مصباح الوسائل فی مطالب الرسائل (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«مصباح الوسائل فی مطالب الرسائل»، تالیف محمد بن عبد الکریم موسوی تبریزی (۱۳۶۳- ۱۲۹۴ ق)، به
زبان عربی است.
موضوع کتاب،
علم اصول است و تعلیقی است مختصر و کوتاه بر کتاب ارزش مند «فرائد الاصول (رسائل)»
شیخ مرتضی انصاری. کتاب، در سال (۱۳۱۷ ق)، تالیف گردیده است.
کتاب، شامل یک مقدمه، چهار مقصد و یک خاتمه می‌باشد. عناوین چهار مقصد کتاب عبارت است از:
۱. مقصد اول: در موضوع
قطع؛
۲. مقصد دوم: در مسئله
ظن؛
۳. مقصد سوم: در مسئله
برائت؛
۴. مقصد چهارم: اصل
استصحاب.
خاتمه کتاب، در باب
تعادل و تراجیح می‌باشد و بیان موضوعات مربوط به آن.
کتاب، چون تعلیقی است بر «رسائل» شیخ انصاری، لذا مؤلف در سراسر کتاب ابتدا قول شیخ را تحت عنوان «قوله» آورده و سپس آن را با عنوان «اقول» شرح داده و با شیوه و روش اصولی مورد نقد و بررسی قرار داده است.
کتاب، با حمد و سپاس
خداوند بلند مرتبه آغاز گردیده است، سپس مؤلف، مقدمه را در چند مبحث اصولی ذکر نموده است که شامل این موارد می‌باشد:
مراد و مقصود از کلمه
مکلف در کلام شیخ و نقد و بررسی آن، مقصود از
احکام شرعیه چیست؟ مراتب مختلف
امتثال، بحث از مدارک (
امارات،
اصول عملیه،
ادله اجتهادیه و
ادله فقاهتیه) و مطلبی پیرامون اینکه آیا
اصول شرعیه، منحصر در اصول چهارگانه معروف است یا اصول دیگر را نیز شامل می‌گردد؟
پس از ذکر مقدمه، مؤلف، به بیان چهار مقصد اصلی کتاب می‌پردازد و در بیان این مقاصد، ابتدا نظر شیخ را ذکر می‌نماید و سپس به شرح و بسط آن می‌پردازد.
مقاصد ذکر شده و مطالب مورد بحث در آن به شرح ذیل می‌باشد:
۱. مقصد اول: قطع؛ مؤلف، ابتدا این جمله شیخ را بیان می‌کند: «لا اشکال فی وجوب متابعة القطع» و سپس قطع را تعریف می‌کند و این مطالب را شرح می‌دهد:
مناط
حکم عقل، اقسام قطع، خواص
قطع طریقی،
قطع موضوعی،
تجری (معنای تجری، بیان انقیاد و تجری، بیان
اطاعت و مخالفت، حسن اطاعت و انقیاد و قبح مخالفت و تجری، مناط استحقاق
ثواب و
عقاب ) و
علم اجمالی.
۲. مقصد دوم: ظن؛ مؤلف، ابتدا سخن شیخ را پیرامون ظن بیان می‌کند، سپس به ذکر اقوال دیگر می‌پردازد و مسائل مربوط به ظن را توضیح می‌دهد. مطالب عبارت است از: تعریف ظن،
تواتر قرائات
قرآن، وقوع و عدم وقوع
تحریف در قرآن، اقسام تحریف، دلایل عدم تحریف قرآن،
اجماع منقول،
خبر واحد و ادله حجیت آن (
آیه نبا،
آیه کتمان،
آیه سؤال) و با بیان چند تنبیه، مقصد دوم را به پایان می‌رساند.
مقصد سوم: برائت؛ مؤلف، مقصد
برائت را با کلام شیخ چنین آغاز می‌نماید: «حجة فی نفسه» و خود به بیان و شرح حجیت در مقام
وجوب متابعت می‌پردازد سپس این اصل را تعریف می‌نماید و به بیان نظرات شیخ می‌پردازد و جایگاه اصل برائت را بیان می‌کند.
مقصد چهارم: استصحاب؛ این مقصد، بیشترین حجم کتاب را شامل می‌گردد. مؤلف، ابتدا
استصحاب را تعریف می‌کند و اقوال گوناگون
علما را می‌آورد و سپس مطالب و مسائل مربوط به آن را بیان می‌نماید، مانند: استصحاب کلی، استصحاب در
زمان و زمانیات، استصحاب
احکام عقلیه،
استصحاب تعلیقی، استصحاب
حکم مخصص.
مؤلف، خاتمه را در باب
تعادل و تراجیح می‌آورد و در آن، به مرجحات سندی، مرجحات متنی، مرجحات وجه صدور و مرجحات نوعیه می‌پردازد و کلام شیخ را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهد.
کتاب، فهرست مطالب ندارد و فاقد پاورقی می‌باشد. در آخر کتاب، چند صفحه غلطهایی را که در متن کتاب آمده است، تصحیح می‌نماید.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
