ویژگی‌های علما
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
علما و دانشمندان، در
اسلام و مکتب
اهل بیت (علیهم‌السلام) از جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند. در
قرآن کریم و روایات معصومین (علیهم‌السلام) ویژگی‌ها و امتیازاتی برای علمای راستین شمرده شده است.
توده‌های انسانی بی‌آنکه پیوسته آگاه باشند، از آثار وجود علماء و دانشمندان همیشه برخوردار بوده و برخوردارند و در پیمودن راه زندگی همواره از آنان یاری گرفته و می‌گیرند، چنان‌که مردمان، همه‌جا و همه گاه ـ بی‌آنکه پیوسته آگاه باشند ـ از خورشید بهره گرفته و می‌گیرند.
در مکتب اسلام و خصوصاً در نظر
ائمه شیعه نیز، علماء و دانشمندان از مقامی عظیم برخوردار و با اوصافی متعالی ستوده شده‌اند که بعد از
پیامبران و
امامان (علیهم‌السلام) کسی را یارای برابری با شأن و مرتبه آنان نیست. البته نه این‌که هر کس علمی از علوم رسمی را فراگرفت و اصطلاحاتی را به حافظه خود سپرد، واجد این مقام و مرتبه باشد، بلکه مراد عالمانی هستند که عمل را سرلوحه کار خود قرار داده و در مسیر حرکت به‌سوی حضرت حقّ (جل‌و‌علی) قدم برمی‌دارند و وجودشان سرشار از عشق به خدا، خدمت به بشریت و نمایاندن
صراط مستقیم از کژراهه‌های
ضلالت و گمراهی است.
در اینجا با بهره گرفتن از کلام وحی و روایات معصومین (علیهم‌السلام) به برخی از مناقب دانشمندان راستین اشاره می‌کنیم.
امتیازات ویژه‌ای در
قرآن و روایات برای علما و دانشمندان برشمرده شده است. به‌گونه‌ای که در مکاتب و ادیان دیگر کمتر با چنین تعابیری مواجه می‌شویم. شماری از این مناقب و ویژگی‌ها عبارت‌اند از:
«وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یَقُولُونَ آمَنَّا»
خداوند در این آیه شریفه می‌فرماید: آنان که گام‌های راسخ و نافذی را در پهنه علم برداشتند و به درون محیط و فضای دانش راه یافتند می‌گویند؛ ما به سراپای قرآن کریم ایمان داریم.
«شَهِدَ اللَّهُ اَنَّهُ لا اِلهَ اِلاَّ هُوَ وَ الْمَلائِکَةُ وَ اُولُوا الْعِلْمِ؛
از آنجاکه اعتقاد به امری و شهادت بر آن بدون علم میسر نیست، خداوند در این آیه شریفه این‌گونه عالمان را می‌ستاید: «و خداوند بر یگانگی و وحدانیت خود گواهی می‌دهد و نیز
فرشتگان و دانشمندان گواه‌اند که جز خداوند معبودی نیست.»
«اِنَّما یَخْشَی اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ؛
تنها بندگان عالم و دانا دارای خشیت از خدا هستند».
«انّما» در آیه شریفه مفید حصر است و بنابراین مقام خشیت مخصوص عالمان شمرده شده است. در تبیین معنای «
خشیت»
راغب در کتاب
المفردات فی غریب القرآن این‌گونه آورده است: «خشیت به معنای ترسی است که آمیخته با تعظیم است و غالباً در مواردی به کار می‌رود که ترس از علم و آگاهی به چیزی سرچشمه می‌گیرد و لذا در قرآن این مقام مخصوص عالمان شمرده‌شده است.»
و مسلم است که انسان وقتی به درک عظمت نامحدود خداوند نائل شد خشیت تمام وجود او را فرا خواهد گرفت.
«اِنَّ الَّذِینَ اُوتُوا الْعِلْمَ مِنْ قَبْلِهِ اِذا یُتْلی عَلَیْهِمْ یَخِرُّونَ لِلْاَذْقانِ سُجَّداً... یَبْکُونَ وَ یَزِیدُهُمْ خُشُوعاً؛
حقاً مردمی که پیش از آن، از علم بهره‌مند گشتند، آنگاه‌که آیات خداوند بر آن‌ها خوانده شود با چانه‌های خویش بر زمین فرو‌افتند... و گریستن را آغاز کنند و خواندن قرآن بر
خشوع، زاری و انعطاف و فروتنی آنان می‌افزاید».
پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمودند: دانش ودیعه خدا در زمین است و دانشمندان امنای وی بر آن هستند، پس هر کس دانش خود را به کار بندد، امانتش را ادا کرده است و هر کس به کار نبندد، در دیوان خداوند متعال جزو خیانتکاران نوشته می‌شود.
پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمودند: «ان العلماء ورثة الانبیاء»
علماء وارث پیامبرانند.
و در بیان دیگری فرمودند: «اللّهم ارحَم خلفائی؛ پروردگارا، جانشینان مرا مشمول رحمت خود گردان. و این جمله را سه بار تکرار نمودند. از حضرتش سؤال شد، جانشینان شما کیانند، حضرت فرمود: کسانی که از احادیث و سنت من پیروی می‌کنند و آن‌ها را به امتم می‌آموزند».
حضرت علی (علیه‌السّلام) فرمودند: «دانشمندان حاکم بر مردم هستند»
بنابراین آنانی که از علم و معرفت حقیقی بهره‌ای نبرده‌اند و صرفاً به جهت برتری قدرت نظامی، اقتصادی و تبلیغاتی حکومت مردم را به دست می‌گیرند، حق حاکمان واقعی را غصب کرده‌اند و تنها علمای راستین هستند که این شایستگی را دارند.
روز قیامت سه گروه
شفاعت می‌کنند: پیامبران، سپس دانشمندان و پس از آن شهیدان
امام حسن عسکری (علیه‌السّلام): «دانشمندان شیعه ما، آنان که سرپرست دوستداران ناتوان و اهل ولایت ما هستند، روز قیامت می‌آیند درحالی‌که از تاج‌هایشان نور ساطع می‌گردد، بر سر هر یک از آن‌ها تاجی گران‌بهاست و نور این تاج‌ها در‌هم گرداگرد عرصه قیامت به محیط سیصد هزار سال راه پرتو می‌افکند.»
امام صادق (علیه‌السّلام) در تفسیر آیه «اَوَ لَمْ یَرَوْا اَنَّا نَاْتِی الْاَرْضَ نَنْقُصُها مِنْ اَطْرافِها...»
آیا ندیدید که ما پیوسته به سراغ زمین می‌آئیم و از اطراف آن کم می‌کنیم، فرمودند: «ننقُضها بذِهابِ علماءِها و فقهاءِها و خیارِها»؛ این نقصان به واسطه علماء، فقها و اخیار است.
امام علی (علیه‌السّلام) فرمودند: هنگامی‌که دانشمندی می‌میرد، چنان شکافی در اسلام پدید می‌آید که جز جانشینش آن را پر نمی‌سازد.
از امام صادق (علیه‌السّلام) درباره گفته پیامبر خدا (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم): «نگریستن به چهره دانشمندان عبادت است» سؤال شد، حضرت فرمود: آن دانشمندی است که چون به او می‌نگری تو را به یاد آخرت بی اندازد و هر کس جز این باشد، نگریستن به او مایه گرفتاری است.
پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم): فرشتگان بال‌های خود را به جهت خشنود بودن از طالب علم برای او می‌گسترانند.
به فرموده
پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فضیلت عالم بر عابد همچون برتری ماه شب چهارده بر بقیه ستارگان است.
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمودند: در روز قیامت مرکّب علماء با خون شهیدان سنجیده می‌شود و مرکّب علما بر خون شهید رجحان می‌یابد.
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمودند: «علماء شیعه ما مرزبانانی هستند که در لبه مرز
شیطان و لشکریان او واقع‌شده‌اند و مانع می‌شوند که
شیعیان ما مورد حمله و هجوم شیاطین و دشمنان قرار بگیرند. از این مطلب نیز آگاه باشید که این دسته از علماء بر جهادگرانی که با سلاح‌های خود به
جهاد دشمنان دین می‌روند فضیلت بیشتری دارند، زیرا آن‌ها از آب و خاک و بدن‌های مسلمانان دفاع می‌کنند ولی این‌ها از حریم دل‌ها دفاع می‌کنند و نمی‌گذارند دشمنان دین در دل‌ها و عقیده‌های آنان رخنه کنند.»
حضرت علی (علیه‌السّلام) در بیانات خویش به این حقیقت اشاره می‌فرماید: عالم زنده است اگرچه (به‌ظاهر) بمیرد «العلماء باقون ما بَقیَ الدّهر»
تا زمانی که روزگار باقی است نام علماء ماندگار است.
امتیازاتی که ذکر شد همگی حاکی از ارزش و اهمیت علم دارد و هر کس به‌اندازه از این نعمت خداوندی برخوردار باشد، به‌شرط این‌که علمش با عمل توأم باشد و آن را برای حرکت خود و دیگران به‌سوی کمال انسانی و
قرب الهی به کار گیرد به همان اندازه از این امتیازات برخوردار است و همان‌طور که علم که یک کمال وجودی است درجات و مراتبی دارد، مزایایی هم که به جهت آن به عالم تعلق می‌گیرد درجات و مراتبی خواهد داشت.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «ویژگی‌های علما و دانشمندان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۲/۲۳
