• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

منابع فهم قرآن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



علی رغم «مبین» بودن قرآن، فهم برخی آیات آن برای همه افراد میسر نیست لذا به منابعی نیاز است تا مفهوم و مراد خدای تعالی بهتر درک گردد.




"منابع" جمع منبع است و در اصل به معنای جایی است که آب از آن میجوشد.
[۱] . راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ المفردات فی غریب القرآن‏، بیروت‏، دارالعلم الدار الشامیة، ۱۴۱۲ ق‏، چاپ اول، ص: ۷۸۸ و فراهیدی، خلیل بن احمد؛ کتاب العین‏، قم‏، انتشارات هجرت‏، ۱۴۱۰ ق،‏ چاپ دوم، ج‏۲، ص ۱۶۰
(چشمه آب) و در کتاب التحقیق برای ماده آن معنای واحدی گرفته شده به معنای پراکنده شدن و سرازیر شدن.
[۲] . مصطفوی، حسن‏؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، تهران‏، بنگاه ترجمه و نشر کتاب‏، ۱۳۶۰ ش، ج‏۱۲، ص ۲۸
از این لحاظ به نظر میرسد بهترین معادل فارسی آن سرچشمه باشد.
در علم لغت "فهم" را به شناختن یا تعقل معنا کرده‏اند،
[۳] . فراهیدی، خلیل بن احمد؛ پیشین، ج‏۴، ص: ۶۱
و «فهمت الشیء» یعنی عرفته یا عقلته و برخی آن را شناختن با قلب معنا کرده‏اند
[۴] . ابن منظور، محمد بن مکرم‏، لسان العرب‏، دار صادر، بیروت‏، ۱۴۱۴ ق‏، چاپ سوم، ج‏۱۲، ص ۴۶۰
و معادل فارسی آن را دانستن میگویند.
[۵] . قرشی، سید علی اکبر؛ قاموس قرآن‏، تهران‏، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ ش‏، چاپ ششم، ج‏۵، ص ۲۰۵
البته اهل لغت ماده فهم را برای معانی دانسته‏اند و به کار بردن آن را برای ذوات اشتباه می‏دانند؛ مثلا «فهمت الکلام» درست است ولی
«فهمت الرّجل» صحیح نیست.
[۶] . قرشی، سید علی اکبر؛ قاموس قرآن‏، تهران‏، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ ش‏، چاپ ششم، ج‏۵، ص ۲۰۵
ماده فهم در قرآن کریم تنها یکبار به کار رفته است:
« فَفَهَّمْناها سُلَیمانَ... »
«ما (حکم واقعی) آن را به سلیمان فهماندیم...»
بنابراین فهم قرآن از این باب است که قرآن نیز کلامی دارای معانی می‏باشد و می‏خواهد مطالبی را به انسان منتقل کند.



در آغاز باید توجه کرد که قرآن کریم مراحل مختلفی از معنا دارد و دارای باطنهای متعددی است
[۸] . جوادی آملی، عبد الله؛ تفسیر موضوعی قرآن کریم (قرآن در قرآن)، قم، مرکز نشر اسوه، ۱۳۷۸ش، چاپ اول، ص۳۷۴
و ما باید منظور خود را از فهم قرآن بیان کنیم که منظورمان فهم کدام مرحله از معنای قرآن است.
در اینجا منظور ما فهم بطون متعدد قرآن نیست بلکه در این مباحث منظور از فهم، مراد جدی خداوند از آیات قرآن کریم و درک مقصود اصلی آیات است.
بنابراین منظور از منابع فهم قرآن آن چیزهایی است که مفسر به کمک آنها مراد اصلی خداوند را از آیات می‏فهمد که این منابع در نگاه مفسران مختلفند برخی آنها را بسیار متعدد دانسته ا‏ند و چیزهایی مانند کشف و شهود و... را نیز جزء منابع تفسیری شمرده‏اند.



اما آنچه که امروزه بین صاحب نظران به عنوان منابع فهم قرآن کریم مطرح است عمدتا چهار چیز میباشد که عبارتند از قرآن کریم، روایات، عقل و علم که به آنها اشاره می گردد.

۳.۱ - قرآن کریم


منبع بودن قرآن کریم برای فهم خود قرآن یعنی فهم جمعی آیات قرآن و تبیین برخی از آیات فرعی به وسیله آیات اصلی و محوری و این همان روشی است که رسول اکرم(ص) مبین قرآن به آن عمل می‌کردند.
[۹] . جوادی آملی، عبد الله؛ تفسیر تسنیم، قم، مرکز نشر اسوه، ۱۳۷۸ش، چاپ اول، ج۱، ص۵۸


۳.۲ - روایات


دومین منبع فهم قرآن بعد از خود قرآن کریم روایات هستند، قرآن کریم خود در آیات مختلفی وظیفه بیان و تبیین آیات قرآن را بر عهده پیامبر اکرم (ص) گزارده است و پیامبر اکرم نیز در ادامه رسالت خویش توسط احادیثی مانند حدیث ثقلین این وظیفه را در زمان ائمه به ایشان سپرده است. قرآن کریم در بر دارنده اسرار و رموزی است که فهم آن منحصر به کسی است که مخاطب اوست و پس از وی محول به کسی شده که نماینده و جانشین او به حساب میآید که همان ائمه (ع) هستند.
[۱۰] . بانوی اصفهانی، سیده نصرت امین؛ مخزن العرفان در تفسیر قرآن‏، تهران‏، نهضت زنان مسلمان‏،۱۳۶۱ ش، ج‏۱، ص ۸


۳.۳ - عقل


عقل فطری و سالم از تأثیرات افکار و سلیقه‏های شخصی نیز، در مسیر تفسیر، یکی از منابع قابل توجه و تبعیت است زیرا عقل حجت و راهنمای صحیح و معتبر درونی است، همان طور که پیامبر حجت و راهنمای برونی است.
[۱۱] . نجمی، هاشم زاده هریسی‏؛ بیان در علوم و مسائل کلی قرآن‏، بی تا، بی جا، ص ۵۲۸


۳.۴ - علم


درباره منبع بودن علم برای فهم قرآن یا منبع نبودن آن میان مفسرین اختلاف نظر وجود دارد و برخی معتقدند که علم نیز منبع فهم قرآن میتواند واقع شود و برخی معتقدند که علم نمیتواند منبع فهم قرآن واقع شود.
برای نمونه آیت الله جوادی آملی درباره منبع بودن علم برای تفسیر قرآن بر این اعتقادند که علم نمیتواند منبع برای تفسیر باشد، اما میتواند ادله قطعی آن در حد شاهد به کمک مفسر بیاید، ایشان در این باره در تفسیر تسنیم می‏نویسند: گر چه ره آورد علم را نمیتوان بر قرآن تحمیل کرد، لیکن براهین قطعی علمی یا شواهد اطمینان بخش تجربی، تاریخی، هنری و مانند آن را میتوان حامل معارف و معانی قرآن قرار داد، به طوری که در حد شاهد، قرینه و زمینه برای درک خصوص مطالب مربوط به بخشهای تجربی، تاریخی و مانند آن باشد، نه خارج از آن.
[۱۲] . جوادی آملی، عبد الله؛ پیشین، ج۱، ص۵۸




 
۱. . راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ المفردات فی غریب القرآن‏، بیروت‏، دارالعلم الدار الشامیة، ۱۴۱۲ ق‏، چاپ اول، ص: ۷۸۸ و فراهیدی، خلیل بن احمد؛ کتاب العین‏، قم‏، انتشارات هجرت‏، ۱۴۱۰ ق،‏ چاپ دوم، ج‏۲، ص ۱۶۰
۲. . مصطفوی، حسن‏؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، تهران‏، بنگاه ترجمه و نشر کتاب‏، ۱۳۶۰ ش، ج‏۱۲، ص ۲۸
۳. . فراهیدی، خلیل بن احمد؛ پیشین، ج‏۴، ص: ۶۱
۴. . ابن منظور، محمد بن مکرم‏، لسان العرب‏، دار صادر، بیروت‏، ۱۴۱۴ ق‏، چاپ سوم، ج‏۱۲، ص ۴۶۰
۵. . قرشی، سید علی اکبر؛ قاموس قرآن‏، تهران‏، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ ش‏، چاپ ششم، ج‏۵، ص ۲۰۵
۶. . قرشی، سید علی اکبر؛ قاموس قرآن‏، تهران‏، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ ش‏، چاپ ششم، ج‏۵، ص ۲۰۵
۷. سوره انبیاء(۲۱)، آیه ۷۹    
۸. . جوادی آملی، عبد الله؛ تفسیر موضوعی قرآن کریم (قرآن در قرآن)، قم، مرکز نشر اسوه، ۱۳۷۸ش، چاپ اول، ص۳۷۴
۹. . جوادی آملی، عبد الله؛ تفسیر تسنیم، قم، مرکز نشر اسوه، ۱۳۷۸ش، چاپ اول، ج۱، ص۵۸
۱۰. . بانوی اصفهانی، سیده نصرت امین؛ مخزن العرفان در تفسیر قرآن‏، تهران‏، نهضت زنان مسلمان‏،۱۳۶۱ ش، ج‏۱، ص ۸
۱۱. . نجمی، هاشم زاده هریسی‏؛ بیان در علوم و مسائل کلی قرآن‏، بی تا، بی جا، ص ۵۲۸
۱۲. . جوادی آملی، عبد الله؛ پیشین، ج۱، ص۵۸




سایت معارف قرآن    




جعبه ابزار