با ارائه چند پیشنهاد سعی کرد وی را از کشور خارج سازد: ۱ـ کلنل حقوق دو ساله خود را برداشته به اروپا سفر کند؛ ۲ـ محاسبات را ظرف ۱۵ روز بسته و امور ایالت را به تولیت آستانه واگذار کند؛ ۳ـ به کلیه افسران ژاندارم و اهالی محل دولت تامین دهد؛ ۴ـ از طرف دولت به قوای ایلیات توصیه خواهد شد که با کلنل مدارا کرده او را به سرحد برسانند؛ اما کلنل با این پیشنهادات مخالفت کرده، آن را نپذیرفت.
[۳۴] چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، ص۱۱.
[۳۵] مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، الهام، ۱۳۶۹، ج۲، ص۱۶۷.

اقدامات کلنل باعث شد دولت، حرکت او را قیام علیه حکومت مرکزی قلمداد کند.از این رو قوام‌السلطنه به رؤسای ایلات متوسل شد و طی ارسال تلگراف‌هایی به حاکمان و خوانین منطقه، کلنل را یاغی و متمرد معرفی کرده آنان را علیه وی بر‌انگیخت.
[۳۶] مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، الهام، ۱۳۶۹، ج۲، ص۱۶۷.
[۳۷] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، نشر گفتار و نشر علم، ۱۳۸۰، ج۱، ص۳۷۷.


۴.۲ - کشته شدن

محمد ابراهیم خان شوکت‌الملک علم، والی قائنات که از طرف قوام‌السلطنه دستور سرکوبی کلنل را داشت، از آنجا که خواهان خاتمه قضیه با صلح بود، نماینده خود را به مشهد فرستاد تا قرار ملاقاتی با کلنل ترتیب دهد.لذا مقرر شد زمانی که کلنل جهت سرکشی به اردوی ژاندارم گناباد می‌رود، ملاقاتی با شوکت الملک نیز داشته باشد.اما کلنل با شنیدن خبر شورش کردهای قوچان بدون ملاقات با وی گناباد را به مقصد مشهد و سپس سرکوبی شورش قوچان ترک ‌کرد.در جعفرآباد که در دو فرسنگی قوچان قرار داشت، نبرد سختی بین قوای کنل و کردهای قوچان درمی‌گیرد.این مبارزه به علت کمی نفرات، خیانت برخی از همکاران کلنل، کاهش مهمات و تبحر کردها در نبرد، دوشنبه، اول صفر۱۳۴۰ق مصادف با نهم مهر ۱۳۰۰ش با کشته شدن کلنل در سن ۳۱ سالگی و یارانش، در حالی که سر وی از تن جدا می‌شود به پایان رسید.بدین ترتیب مبارزات اطلاح‌طلبانه وی که از ۱۲ فروردین ۱۳۰۰ش آغاز شده بود، در ۹ مهر همان سال پایان پذیرفت.
[۳۸] بهار، مهرداد، درباره قیام ژاندارمری خراسان به رهبری کلنل محمدتقی خان پسیان، تهران، معین، ۱۳۶۹، صص ۲۲ـ۳۵.
[۳۹] مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، الهام، ۱۳۶۹، ج۲، ص۱۶۸.
[۴۰] مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، تهران، علمی، ۱۳۷۴، چاپ پنجم، جلد اول، صص ۴۴۸- ۴۴۹.


۴.۳ - محل دفن

پیکر وی در مقبره نادری مشهد به خاک سپرده شد.پس از مدتی جسد وی، با حمایت قوام‌السلطنه به گورستان سراب نقل مکان می‌یابد؛ اما در سال ۱۳۳۱ش طی ساخت خیابان، تابوت فلزی وی کشف شده، به مقبره نادری بازگردانده شد.
[۴۱] چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، صص ۷۱- ۷۲.
[۴۲] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، ۳۶۴ـ۳۸۶
وی در حالی این جهان را ترک گفت که تمام دارایی وی ۲۷۰ تومان قیمت‌گذاری شده بود.
[۴۳] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص۳۹۲ـ۳۹۴.


در مورد قیام کلنل دیدگاه‌های مثبت و منفی گوناگونی ارائه شده است.اجرای قانون، رعایت عدل و انصاف در حق مردم، سوادآموزی و تصفیه مملکت از فساد و استقلال ایران، که از نتایج منفی قرارداد ۱۹۱۹ بود، دو هدف عمده و مثبتی است که برای قیام کلنل ذکر شده است.
[۴۴] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، ص۴۱۱-۴۱۲.
[۴۵] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، ص۴۱۶.
اعلام استقلال در خراسان،
[۴۶] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، ص۲۲۰.
[۴۷] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، ص۲۴۶.
حمله به تهران و ساقط نمودن حکومت مرکزی
[۴۸] مدنی، سید جلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، جاول، ص۸۹.
و انگیزه‌های آزادی‌خواهانه، نظرات دیگری است که درباره محدوده قیام وی ارائه شده است.اما مطابق گفته دوستانش، وی به هیچ وجه خواهان حمله به مرکز و یا جدایی خراسان از ایران نبود و اسناد موجود دال بر این مطلب نیز ساخته دولت وقت می‌باشد.
[۴۹] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۴۴۱-۴۴۲.
[۵۰] بهار، محمد تقی (ملک الشعرای بهار)، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، تهران، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری انتشارات امیرکبیر، ۱۳۵۷، چاپ سوم، جلد اول، ص۱۵۰.
[۵۱] میرزا صالح، غلامحسین، جنبش کلنل محمدتقی پسیان بنابر گزارش‌های کنسول‌گری انگلیس در مشهد، تهران، نشر تاریخ ایران، ۱۳۶۶، چاپ اول، صص ۱۵- ۱۶.
به لحاظ سیاسی نیز برخی او را وابسته به حزب دموکرات می‌دانند،
[۵۲] بیات، کاوه، انقلاب خراسان، مجموعه اسناد و مدارک سال ۱۳۰۰ ش، تهران، موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، ۱۳۷۰، چاپ اول، صص ۱۱-۱۲.
[۵۳] بیات، کاوه، انقلاب خراسان، مجموعه اسناد و مدارک سال ۱۳۰۰ ش، تهران، موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، ۱۳۷۰، چاپ اول، صص ۲۷۷-۲۶۱.
اما وی در متمم رد دادخواهی که به قلم خویش نگاشته است، هرگونه وابستگی به احزاب و مداخله در امور سیاسی را رد می‌نماید.
[۵۴] مدنی، سید جلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، جاول، ص۸۸ـ۸۹.


کلنل محمدتقی خان پسیان که با ریاضیات عالی، موسیقی و زبان‌های ترکی، آلمانی، فرانسه، انگلیسی و روسی آشنایی داشت، آثار تالیفی و ترجمه چندی در زمینه‌های علمی و ادبی از خود برجای گذاشت.برخی از آنها احتمالا در اثر سوزاندن مدارک وی پس از حیات او از بین رفته و یا ناتمام مانده است.
[۵۵] چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، صص ۱۱ـ۴۷.
[۵۶] چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، صص ۶۰- ۶۱.
[۵۷] چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، صص ۷۲.
[۵۸] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، نشر گفتار و نشر علم، ۱۳۸۰، ج۱، صص ۳۷۵-۳۷۶.
وی علاوه بر اینکه دارای طبع شعر بود،
[۵۹] چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، ص۶۶.
سرودهای ژاندارمری و اشعار ملی ایرانی را با اسامی سه سرود ملی و هفت آواز محلی ایرانی با مقدمه آلمانی چاپ کرد.ترجمه چند کتاب از جمله تاریخچه یک کنیز، تصنیف لامارتین و سرگذشت یک جوان وطن‌دوست از جمله آثار او است.
[۶۰] چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، صص ۳۵-۳۶.


کلنل محمد تقی خان پسیان که اجداد وی پس از جنگ ۱۲۴۳ ق و جدا شدن قفقاز از ایران، به تبریز مهاجرت نموده بودند در سال ۱۳۰۹ ق در این شهر چشم به جهان گشود.علوم قدیم و جدید، فارسی، عربی و سایر زبان‌های خارجی را به مدت شش سال در شهر خود فراگرفته، به مدت پنج سال در مدرسه نظامی تهران به تحصیل پرداخت.وی یک سال پیش از اتمام مدرسه، از طرف وزارت جنگ به خدمت فراخوانده شد.پس از آن با درجات مختلف نظامی، علیه اشرار داخلی و خارجی در مناطق مختلف کشور به خدمت پرداخت.در سال ۱۳۳۲ ق/ ۱۲۹۳ ش پس از بازگشت به تهران، دوران مدرسه خویش را با موفقیت به پایان رسانده اما سال‌ها بعد در پی مشکلاتی و همچنین معالجه ورم کبد، در ۱۳۳۶ ق/ ۱۲۹۶ ش به آلمان رفت و در بخش هوانوردی مشغول به کار شد، اما به علت کسالت به خدمت پیاده نظام قشون آلمان در می‌آید.بالاخره در سال ۱۳۳۸ ق/ ۱۲۹۹ ش به ایران بازگشت.
او با ریاضیات عالی، موسیقی و زبان‌های ترکی، آلمانی، فرانسه، انگلیسی و روسی آشنایی داشت و آثار تالیفی و ترجمه چندی از خود برجای گذاشت که برخی از آن‌ها احتمالا در اثر سوزاندن مدارک وی پس از حیات او از بین رفته و یا ناتمام مانده است.
[۶۱] چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، صص ۴۴-۱۱.
[۶۲] چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، صص ۳۵.
[۶۳] چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، صص ۷۲.


وی در نزد دوستان به صفاتی چون قانون مداری،عقل و دانش، شجاعت و مردانگی، راستگویی، وطن پرستی، رؤوف بودن نسبت به زیردستان، فروتنی، پاکدامنی و تهذیب ستوده شده است.
[۶۴] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۴۲۷ – ۴۷۳.


آن چه در زمینه حیات سیاسی کلنل پسیان در تاریخ ایران حائز اهمیت است، اقدامات وی در دوران ریاست ژاندارمری و سپس قیام او در خراسان می‌باشد.
کلنل با سقوط کابینه وثوق الدوله و ریاست الوزرایی مشیرالدوله به ریاست ژاندارمری خراسان منصوب گشت.در زمان کابینه ۹۴ روزه سید ضیاءالدین طباطبایی نیزکه پس از مشیرالدوله بر سر کار آمد اداره ایالت خراسان نیز به وی سپرده شد.
اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی خراسان در زمان حاکمیت قوام السلطنه برادر وثوق الدوله، که پس از قرارداد ۱۹۱۹ به وی سپرده شده بود با فعالیت حزب دموکرات و روزنامه‌های مشهد بر ضد قرارداد، مصادره املاک آستان قدس رضوی و بمباران مرقد مقدس امام رضا (علیه‌السّلام) به دست روس‌های تزاری در سال ۱۳۳۰ ق/ ۱۲۹۱ ش که ناشی از قرارداد ۱۹۰۷ و فتنه «طالب الحق» به شمار می‌رفت بسیار آشفته گردید.آزادیخواهان که به علت حبس و تبعید، که خواستار تعویض رئیس ژاندارمری بودند با انتصاب کلنل پسیان به موفقیت دست یافتند.
کوتاه نمودن دست افرادی که اموال دولتی را به مصارف شخصی می‌رساندند، ایجاد نظم و تخصیص بودجه ژاندامری به مصارف این مرکز، ایجاد امنیت با دستگیری سارقین مسلح و ناامن سازان منطقه، ایجاد تشکیلات جهت سازماندهی محاسبات آستان قدس رضوی و تلاش جهت تامین استقلال اقتصادی و سیاست خارجی از جمله اقدامات اصلاحی وی به شمار می‌رود.
[۶۵] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۴۵۱ – ۴۵۲.
[۶۶] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۱۸۳- ۱۷۹.

کلنل پسیان در فروردین ۱۳۰۰، با نپذیرفتن حاکم انتصابی کابینه جدید قوام السلطنه به عنوان والی خراسان و تحت کنترل درآوردن شهر با استمداد از نیروهای ژاندارم و سرپیچی از اطاعت حکومت مرکزی با سقوط کابینه سید ضیاء در سوم خرداد و تیرگی روابط با نیروهای انگلیسی مستقر در این منطقه آغاز به قیام کرد.
[۶۷] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، ص۳۵۲.


عدم اعتماد به قوام و حس انتقام جویی وی به دلیل به مخاطره‌انداختن منافع نامشروع مالی و مخالفت با استقلال طلبی وی در برابر حکومت قاجار در زمان حاکمیت او بر خراسان
[۶۸] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۱۸۷- ۱۸۵.
که شوراندن دستجات سیاسی و عشایر بر ضد کلنل یکی از نتایج آن محسوب می‌گردد باعث شد کلنل پس از وزارت قوام خواهان کناره گیری از قدرت شود که مورد قبول حکومت مرکزی واقع نمی‌شود.
[۶۹] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، ص۴۱۶.


اجرای قانون، رعایت عدل و انصاف در حق مردم، سوادآموزی و تصفیه مملکت از فساد و استقلال ایران،
[۷۰] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص۴۱۱ – ۴۱۲.
که از نتایج منفی قرارداد ۱۹۱۹ بود، دو هدف عمده‌ای است که برای قیام کلنل عنوان شده است.
[۷۱] مدنی، سید جلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، جاول، ص۲۲.
وی پس از اطلاع از ماهیت کابینه سید ضیاء نسبت به آزادی جمعی از مستبدین و دستگیری برخی از آزادیخواهان همچون مدرس، معتقد بود که تغییر سیستم حکومت به منظور اداره صحیح کشور الزامی است و این امر را از منطقه تحت نفوذ خود آغاز نمود.
[۷۲] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۲۲۰- ۲۴۶.


اعلام استقلال در خراسان،
[۷۳] مدنی، سید جلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، جاول، ص۸۳.
حمله به تهران و ساقط نمودن حکومت مرکزی
[۷۴] بهار، محمد تقی (ملک الشعرای بهار)، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، تهران، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری انتشارات امیرکبیر، چاپ سوم، ۱۳۵۷، جاول، ص۱۵۰.
و انگیزه‌های آزادی خواهانه، نظرات مختلفی است که درباره محدوده قیام وی ارائه شده است.اما مطابق گفته دوستانش، وی به هیچ وجه خواهان حمله به مرکز و یا جدایی خراسان از ایران نبود و اسناد موجود دال بر این مطلب نیز ساخته دولت وقت می‌باشد.
[۷۵] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۴۴۱ – ۴۴۲.
[۷۶] میرزا صالح، غلامحسین، جنبش کلنل محمدتقی پسیان بنابر گزارش‌های کنسول‌گری انگلیس در مشهد، تهران، نشر تاریخ ایران، ۱۳۶۶، چاپ اول، صص ۱۵ – ۱۶.
اسناد مربوط به رخدادهای قیام وی در مجموعه‌ای با عنوان انقلاب خراسان گردآوری شده است.
[۷۷] کاوه بیات، انقلاب خراسان، مجموعه اسناد و مدارک سال ۱۳۰۰ ش، تهران، موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، ۱۳۷۰، چاپ اول، صص ۱۱-۱۲.
[۷۸] کاوه بیات، انقلاب خراسان، مجموعه اسناد و مدارک سال ۱۳۰۰ ش، تهران، موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، ۱۳۷۰، چاپ اول، صص ۲۷۷-۲۶۱.

به لحاظ سیاسی، برخی او را وابسته به حزب دموکرات می‌دانند،
[۷۹] مدنی، سید جلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، جاول، ص۸۳.
اما وی در متمم رد دادخواهی که به قلم خویش نگاشته است هرگونه وابستگی به احزاب و مداخله در امور سیاسی را رد می‌نماید.
[۸۰] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، ص۲۵۷.


کلنل سرانجام در اول صفر۱۳۴۰ ق/ ۱۳۰۰ ش در سن ۳۱ سالگی در جعفرآباد قوچان، در حالی که مصمم در به ثمر نشاندن قیام خویش بود، طی خیانت برخی از همکارانش در جنگ با اکراد کشته و در حالی که سر وی از تن جدا شده بود در مقبره نادری مشهد به خاک سپرده شد.پس از مدتی جسد وی، با حمایت قوام به گورستان سراب نقل مکان یافته اما در سال ۱۳۳۱ ش طی ساخت خیابان، تابوت فلزی وی کشف شده و به مقبره نادری بازگردانده شد.
[۸۱] ] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۳۶۴.
[۸۲] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۳۸۶ – ۳۸۷.
[۸۳] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۴۹۷ – ۴۹۸.
وی در حالی این جهان را ترک گفت که تمام دارایی وی ۲۷۰ تومان قیمت گذاری شده بود.
[۸۴] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، ص۳۹۴.


۱. ↑ چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، ص۲۷.
۲. ↑ مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، الهام، ۱۳۶۹، ج۲، ص۱۶۴.
۳. ↑ عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، نشر گفتار و نشر علم، ۱۳۸۰، ج۱، ص۳۷۵.
۴. ↑ آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۲۸۶- ۲۸۷.
۵. ↑ آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۲۸۶- ۲۸۷.
۶. ↑ بهار، مهرداد، درباره قیام ژاندارمری خراسان به رهبری کلنل محمدتقی خان پسیان، تهران، معین، ۱۳۶۹، صص ۲۲ـ ۳۵.
۷. ↑ مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، الهام، ۱۳۶۹، ج۲، ص۱۶۸.
۸. ↑ مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، تهران، علمی، ۱۳۷۴، چاپ پنجم، جلد اول، صص ۴۴۸-۴۵۹.
۹. ↑ چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، ص۴۳.
۱۰. ↑ شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، ص۲۸- ۲۹.
۱۱. ↑ مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، الهام، ۱۳۶۹، ج۲، ص۱۶۸.
۱۲. ↑ عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، نشر گفتار و نشر علم، ۱۳۸۰، ج۱، صص ۳۷۵-۳۷۶.
۱۳. ↑ چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، صص ۳۰ـ ۳۳.
۱۴. ↑ مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، الهام، ۱۳۶۹، ج۲، ص۱۶۵.
۱۵. ↑ چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، ص۳۳.
۱۶. ↑ مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، الهام، ۱۳۶۹، ج۲، ص۱۶۵.
۱۷. ↑ عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، نشر گفتار و نشر علم، ۱۳۸۰، ج۱، ص۳۷۶.
۱۸. ↑ آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۱۸۰ـ۱۸۳.
۱۹. ↑ عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، نشر گفتار و نشر علم، ۱۳۸۰، ج۱، ص۳۷۷.
۲۰. ↑ چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، ، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، ص۷۱.
۲۱. ↑ مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، الهام، ۱۳۶۹، ج۲، ص۱۶۵.
۲۲. ↑ عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، نشر گفتار و نشر علم، ۱۳۸۰، ج۱، ص۳۷۷.
۲۳. ↑ آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۱۸۵ـ۱۸۷.
۲۴. ↑ مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، تهران، علمی، ۱۳۷۴، چاپ پنجم، جلد اول، ص۴۳۸.
۲۵. ↑ عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، نشر گفتار و نشر علم، ۱۳۸۰، ج۱، ص۳۷۷.
۲۶. ↑ چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، ص۱۱.
۲۷. ↑ مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، الهام، ۱۳۶۹، ج۲، صص ۱۶۶- ۱۶۷.
۲۸. ↑ مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، تهران، علمی، ۱۳۷۴، چاپ پنجم، جلد اول، صص ۴۴۰ـ ۴۴۶.
۲۹. ↑ مدنی، سید جلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، جاول، ص۲۲.
۳۰. ↑ آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، ص۴۵۱.
۳۱. ↑ آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، ص۴۵۲.
۳۲. ↑ آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، ص۱۸۳- ۱۷۹.
۳۳. ↑ عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، نشر گفتار و نشر علم، ۱۳۸۰، ج۱، ص۳۷۷.
۳۴. ↑ چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، ص۱۱.
۳۵. ↑ مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، الهام، ۱۳۶۹، ج۲، ص۱۶۷.
۳۶. ↑ مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، الهام، ۱۳۶۹، ج۲، ص۱۶۷.
۳۷. ↑ عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، نشر گفتار و نشر علم، ۱۳۸۰، ج۱، ص۳۷۷.
۳۸. ↑ بهار، مهرداد، درباره قیام ژاندارمری خراسان به رهبری کلنل محمدتقی خان پسیان، تهران، معین، ۱۳۶۹، صص ۲۲ـ۳۵.
۳۹. ↑ مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، تهران، الهام، ۱۳۶۹، ج۲، ص۱۶۸.
۴۰. ↑ مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، تهران، علمی، ۱۳۷۴، چاپ پنجم، جلد اول، صص ۴۴۸- ۴۴۹.
۴۱. ↑ چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، صص ۷۱- ۷۲.
۴۲. ↑ آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، ۳۶۴ـ۳۸۶
۴۳. ↑ آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص۳۹۲ـ۳۹۴.
۴۴. ↑ آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، ص۴۱۱-۴۱۲.
۴۵. ↑ آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، ص۴۱۶.
۴۶. ↑ آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، ص۲۲۰.
۴۷. ↑ آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، ص۲۴۶.
۴۸. ↑ مدنی، سید جلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، جاول، ص۸۹.
۴۹. ↑ آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۴۴۱-۴۴۲.
۵۰. ↑ بهار، محمد تقی (ملک الشعرای بهار)، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، تهران، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری انتشارات امیرکبیر، ۱۳۵۷، چاپ سوم، جلد اول، ص۱۵۰.
۵۱. ↑ میرزا صالح، غلامحسین، جنبش کلنل محمدتقی پسیان بنابر گزارش‌های کنسول‌گری انگلیس در مشهد، تهران، نشر تاریخ ایران، ۱۳۶۶، چاپ اول، صص ۱۵- ۱۶.
۵۲. ↑ بیات، کاوه، انقلاب خراسان، مجموعه اسناد و مدارک سال ۱۳۰۰ ش، تهران، موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، ۱۳۷۰، چاپ اول، صص ۱۱-۱۲.
۵۳. ↑ بیات، کاوه، انقلاب خراسان، مجموعه اسناد و مدارک سال ۱۳۰۰ ش، تهران، موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، ۱۳۷۰، چاپ اول، صص ۲۷۷-۲۶۱.
۵۴. ↑ مدنی، سید جلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، جاول، ص۸۸ـ۸۹.
۵۵. ↑ چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، صص ۱۱ـ۴۷.
۵۶. ↑ چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، صص ۶۰- ۶۱.
۵۷. ↑ چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، صص ۷۲.
۵۸. ↑ عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، نشر گفتار و نشر علم، ۱۳۸۰، ج۱، صص ۳۷۵-۳۷۶.
۵۹. ↑ چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، ص۶۶.
۶۰. ↑ چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، صص ۳۵-۳۶.
۶۱. ↑ چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، صص ۴۴-۱۱.
۶۲. ↑ چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، صص ۳۵.
۶۳. ↑ چند نفر از دوستان و هواخواهان آن مرحوم، شرح حال محمد تقی خان پسیان، تهران، سحر، ۱۳۳۶، چاپ دوم، صص ۷۲.
۶۴. ↑ آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۴۲۷ – ۴۷۳.
۶۵. ↑ آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۴۵۱ – ۴۵۲.
۶۶. ↑ آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۱۸۳- ۱۷۹.
۶۷. ↑ آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، ص۳۵۲.
۶۸. ↑ آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۱۸۷- ۱۸۵.
۶۹. ↑ آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، ص۴۱۶.
۷۰. ↑ آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص۴۱۱ – ۴۱۲.
۷۱. ↑ مدنی، سید جلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، جاول، ص۲۲.
۷۲. ↑ آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۲۲۰- ۲۴۶.
۷۳. ↑ مدنی، سید جلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، جاول، ص۸۳.
۷۴. ↑ بهار، محمد تقی (ملک الشعرای بهار)، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، تهران، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری انتشارات امیرکبیر، چاپ سوم، ۱۳۵۷، جاول، ص۱۵۰.
۷۵. ↑ آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۴۴۱ – ۴۴۲.
۷۶. ↑ میرزا صالح، غلامحسین، جنبش کلنل محمدتقی پسیان بنابر گزارش‌های کنسول‌گری انگلیس در مشهد، تهران، نشر تاریخ ایران، ۱۳۶۶، چاپ اول، صص ۱۵ – ۱۶.
۷۷. ↑ کاوه بیات، انقلاب خراسان، مجموعه اسناد و مدارک سال ۱۳۰۰ ش، تهران، موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، ۱۳۷۰، چاپ اول، صص ۱۱-۱۲.
۷۸. ↑ کاوه بیات، انقلاب خراسان، مجموعه اسناد و مدارک سال ۱۳۰۰ ش، تهران، موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، ۱۳۷۰، چاپ اول، صص ۲۷۷-۲۶۱.
۷۹. ↑ مدنی، سید جلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، جاول، ص۸۳.
۸۰. ↑ آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، ص۲۵۷.
۸۱. ↑ ] آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۳۶۴.
۸۲. ↑ آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۳۸۶ – ۳۸۷.
۸۳. ↑ آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، صص ۴۹۷ – ۴۹۸.
۸۴. ↑ آذری، علی، قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان، بی جا، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه، ۱۳۴۴، چاپ سوم، ص۳۹۴.


سایت اندیشه قم، برگرفته شده از مقاله «محمدتقی پسیان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۸/۲۲.    
سایت اندیشه قم، برگرفته شده از مقاله «محمدتقی پسیان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۸/۲۲.    



جعبه ابزار