معاویه و بستن آب بر سپاه امام علی در جنگ صفین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: معاویه،
امام علی،
جنگ صفین، بستن آب،
پرسش: در حالی‌که آیات
قرآن بر این نکته تاکید دارند که اگر به شما تجاوز و حتی دشمنی شد مثل همان را انجام دهید و یا مقابله به مثل کنید؛ چرا امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) در ماجرای بستن آب بر سپاه ایشان، از شیوه‌ی مقابله به مثل نسبت به عمل‌کرد معاویه و یارانش استفاده نکرد؟
پاسخ اجمالی: در جنگ صفین که سپاهایان معاویه به آب‌راه دسترسی داشتند، آب را بر روی سپام امام علی بستند. حضرت فرستاده ای به سوی ایشان فرستاد تا آب را به روی آنها باز کنند؛ اما آنها قبول نکردند تا از این طریق لشگر امام وادار به عقب نشینی شده و این، شکستی برای آنان باشد. سپس امام علی (علیه‌السّلام) بعد از اتمام حجت با سپاه دشمن، یاران خود را به نبرد با آنان فرستاد و سرانجام مسیر دسترسی به آب در اختیار سپاهیان امام (علیه‌السّلام) قرار گرفت. طبق آیات قرآن، اموری مانند
قصاص و مقابله به مثل گرچه رفتاری مجاز و مشروع است، اما واجب نیست و برحسب شرایط، و به دلیل اصول اخلاقی و تاکید بر
عفو و گذشت که در آیات قرآن به آن اشاره شده، فردی که چنین حقی را دارد، می‌تواند از حق خود صرف‌نظر کند. امام علی (علیه‌السّلام) نیز به دلیل همین
اصول اخلاقی، از مقابله به مثل دست کشیده و نگذاشت که در کنار رود فرات، سپاهیان معاویه تشنه بمانند.
بر اساس گزارش‌های تاریخی معاویه در جنگ صفین آب را بر سپاه امام علی (علیه‌السّلام) بست:
عبدالله بن عوف بن احمر نقل می‌کند: در جنگ صفین روبروی معاویه و مردم
شام قرار گرفتیم. آنها در جایگاهی هموار فرود آمدند و به آب‌راه دست یافتند و
ابوالاعور سلمی با سربازانی سواره و پیاده از آن‌جا محافظت می‌کرد و مصمم بود که از دسترسی ما به آب جلوگیری کند. ما نزد امام علی (علیه‌السّلام) رفته و ماجرا را به اطلاع حضرت رساندیم.
علی (علیه‌السّلام)
صعصعه بن صوحان را مامور نمود تا نزد معاویه برود و بگوید که تا حجت را بر شما تمام نکنیم با شما نخواهیم نجنگید؛ اما تو یاران خود را فرستاده‌ای و پیش از آنکه ما به جنگ شما بیاییم، جنگ را آغاز کردید! اینکه شما مانع دسترسی از آب شده‌اید، خطای دیگری است که مرتکب آن می‌شوید؛ چرا که سپاهیان ما دست روی دست نمی‌گذارند تا وضعیت به همین گونه ادامه یابد. پس به یارانت پیغام بده تا راه آب را باز کنند.
معاویه با یارانش مشورت کرد.
ولید بن عقبه گفت: نمی‌گذاریم به آب دست یابند، چنانکه آنان نیز مانع دسترسی
عثمان به آب شدند! آنان چهل روز عثمان را محاصره کرده و نگذاشتند آب خنک و غذای نرم به او برسد! اما
عمرو بن عاص به معاویه گفت: مانع دسترسی آنان به آب نشو که این جماعت تشنه نخواهند ماند؛ اما ولید بن عقبه سخن خویش را تکرار کرد.
عبدالله بن سعد بن ابی‌سرح گفت: تا شب نخواهم گذاشت تا به آب دست یابند و آنان بازخواهند گشت و این بازگشت، شکستی برای آنها خواهد بود! من اینجا مانع دسترسی آنها به آب می‌شوم، خدا نیز
روز رستاخیز از آب منعشان خواهد کرد! صعصعه گفت: خداوند در روز رستاخیز کافران و فاسقان و شراب‌خوارانی مانند تو و این فاسق (ولید بن عقبه) را از آب منع خواهد کرد! یاران معاویه به طرف صعصعه حمله کردند؛ اما معاویه از آنها خواست تا صعصعه را رها کنند. صعصعه به سمت سپاه امام (علیه‌السّلام) بازگشت. معاویه نیز سوارانی را نزد ابوالاعور فرستاد تا همچنان راه دسترسی سپاه امام (علیه‌السّلام) به آب را بسته نگه دارند.
به دنبال آن بود که امام علی (علیه‌السّلام) یاران خود را به نبرد با آنان فرستاد و سرانجام مسیر دسترسی به آب در اختیار سپاهیان امام (علیه‌السّلام) قرار گرفت. برخی یاران امام (علیه‌السّلام) خواستند که - در رفتاری مشابه - مانع دسترسی سپاهیان معاویه به آب شوند؛ اما امام (علیه‌السّلام) دستور داد که آنان به اندازه احتیاج آب بگیرند و به اردوگاه بازگردند و مانع رسیدن سپاه معاویه به آب نیز نشوند.
برخی از گزارش‌های تاریخی نیز حاکی از آن است که معاویه پیکی را نزد امام علی (علیه‌السّلام) فرستاد و از ایشان خواست تا مانع دسترسی سپاهش به نهر فرات نشوند و امام (علیه‌السّلام) نیز پذیرفت.
برای تحلیل ماجرا به دسته ای از آیات، که به قصاص در برابر متجاوز اشاره شده است می پردازیم:
هر کس به شما تجاوز کرد، شما نیز همان رفتار را در مقابل او داشته باشید!
و هر گاه خواستید مقابله مثل کنید، مجازید به همان اندازه‌ای که به شما تعدّی شده است، کیفر دهید!
اگرچه امام علی (علیه‌السّلام) طبق آیات قرآن حق مقابله به مثل را داشت؛ اما با این وجود، اموری مانند قصاص و مقابله به مثل گرچه رفتاری مجاز و مشروع است، اما واجب نیست و در مواردی - و بر حسب شرایط -
اخلاق حکم می‌کند فردی که چنین حقی را دارد، از حق خود صرف‌نظر کند. این نکته در آیات فراوانی ذکر شده است و به عبارتی، مقابله به مثل، تنها به عنوان آخرین راه است.
اکنون به آیاتی که به عفو و گذشت در برابر متجاوز اشاره کرده است می پردازیم:
کیفر هر بدی، رفتاری همانند آن است اما هر کس عفو کرده و به دنبال اصلاح باشد، پاداش او با خدا خواهد بود؛ خداوند ستم‌کاران را دوست ندارد!
پس اگر کسی از سوی برادر (دینی) خود، مورد بخشش قرار گرفت، (و حکم قصاص او، تبدیل به خون‌بها شد) باید از راه پسندیده پیروی کند (و صاحب خون، حال پرداخت کننده دیه را در نظر بگیرد) و او (قاتل) نیز با رفتاری نیک، دیه را به ولی مقتول بپردازد.
و هر زخمی، قصاص دارد؛ اما اگر کسی آن را ببخشد (و از قصاص، صرف‌نظر کند)، کفاره (گناهان) او محسوب می‌شود.
امام علی (علیه‌السّلام) به دلیل همین اصول اخلاقی، از مقابله به مثل دست کشیده و نگذاشت که در کنار
رود فرات، سپاهیان معاویه تشنه بمانند، اما سال‌ها بعد سپاهیان
یزید فرزند معاویه با زیر پا گذاشتن اصول اخلاقی، راه آب را بر سپاهیان
امام حسین (علیه‌السّلام) بسته و آنان را تشنه لب به
شهادت رساندند.
سایت اسلام کوئست، برگرفته از مقاله " معاویه و بستن آب بر سپاه امام علی(ع)"، تاریخ بازیابی۹۹/۰۹/۲۵.
