مدت اقامت اسرا در شام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یکی از مصائب رنج‌آور در جریان
حادثه عاشورا و
شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) و یارانش در
روز عاشورا، اسارت اهل بیت امام حسین (علیه‌السّلام) است.
اسرای کربلا را بعد از بردن به
کوفه، به دستور
یزید بن معاویه به
دمشق فرستادند. گزارش‌های تاریخی درباره مدت اقامت اهل بیت در دمشق، چندان هماهنگ نیست. برخی با ابهام ذکر کرده‌اند، اما برخی دیگر به مدت اقامت یا
عزاداری اهل بیت در دمشق را تصریح کرده‌اند. بیشتر مورخان مدت عزاداری اهل بیت و زنان خاندان معاویه را در این شهر سه روز دانسته‌اند.
گزارش‌های تاریخی درباره مدت اقامت اهل بیت در
دمشق، چندان هماهنگ نیست.
برخی از مورخان با ابهام از مدت اقامت
اسرای کربلا سخن گفته‌اند. «اقاموا ایاماً»
اما برخی دیگر، به مدت اقامت یا
عزاداری اهل بیت در دمشق تصریح کرده‌اند.
بیشتر مورخان مدت عزاداری اهل بیت و زنان خاندان معاویه را در این شهر سه روز دانسته‌اند.
عمادالدین طبری، مدت حضور اهل بیت و عزاداری آنان را در دمشق، هفت روز،
(طبری در جای دیگر نوشته است که زنان خاندان ابوسفیان، سه روز برای اهل بیت عزاداری کردند.
)
سید ابن طاووس بنا به روایتی یک ماه،
و
قاضی نعمان مغربی، ۴۵ روز
نوشته‌اند.
محمد بن علی حلبی از
امام صادق (علیه‌السّلام) نقل می‌کند: «عن محمد بن علی الحلبی قال سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عليه‌السلام:
«لَمّا اُتِيَ بِعَلِيِّ بنِ الحُسَينِ عليه‌السلام ومَن مَعَهُ إلى يَزيدَ بنِ مُعاوِيَةَ جَعَلوهُم في بَيتٍ. فَقالَ بَعضُهُم : إنَّما جُعِلنا في هذَا البَيتِ لِيَقَعَ عَلَينا فَيَقْتُلَنَا فَرَاطَنَ الْحَرَسُ فَقَالُوا: اُنظُروا إلى هؤُلاءِ يَخافونَ أن يَقَعَ عَلَيهِم هذَا البَيتُ، وَ إِنَّمَا يَخْرُجُونَ غَداً فَيُقْتَلُونَ. فَقالَ عَلِيُّ بنُ الحُسَينِ عليه السلام: لَمْ يَكُنْ فِينَا أَحَدٌ يُحْسِنُ الرَّطَانَةَ غَيْرِي وَ الرَّطَانَةُ عِنْدَ أَهْلِ الْمَدِينَةِ الرُّومِيَّةُ.»»
وقتی
علی بن حسین (علیه‌السّلام) را به همراه اسرای اهل بیت به
شام نزد
یزید آوردند، [
او و اسرای اهل بیت را] در خانه‌ای خراب جای دادند.
برخی از اسرا گفتند: «ما را در این خانه جای داده‌اند تا بر سر ما فرو بریزد و بدین‌وسیله مـا را بکشند». نگهبانان اسرا به زبان رومی با هم گفتند: «ببینید اینها از اینکه خانه بر سرشان خراب شود می‌ترسند، در حالی‌که فردا اینها را از این مکان خارج کرده، همه‌شان را خواهند کشت». امام سجاد (علیه‌السّلام) فرموده است: در آن جمع کسی نبود که چون مـن رومی را بـه خـوبی بفهمد.
(با اندکی تفاوت
) برخی منابع ضمن نقل این روایت، افزوده‌اند که امام سجاد (علیه‌السّلام) فرمود:
خداوند از چنین امری جلوگیری می‌کند.
در روایتی از امام سجاد (علیه‌السّلام) آمده است که اهل بیت را تا دو روز در آن ویرانه نگاه داشته‌اند.
از
داود بن فَرقَد نقل شده است که وقتی در محضر علی بـن حسین (علیه‌السّلام)، از
شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) و اسارت اهل بیت سخن به میان آمد، ایشان فرمود: «حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ قَالَ:
«ذُكِرَ قَتْلُ الْحُسَيْنِ وَ أَمْرُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ [فقال]: لَمَّا أَنْ حُمِلَ إِلَى الشَّامِ فَرُفِعْنَا إِلَى السِّجْنِ.... فَتَرَاطَنَ أَهْلُ الرُّومِ بَيْنَهُمْ فَقَالُوا: مَا فِي هَؤُلَاءِ صَاحِبُ دَمٍ إِنْ كَانَ إِلَّا ذَلِكَ يَعْنُونِي فَمَكَثْنَا يَوْمَيْنِ ثُمَّ دَعَانَا وَ أَطْلَقَ عَنَّا.»» «وقتی مـا را بـه شـام بردند، به زندانمان افکندند.... در آنجا نگهبانان رومی، به زبان خودشان با هم سخن می‌گفتند و به من اشاره می‌کردند و می‌گفتند: اگر در بین اینان وارث خون [
حسین] باشد، کسی جز او نیست. ما را دو روز در آن مکان نگه داشته، سپس از آنجا آزاد کردند».
خطبه امام سجاد (علیه‌السّلام) در
مسجد جامع، وضع را به نفع اهل بیت تغییر داد؛ چنان‌که جو حاکم بر دمشق، دیگر به یزید اجازه نمی‌داد آنها را دوباره به عنوان اسیر، زندانی کنـد. از این‌رو ۔ بنا بر تصریح بیشتر مورخان آنها را آزاد گذاشت و در خانه‌ای کنار منزل خودش جای داد.
شیخ مفید می‌نویسد: «یزید دستور داد زنان را در خانه‌ای جداگانه در آورند و علی بن حسین (علیه‌السّلام) نیز نزد ایشان باشد. پس خانه‌ای چسبیده به خانه یزید برای ایشان خالی کردند و خاندان [
عصمت] چند روزی در آنجا ماندند».
برخی دیگر از مورخان نوشته‌اند: «ثم امر بالذریة فادخلوا دار نسائه وکان یزید اذا حضر غذائه دعـا علـی بن الحسین واخـاه عمـر فیـاکلان مع» «یزید اهل بیت را در خانه مخصوص همسرانش منـزل داد و به هنگام صرف غذا، علی بن حسین (علیه‌السّلام) را نیز دعوت می‌کرد».
«ثُمَّ أمَرَ بِالنِّسوَةِ أن يُنزَلنَ في دارٍ عَلى حِدَةٍ... فَأَقاموا عَلَيهِ المَناحَةَ ثَلاثاً» مدت اقامت ایشان در این منزل نیز سه روز بود و در این مدت آنها همواره مشغول
عزاداری بودند.
در جمع‌بندی گزارش‌های مقاتل می‌توان گفت: صرف‌نظر از قول متفرد قاضی نعمان، و روایت ضعیف ابن طاووس که با تعبیر «قیل» بیان شده است، وجه جمع بین عزاداری سه روزه زنان خاندان معاویه و سوگواری هفت روزه اهل بیت این است که چون زنان خاندان معاویه عزاداری اهل بیت را مشاهده کردند و پی به حقانیت آنان بردند، از روز پنجم با آنان همسو و مشغول عزاداری شدند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت با توجه به مدت حضور چند روزه اهل بیت در آن ساختمان مخروبه (خرابه شام) و همچنین مدت حضور آنان در یکی از خانه‌های قصر، در مجموع اهـل بیـت از آغـاز ورود بـه
شام بیش از ده روز در شام اقامت نداشته‌اند، به ویژه با توجه به این امر که اقامت بیشتر آنـان، بـه هـیچ‌رو به سود یزید نبود و سبب بروز نارضایتی‌ها و انتقادهای بیشتر از دستگاه حاکم می‌شـد. از این‌رو یزید باشتاب در صدد دلجویی از اهل بیت برآمد و آنان را رهسپار
مدینه کرد.
• پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، ج۲، ص۱۴۴-۱۴۵.
• پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، ج۲، ص۱۴۹-۱۵۰.
