موانع دموکراسی در جهان اسلام (فقه سیاسی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دموکراسی به عنوان نظامی سیاسی مبتنی بر مشارکت مردم و برابری حقوق شهروندان، در جهان اسلام با چالش‌های خاصی روبه‌روست. این موانع عمدتاً در دو دسته قرار می‌گیرند:
- موانع عرفی: تفاوت‌های فرهنگی، آداب و رسوم محلی و شرایط اجتماعی متنوع در کشورهای اسلامی، اجرای یکنواخت اصول دموکراتیک را دشوار می‌کند.
- موانع دینی: بسیاری از جوامع مسلمان می‌کوشند میان پایبندی به شریعت و پذیرش اصول دموکراسی تعادل ایجاد کنند؛ اما مسائلی مانند برابری حقوق مؤمن و نامؤمن یا مساوات زن و مرد در ارث، قصاص و شهادت، با احکام فقهی موجود در تعارض قرار می‌گیرد.
به همین دلیل، گفت‌وگو درباره دموکراسی در جهان اسلام بیش از آنکه نظری باشد، درگیر مسئله سازگاری یا ناسازگاری آن با هویت دینی است.
موانع اجرايى دموكراسى در جهان اسلامى عبارتند از:
- ۱. موانع عرفى: فرهنگ اختصاصى حاكم بر ملت‌هاى مختلف در جهان اسلام و آداب و رسوم متفاوت آنها و شرايط خاص هر كدام به گونه‌اى است كه در بسيارى از موارد اعمال روش‌هاى دموكراتيك را ناممكن مى‌كند.
- ۲. موانع دينى: اگر بخشى از جهان اسلام به هر دليلى نسبت به اسلام بى‌تفاوت است و احيانا قسمتى از آن را نميتوان جامعۀ دينى به‌حساب آورد اما بحث از دموكراسى فرضا توسط كسانى مطرح مى‌شود كه خود پايبند اسلامند و نميخواهند اسلام را فداى دموكراسى كنند.
با چنين پيش فرضى، موانع متعددى بر سر راه
دموكراسى پديدار خواهد شد كه يا نشأت گرفته از شرايط جوامع مذهبى است و يا ناشى از آن است كه فرضا طرفداران
دموكراسى خود مسلمانند و نميخواهند اسلام بهاى اجراى دموكراسى باشد.
دموكراسى در عمل اغلب روش‌هايى چون تساهل و تسامح نسبت به مخالفان و برابرى مؤمنان، منافقان و كافران و نيز ولاء كفار بيگانه‌اى را كه احيانا دشمن متجاوز نيز هستند، ايجاب مى‌كند كه سازگار كردن اين روش‌ها، حداقل با ظواهر آيات قرآن كار آسانى نيست و از سوى ديگر
دموکراسی الزاما با مساوات عموم مردم در حقوق شهروندى همراه است كه در پاره‌اى ار موارد مانند تقسيم ارث بين فرزندان پسر و دختر، قصاص مرد و زن، شهادت و قضاوت و حقوق خانواده با دشوارى‌هاى فقهى مواجه است كه حل همۀ اين مسائل به نفع
دموكراسى به‌طور يك طرفه حداقل با مجوزهاى فقهى موجود امكان‌پذير نيست.
•
عمید زنجانی، عباس‌علی، فقه سیاسی، ج۲، ص۴۳.
