• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

پشه (قرآن) اصلی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



پشه در زبان عربی اغلب، بَعوضَه خوانده می‌شود. بعوضه را در لغت و به سبب کوچک بودن جثه آن، برگرفته از «بَعْض» دانسته‌اند.



بَقّ ، جِرْجِس،
[۶] تاج العروس، ج۴، ص۱۱۸، «الجرجیس»
قِرْقِس ، ‌خَمُوش
[۹] تاج‌العروس، ج۹، ص۱۱۲، «خمش».
، ابوالیَسَع
[۱۰] لغت‌نامه، ج۴، ص۴۹۲۸، «پشه».
، رُمْد و طَیْثار . ‌بعوضه در زبان فارسی به پشه ریز، سارشک، سارخک و سپیدپر ترجمه شده است.
[۱۳] لغت‌نامه، ج۴، ص۴۹۲۸.



پشه، حشره کوچکی از راسته دو‌بالان است که تاکنون بالغ بر‌ ۳۰۰۰ گونه آن در سراسر جهان شناخته شده است. زیستگاه آن بیش‌تر مناطق گرمسیر و مرطوب ‌است.
[۱۴] الموسوعة العربیه، ج ۵، ص ۶‌، «بعوضه».
بررسی اشعار، مثلها
[۱۶] جامع‌البیان، مج۱، ج۱، ص۵۸.
[۱۷] الجواهر، ج۱، ص۴۵.
و نیز احادیث اسلامی
[۲۱] کامل الزیارات، ص۲۰۸.
نشان می‌دهد که پشه (بعوضه) و بال آن در فرهنگ عربی نماد و نشانه کوچکی، ضعف و ناتوانی است، افزون بر این، شگفتیهای آفرینش این حشره نیز مورد توجه نویسندگان مسلمان قرار گرفته است.
[۲۴] کشف‌الاسرار، ج۱، ص۱۱۷.
[۲۵] کشف‌الاسرار، ج۱، ص۱۱۸.
[۲۶] مجمع‌البیان، ج۱، ص‌۱۶۵.
[۲۷] حیاة‌الحیوان، ج۱، ص۱۲۴.



واژه بعوضه فقط یک بار در قرآن به کار رفته است: «اِنَّ اللّهَ لایَستَحییِ اَن یَضرِبَ مَثَلاً ما بَعوضَةً فَما فَوقَها فَاَمَّا الَّذینَ ءامَنوا فَیَعلَمونَ اَنَّهُ الحَقُّ مِن رَبِّهِم واَمَّا الَّذینَ کَفَروا فَیَقولونَ ماذا اَرادَ اللّهُ بِهذا مَثَلاً یُضِلُّ بِهِ‌کَثیرًا ویَهدی بِهِ کَثیرًا وما یُضِلُّ بِهِ اِلاَّ الفسِقین». ‌ این آیه در پاسخ به اشکال مخالفان به مثلهای قرآن است و این‌که خداوند در مقام بیان حقایق حتی از مثال زدن به پشه نیز ابایی ندارد.


شأن نزول آیه مورد اختلاف است:

۴.۱ - دیدگاه اول

ابن‌عباس و ابن‌مسعود نزول آیه را در پاسخ به منافقان می‌دانند. بنا بر این دیدگاه هنگامی که خداوند‌منافقان را به سبب ترجیح دادن ضلالت بر‌هدایت‌ با آیاتِ «مَثَلُهُم کَمَثَلِ الَّذِی استَوقَدَ نارًا فَلَمّا اَضاءَت ما حَولَهُ... • اَو کَصَیِّب مِنَ‌السَّماءِ فیهِ ظُلُمتٌ و رَعدٌ...» وصف کرد، آنان با این سخن که شأن خداوند برتر از آن است که همانند آدمیان به چنین تمثیلهایی بپردازد، بر قرآن خرده گرفته، در وحیانی بودن آن تردید افکنی کردند.
[۳۲] التبیان، ج۱، ص۱۱۱.
[۳۳] مجمع‌البیان، ج۱، ص۱۶۵.
[۳۴] کنزالدقائق، ج۱، ص۱۹۴.
آمدن آیه‌۲۶ در ادامه آیات یاد شده، مؤید این دیدگاه دانسته شده است.
[۳۵] جامع‌البیان، مج۱، ج۱، ص۲۵۷.
[۳۷] تفسیر قرطبی، ج۱، ص۱۶۸.


۴.۲ - دیدگاه دوم

دیدگاه دوم به پیروی از قتاده، آیه را پاسخ به مشرکان و یهود می‌داند. براساس این دیدگاه، زمانی که خدا در بیان ناتوانی خدایان دروغین، آنان را حتی از آفرینش یک مگس نیز عاجز خواند یا پذیرش ولایت غیر خدا را در سستی و ناپایداری به تنیدن تار عنکبوت همانند ساخت، مشرکان و یهود چنین تمثیلهایی را بر قرآن خرده گرفتند و این‌که چگونه ممکن است خداوندی با آن بزرگی و قدرت به چنین موجودات خرد و ناتوانی مثال بزند
[۴۲] الجواهر، ج۱، ص۴۴.
، از این‌رو در پاسخ آنان نازل شد که خداوند برای بیان حقایق و معانی از تشبیه به موجودات به ظاهر کوچکی چون پشه که نماد ناتوانی و کوچکی است ابایی ندارد.


مفسران در ابطال پندار مخالفان مبنى بر اينكه عظمت و بزرگى هر موجودى در گرو حجم ظاهرى آن است و در تبيين درستى تمثيلهاى قرآن به موجوداتى كوچك مطالبى گفته‌اند؛ از جمله اينكه در تمثيل بايد تناسب میان مثال و معنای مورد نظر رعایت شود، زیرا در موردی که هدف بیان ناتوانی و سستی چیزی یا کسی است بلاغت ایجاب می‌کند از موجودی خرد و ناتوان برای تشبیه استفاده شود یا این‌که پشه هر چند به ظاهر کوچک و ناتوان است؛ اما دنیایی از شگفتی و عظمت در آن نهفته است که مخالفان از شناخت آن بی‌بهره بوده‌اند.
[۴۶] مجمع‌البیان، ج۱، ص۱۶۵.



تفسیر «فما فَوقَها» نیز مورد اختلاف است؛

۶.۱ - قول اول

برخی آن را به معنای مافوق پشه در بزرگی دانسته‌اند؛ یعنی خداوند از تمثیل به موجود کوچکی چون پشه و بزرگ‌تر از آن ابایی ندارد.
[۴۸] جامع‌البیان، مج۱، ج۱، ص۲۶۰ .
[۴۹] مجمع‌البیان، ج۱، ص۱۶۵.


۶.۲ - قول دوم

گروهى نيز با استناد به اينكه آيه در مقام بيان ايراد ‌نداشتن تمثيل به موجودات كوچك است، آن را به معناى «مادونها»گرفته‌اند؛ یعنی خداوند از تمثیل به پشه و کوچک‌تر از آن هم ابایی ندارد.
[۵۰] تفسیر صدر المتالهین، ج۱، ص۲۰۸.



بحارالانوار؛ تاج‌العروس من جواهر القاموس؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ تفسیر جوامع‌الجامع؛ تفسیر‌القرآن الکریم، صدرالمتالهین؛ تفسیر کنزالدقائق و بحر الغرائب؛ تفسیر نمونه؛ تفسیر نورالثقلین؛ جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ جمهرة الامثال؛ الجواهر فی تفسیر القرآن الکریم؛ حیاة الحیوان الکبری؛ الصحاح تاج‌اللغة و صحاح العربیه؛ القاموس المحیط؛ کامل‌الزیارات؛ کشف‌الاسرار و عدة‌الابرار؛ لسان‌العرب؛ لغت‌نامه؛ مجمع‌البحرین؛ مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن؛ مستدرک الوسائل؛ مفردات الفاظ القرآن؛ الموسوعة العربیة العالمیه.


۱. مفردات، ص۱۳۵.    
۲. مجمع‌البحرین، ج۱، ص۲۱۹، «بعض».    
۳. مجمع‌البحرین، ج۱، ص۲۲۸، «بقّ».    
۴. القاموس المحیط، ج۲، ص۲۰۳.    
۵. الصحاح، ج۳، ص۹۱۳.    
۶. تاج العروس، ج۴، ص۱۱۸، «الجرجیس»
۷. لسان العرب، ج۶، ص۱۷۳، «قرقس».    
۸. مجمع‌البحرین، ج۳، ص‌۴۹۳، «قرقس».    
۹. تاج‌العروس، ج۹، ص۱۱۲، «خمش».
۱۰. لغت‌نامه، ج۴، ص۴۹۲۸، «پشه».
۱۱. لسان‌العرب، ج۳، ص۱۸۵، «رمد».    
۱۲. لسان‌العرب، ج۴، ص۴۹۶، «طثر».    
۱۳. لغت‌نامه، ج۴، ص۴۹۲۸.
۱۴. الموسوعة العربیه، ج ۵، ص ۶‌، «بعوضه».
۱۵. جمهرة الامثال، ج۲، ص۳.    
۱۶. جامع‌البیان، مج۱، ج۱، ص۵۸.
۱۷. الجواهر، ج۱، ص۴۵.
۱۸. بحارالانوار، ج۳، ص۱۴۶.    
۱۹. بحارالانوار، ج۱۲، ص۱۸.    
۲۰. بحارالانوار، ج۴۴، ص۲۷۸.    
۲۱. کامل الزیارات، ص۲۰۸.
۲۲. مستدرک‌الوسائل، ج۲، ص۴۱۹.    
۲۳. مستدرک الوسائل، ج‌۱۳، ص۶۸‌.    
۲۴. کشف‌الاسرار، ج۱، ص۱۱۷.
۲۵. کشف‌الاسرار، ج۱، ص۱۱۸.
۲۶. مجمع‌البیان، ج۱، ص‌۱۶۵.
۲۷. حیاة‌الحیوان، ج۱، ص۱۲۴.
۲۸. بقره/سوره۲، آیه۲۶.    
۲۹. بقره/سوره۲، آیه۱۶.    
۳۰. بقره/سوره۲، آیه۱۷.    
۳۱. بقره/سوره۲، آیه۱۹.    
۳۲. التبیان، ج۱، ص۱۱۱.
۳۳. مجمع‌البیان، ج۱، ص۱۶۵.
۳۴. کنزالدقائق، ج۱، ص۱۹۴.
۳۵. جامع‌البیان، مج۱، ج۱، ص۲۵۷.
۳۶. التبیان، ج ۱، ص ۱۱۱.    
۳۷. تفسیر قرطبی، ج۱، ص۱۶۸.
۳۸. حجّ/سوره۲۲، آیه۷۳.    
۳۹. عنکبوت/سوره۲۹، آیه۴۱.    
۴۰. جامع‌البیان، مج۱، ج۱، ص۲۵۶ -۲۵۷.    
۴۱. التبیان، ج۱، ص۱۱۱.    
۴۲. الجواهر، ج۱، ص۴۴.
۴۳. جوامع الجامع، ج۱، ص۳۸.    
۴۴. الکشاف، ج۱، ص۱۱۱.    
۴۵. التبیان، ج۱، ص۱۱۱ - ۱۱۲.    
۴۶. مجمع‌البیان، ج۱، ص۱۶۵.
۴۷. نورالثقلین، ج۱، ص۴۵.    
۴۸. جامع‌البیان، مج۱، ج۱، ص۲۶۰ .
۴۹. مجمع‌البیان، ج۱، ص۱۶۵.
۵۰. تفسیر صدر المتالهین، ج۱، ص۲۰۸.
۵۱. نمونه، ج۱، ص۱۴۷.    




جعبه ابزار