حسن بن ابى الحسن یسار معروف به حسن بصرى (م ۱۱۰) از تابعانِ شناخته شده بود. درباره وى گفته اند که: «از محضر یکصد و پنجاه صحابى استفاده کرده است. فتاوا ى او را برخى از علما در هفت جلد جمع آورى کرده اند».
[۱]اعلام الموقعین، ج ۱، ص ۲۰; همچنین ر.ک: طبقات ابن سعد، ج ۷، ص ۱۵۶; وفیات الاعیان، ج ۲، ص ۶۹ ; تهذیب التّهذیب، ج ۲، ص ۲۶۳.
عبدالرحمن اوزاعى (م ۱۵۷) صاحب مذهب خاصى بود که در شام گسترش یافت، ولى در قرن چهارم هجرى پیروان آن منقرض شدند. همچنین به مدت دویست سال این مذهب در میان مردم اندلس غلبه داشت، و سرانجام مذهب مالک در آنجا غالب شد.
[۳]موسوعه جمال عبدالناصر، ج ۱، ص ۳۴; الاعلام زرکلى، ج ۳، ص ۳۲۰ ; طبقات الفقهاء شیرازى، ص ۷۶.
[۴]موسوعه جمال عبدالناصر، ج ۱، ص ۳۴; تاریخ بغداد، ج ۹، ص ۱۶۰-۱۵۱; طبقات الکبرى، ج ۶، ص ۳۷۱; وفیات الاعیان ابن خلکان، ج ۲، ص ۳۸۶ ; تهذیب التّهذیب، ج ۴، ص ۱۱۱.
لیث بن سعد فهمى(م۱۷۵) از فقها ى مصر بود که شافعى درباره او گفته است: «او از مالک فقیه تر بود». مذهب او نیز به علت عدم تدوین و کمى طرفدارانش پایدار نماند.
[۵]تاریخ الفقه الاسلامى، ص ۱۷۴; طبقات ابن سعد، ج ۷، ص ۵۱۷; وفیات الاعیان، ج ۴، ص ۱۲۷.
بنیانگذار این مذهب، ابوسلیمان داوود بن على بن خلف ظاهرى (م ۲۷۰) است. وى نخست مقلدمذهب شافعى بود، تا آنکه ریاست علمى بغداد به وى رسید; پس از آن براى خویش مذهب و شیوه اى را برگزید، که اساس آن عمل به ظاهر کتاب و سنت بود، البتّه به شرط آن که از خود کتاب و سنت و یا اجماع، دلیلى بر اینکه خلاف ظاهر مراد است اقامه نشود. او اگر نصّى نمى یافت، به اجماع عمل مى کرد، و از قیاس پرهیز داشت و معتقد بود عمومات کتاب و سنت براى پاسخ به هر پرسشى کافى است. مذهب وى تا نیمه قرن دوم ادامه داشت، سپس از بین رفت. مردم بغداد، شهرهاى فارس و اندکى از مردم آفریقا و اندلس بر مذهب او بودند.
[[
ابن خلدون]] (م ۸۰۸) مى نویسد: این مذهب اکنون از بین رفته است. هر چند بعدها ابن حزم اندلسى نیز مذهب ظاهرى را پذیرفت، گر چه با مؤسّس این مذهب مخالفتهایى نیز داشت.
[۶]ر.ک: موسوعه جمال عبدالناصر، ج ۱، ص ۳۴; طبقات الفقهاء شیرازى، ص ۹۲; میزان الاعتدال، ج ۱، ص ۱۵ ; تاریخ بغداد، ج ۶، ص ۳۷۵-۳۶۹.
طبرى نیز در فقه، مذهب خاصّى داشت که در بغداد گسترش یافت; او و پیروانش در فقه تألیفاتى داشتند که به دست ما نرسیده است. مذهب او نیز بعد از نیمه قرن پنجم رو به افول نهاد و منقرض شد و فقط آراى او در کتابها باقى ماند.
[۷]موسوعه جمال عبدالناصر، ج ۱، ص ۳۴; وفیات الاعیان، ج ۱، ص ۴۵۶ ; تاریخ بغداد، ج ۲، ص ۱۶۲.
↑ اعلام الموقعین، ج ۱، ص ۲۰; همچنین ر.ک: طبقات ابن سعد، ج ۷، ص ۱۵۶; وفیات الاعیان، ج ۲، ص ۶۹ ; تهذیب التّهذیب، ج ۲، ص ۲۶۳.
۲.
↑ اعلام الموقعین، ج ۱، ص ۲۱; ر.ک: تهذیب التّهذیب، ج ۹، ص ۳۰۱; الطبقات الکبرى، ج ۶، ص ۳۵۸، طبقات الفقهاء شیرازى، ص ۸۴.
۳.
↑ موسوعه جمال عبدالناصر، ج ۱، ص ۳۴; الاعلام زرکلى، ج ۳، ص ۳۲۰ ; طبقات الفقهاء شیرازى، ص ۷۶.
۴.
↑ موسوعه جمال عبدالناصر، ج ۱، ص ۳۴; تاریخ بغداد، ج ۹، ص ۱۶۰-۱۵۱; طبقات الکبرى، ج ۶، ص ۳۷۱; وفیات الاعیان ابن خلکان، ج ۲، ص ۳۸۶ ; تهذیب التّهذیب، ج ۴، ص ۱۱۱.
۵.
↑ تاریخ الفقه الاسلامى، ص ۱۷۴; طبقات ابن سعد، ج ۷، ص ۵۱۷; وفیات الاعیان، ج ۴، ص ۱۲۷.
۶.
↑ ر.ک: موسوعه جمال عبدالناصر، ج ۱، ص ۳۴; طبقات الفقهاء شیرازى، ص ۹۲; میزان الاعتدال، ج ۱، ص ۱۵ ; تاریخ بغداد، ج ۶، ص ۳۷۵-۳۶۹.
۷.
↑ موسوعه جمال عبدالناصر، ج ۱، ص ۳۴; وفیات الاعیان، ج ۱، ص ۴۵۶ ; تاریخ بغداد، ج ۲، ص ۱۶۲.
